Αμβλώσεις: Το μίσος για τη φιλελεύθερη δημοκρατία είναι εδώ

Με την απόφαση Dobbs ν. Jackson Women’s Health Organization το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ (Supreme Court) έκρινε ότι το δικαίωμα στην άμβλωση δεν κατοχυρώνεται στο αμερικανικό Σύνταγμα. Ανέτρεψε έτσι μετά από 49 έτη την εμβληματική του απόφαση Roe v. Wade, με την οποία είχε κάνει δεκτό ότι η απόφασή της γυναίκας για το αν θα διακόψει ή όχι την εγκυμοσύνη της αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμά της και ότι το Κράτος στο πλαίσιο του ενδιαφέροντος για την προστασία της ανθρώπινης ζωής, μπορούσε (και όφειλε) να ρυθμίσει την άσκηση του δικαιώματος και να επιβάλει περιορισμούς. 

Η απόφαση Roe δέχθηκε όλα τα προηγούμενα χρόνια λυσσαλέες επιθέσεις από συντηρητικές οργανώσεις, καθοδηγούμενες από την Καθολική Εκκλησία και πολιτικούς φορείς της δεξιάς (ακραίας και μη) ενώ σε προεκλογικά προγράμματα των ρεπουμπλικανών περιλαμβάνονταν για πολλά χρόνια υποσχέσεις για αναθεώρηση του Συντάγματος ώστε να προβλεφθεί ρητώς ότι οι αμβλώσεις απαγορεύονται. 

Οι Reagan και Bush (πατέρας) εκλέχτηκαν (και) με την υπόσχεση ότι θα διορίσουν στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ δικαστές που θα σέβονταν τις οικογενειακές αξίες και την «ιερότητα της ζωής», και άρα θα μεριμνούσαν ώστε η Roe να ανατραπεί. Στο Supreme Court η ανατροπή που έγινε με την Dobbs αποφεύχθηκε, το 1992, όλως οριακά με 5-4 (Planned Parenthood v. Casey).

Παρά το ότι το καμπανάκι της ανατροπής είχε χτυπήσει από τότε, ούτε η διοίκηση Clinton ούτε η διοίκηση Obama τόλμησαν να φέρουν νόμο σε ομοσπονδιακό επίπεδο για την κατοχύρωση και ρύθμιση του δικαιώματος στην άμβλωση. Εν τέλει ο διορισμός τριών νέων δικαστών στο Supreme Court (Gorsuch, Kavanaugh, Barrett) από τον Trump διευκόλυνε την ανατροπή και το πισωγύρισμα.

Η πλειοψηφία των δικαστών, στην Dobbs, αρνήθηκε ότι το Σύνταγμα των ΗΠΑ κατοχυρώνει το δικαίωμα στην άμβλωση, με το επιχείρημα ότι αυτό δεν είναι διατυπωμένο ρητά στον κατάλογο των δικαιωμάτων του αμερικανικού Συντάγματος. Κατά την πλειοψηφία, οι συντάκτες του Συντάγματος, 200 χρόνια πριν, δεν είχαν τη βούληση να παραχωρήσουν ένα τέτοιο δικαίωμα. Ούτε κάτι τέτοιο προκύπτει από την αμερικανική παράδοση. Το αντίθετο μάλιστα: Η νομοθεσία του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ προέβλεπε ότι η άμβλωση ήταν ποινικό αδίκημα. Για του λόγου το αληθές παρατίθεται παράρτημα 29 σελίδων με το τι ίσχυε στις επιμέρους Πολιτείες πριν από 150 χρόνια! Σύμφωνα με την πλειοψηφία για τη νομιμότητα των αμβλώσεων, που αποτελούν ζήτημα κατεξοχήν ηθικό, θα πρέπει να αποφανθεί ο… λαός, δηλαδή οι Βουλές των Πολιτειών. Να λοιπόν μία σκέψη αρκούντως «δημοκρατική»….

Στους νομικούς μας, η παραπάνω επιχειρηματολογία δεν είναι ξένη: θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν τα θεσμικά κείμενα, και ιδίως το Σύνταγμα, αρκετοί Έλληνες και ευρωπαίοι δικαστές, αντιμετωπίζοντας το δίκαιο ως μια περιπτωσιολογικώς διατυπωμένη συλλογή βουλήσεων προσώπων και τις δικαστικές αποφάσεις ως επικύρωση ενός συσχετισμού κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων, ο οποίος αποτυπώνεται στο «γράμμα» του νόμου.

Πρόκειται για μια εκδοχή, που, όπως έλεγε ο αμερικανός φιλόσοφος του δικαίου Ronald Dworkin, εκλαμβάνει το Σύνταγμα όχι ως κείμενο αρχών αλλά ως συλλογή κανόνων που συγκεντρώθηκαν από διάφορες στιγμές της ιστορίας μιας χώρας, όπως μια συλλογή γραμματοσήμων. 

Υπό την προβληματική αυτή εκδοχή οι δικαστές καλούνται να επιλύουν προβλήματα όχι στη βάση αρχών, που συγκροτούν την πολιτική μας κοινότητα ως μια κοινότητα ελευθέρων και ίσων πολιτών, αλλά στο πλαίσιο συσχετισμών, με πρόσχημα το «γράμμα» του νόμου, επικαλούμενοι την «Ιστορία».

Η Dobbs σε κάθε περίπτωση δεν είναι η απόρροια μιας ατυχούς συγκυρίας συσχετισμών στο εσωτερικό του Δικαστηρίου, ούτε προήλθε από τα απόνερα του τραμπικού λαϊκισμού, ο οποίος ηττήθηκε (προσωρινά;) στις τελευταίες προεδρικές εκλογές. Είναι το προϊόν μιας βαθιάς αντιφιλελεύθερης κουλτούρας που υπάρχει και χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος της αμερικάνικης κοινωνίας –και όχι μόνο– εδώ και πολλές δεκαετίες. 

Όσοι αφελώς θεωρούσαν και θεωρούν τις ΗΠΑ ως την κοιτίδα του φιλελευθερισμού και ως ηγέτιδα δύναμη στο πεδίο των δικαιωμάτων, μπορούν δικαιολογημένα να εκπλήσσονται από την  απόφαση. 

Όσοι όμως έχουν διαπιστώσει ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν ακολουθεί μια γραμμική εξέλιξη «προόδου» και ότι οι κατακτήσεις της δεν είναι δεδομένες και αυτονόητες, ιδίως στις χώρες της Δύσης, τότε όχι μόνον δεν εκπλήσσονται αλλά και δεν θα πρέπει να εφησυχάζουν.

Σε όσους μάλιστα θεωρούν ότι στην Ευρώπη αλλά και στη χώρα μας αποφάσεις όπως η Dobbs είναι αδιανόητες, περιορίζομαι να θυμίσω τη στάση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο, στο πλαίσιο «σταθμίσεων» και ισορροπιών, δεν δέχθηκε ότι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) κατοχυρώνει το δικαίωμα στην άμβλωση και ότι η αναγνώρισή του επαφίεται στην ευχέρεια (και την καλή βούληση) των επιμέρους κρατών (ΕΔΔΑ, απόφαση Silva Monteiro Martins Ribeiro v. Portugal, 26.10.2004). 

Στα καθ’ ημάς και παρά την αποποινικοποίηση της άμβλωσης, ήδη από τη δεκαετία του 1980, επισημαίνεται ότι σε αποφάσεις ανωτάτων δικαστηρίων  (ΑΠ 10/2013, ΣτΕ 621/2021) αποτυπώνονται σκέψεις του τύπου: «Κανόνας είναι η υποχρέωση της εγκύου να συνεχίσει την κυοφορία και εξαίρεση είναι η δυνατότητα της διακοπής της», καθώς και: «Αν η έγκυος τελεί σε γάμο η απόφαση για την άμβλωση προϋποθέτει τη συναίνεση του συζύγου της διότι πρόκειται για βασικό θέμα του συζυγικού βίου»!

Αν συνυπολογίσουμε και τις φωνές πολλών (πολιτικών και μη) περί της δημογραφικής κρίσης αλλά και τις ευφάνταστες κατασκευές περί εμβρύων ως «προσώπων», που έχουν αποτυπωθεί σε βιβλία έγκριτων –κατά τα λοιπά– πανεπιστημιακών, θα διαπιστώσουμε ότι το μίσος για τη φιλελεύθερη δημοκρατία (για να χρησιμοποιήσω ένα όρο του καθηγητή Φ. Βασιλόγιαννη) υπάρχει και καλλιεργείται στην καρδιά της ίδιας Δύσης.

Το ζήτημα είναι πώς τοποθετούμαστε και τι κάνουμε γι’ αυτό… Ιδίως στην εποχή που διαμορφώνεται κυριαρχικά μια κουλτούρα που θεωρεί τα δικαιώματα ως μια ακόμη περιττή πολυτέλεια μπροστά στην κρίση.