Με την Ελένα Κοβάλσκαγια ή με τον Εμίρ Κοστουρίτσα;

Δεν ήταν δύσκολο να καταλάβεις με ποιον ήταν κάποιος που άκουγε Βάγκνερ την εποχή της ναζιστικής κατοχής – ήταν με μια θηριώδη και ανελέητη πολεμική μηχανή. Αλλά κάποιος που άκουγε Μπετόβεν; Ήταν και αυτός με την ίδια πολεμική μηχανή; Σε έκανε αυτομάτως φιλοναζί κάθε Γερμανός της κλασικής μουσικής;

Την απάντηση έδωσε προχθές στη Βουλή ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είπε, δεν απαγορεύσαμε τον Μπετόβεν. Γιατί να απαγορεύσουμε τώρα τον Τσαϊκόφσκι και τα Μπολσόι; Τι σχέση έχει η μουσική με τον πόλεμο; Γιατί να πληρώσει ο άμοιρος ο πολιτισμός τα επικίνδυνα παιχνίδια της πολιτικής;

Έχει δίκιο. Η δίψα για μπαλέτο δεν σε κάνει φιλοπουτινικό. Ακόμη και αν ο Κόπολα χορογράφησε ακριβώς με τις μουσικές του Βάγκνερ τα αμερικανικά ελικόπτερα που έσπερναν τον όλεθρο στο Βιετνάμ, ο Τσαϊκόφσκι δεν πάει με τους ρωσικούς πυραύλους που πέφτουν στο Κίεβο. Και, ναι, δεν υπάρχει καλύτερος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής από τον Ντοστογιέφσκι. Ναι, κανένας δεν περιέγραψε τόσο κομψά τη διαδρομή από το δράμα στο γελοίο της κοινωνικής μας υπόστασης όσο ο Τσέχοφ. Και αν έψαχνε κάποιος μια αντιπολεμική σκηνή ανθολογίας στον κινηματογράφο δεν θα μπορούσε να μη σταθεί στο «Θωρηκτό Ποτέμκιν» του Αϊζενστάιν και στο καρότσι με το μωρό που κατρακυλάει ακυβέρνητο στα σκαλιά: ο πόλεμος είναι ο σπαραγμός της μάνας.

Θα είχαν δίκιο όσοι υπερασπίζονται το δικαίωμα των Μπολσόι να χορέψουν την ώρα που ο πρόεδρός τους βομβαρδίζει μια χώρα. Χορεύτριες με κότσους και πουέντ είναι, δεν είναι στρατιώτες με κράνη και αρβύλες. Ακόμη και αν δεν ήταν τόσο διακριτό το χάσμα που χωρίζει τις χορεύτριες από τους στρατιώτες και τον πόλεμο από την ειρήνη, δεν θα μπορούσε να μην αναγνωρίσει κανείς αυτόν τον εναργή πασιφισμό που σπεύδει να προφυλάξει την Τέχνη από την απομόνωση, την εργαλειοποίηση και τη λογοκρισία. Πώς το να το κάνουμε, η ειρήνη είναι ωραία. Εμάς μας αρέσουν τα λουλούδια, δεν τα θέλουμε τα κανόνια.

Κάτι όμως θα πρέπει να εξηγεί τον μπρούτο μιλιταρισμό της Μητροπολιτικής Όπερας της Νέας Υόρκης που ανακοίνωσε πως θα διακόψει τη συνεργασία της με όλους τους ρώσους καλλιτέχνες που υποστηρίζουν τον Πούτιν. Κάτι θα εξηγεί τον πόλεμο που κήρυξε η Όπερα της Βιέννης στον Βάλερι Γκεργκίεφ, κάτι θα σημαίνουν οι προειδοποιήσεις της Σκάλας του Μιλάνου και κάπως θα ερμηνεύεται η ματαίωση της συναυλίας του Θεόδωρου Κουρεντζή στο Κιότο. Τι έπαθαν Αμερικανοί, Αυστριακοί, Ιταλοί και Ιάπωνες; Γιατί το πνεύμα του πασιφισμού δεν κάθισε και στα δικά τους κεφάλια, παρά μόνο στα κεφάλια εκείνων που γράφουν στα σόσιαλ μίντια πως θα κάνουν αντίσταση παίζοντας σε λούπα Τσαϊκόφσκι;

Μάλλον επειδή καμία τέχνη δεν ασκείται σε κενό αέρος. Είναι κάτι που αντιλαμβάνεται πολύ καλά η Ελένα Κοβάλσκαγια που παραιτήθηκε από το κρατικό θέατρο της Μόσχας δηλώνοντας πως δεν μπορεί να πληρώνεται από έναν δολοφόνο. Το αντιλαμβάνεται όμως εξίσου και ο Εμίρ Κοστουρίτσα που αποδέχθηκε την πρόταση του Κρεμλίνου να τη διαδεχθεί. Όχι, ο Κοστουρίτσα δεν ξεχάστηκε σε κάποιο υπόγειο σαν τον ήρωά του στο «Underground». Δεν έχασε την επαφή του με την πραγματικότητα και τη ζωή, όπως δεν την έχασε και ο Γκεργκίεφ ή ο Κουρεντζής. Εδώ όμως είναι το σημείο όπου πρέπει να εγκαταλείψει κανείς τον ισαποστακισμό που υποδύεται τον πασιφισμό και να επιλέξει: Θα υπερασπιστεί την Ελένα ή τον Εμίρ; Θα συμπαρασταθεί σε εκείνη που δεν δίστασε να συγκρουστεί με ένα καθεστώς ή θα στηρίξει, έστω και διά της σιωπής, εκείνον που έτρεξε να το υπηρετήσει;

Εκατοντάδες ρώσοι καλλιτέχνες έχουν αποκλειστεί στη Ρωσία από τους κρατικούς θεσμούς, αρνούνται να συνεργαστούν ή έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους επειδή δεν κάνουν ό,τι ο Βάλερι και ο Θεόδωρος όταν δεν κουνούν την μπαγκέτα τους. Δεν αρκεί όμως να αναγνωρίσει κανείς το θάρρος τους, πρέπει να μην τους αφήσει και μόνους τους. Και είναι αυτό ακριβώς που κάνουν τόσες όπερες στον κόσμο. Δεν είναι με τον Εμίρ, είναι με την Ελένα. Δεν είναι με τον πόλεμο. Αλλά δεν είναι και με μια ειρήνη που κλείνει τα μάτια της απέναντι σε μια θηριωδία για να συλλάβουν καλύτερα οι αισθητήρες της ακοής της το μεγαλείο του Τσαϊκόφσκι ή του Μπετόβεν.

Α ναι, κανένας δεν απαγόρευσε τον Έζρα Πάουντ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά ποιος διάβαζε τα ποιήματά του για να καλλιεργήσει την ψυχή του; Μάλλον εκείνοι που άκουγαν Βάγκνερ στα στρατόπεδα, ενώ οι καμινάδες των κρεματόριων κάπνιζαν ανθρώπινη σάρκα. Μα ακόμη κι αν δεν είσαι με την Ελένα, ακόμη κι αν βολεύεσαι σε μια ιδιοτελή «ουδετερότητα» και έναν πονηρό «πασιφισμό», σου πάει να βάλεις στο YouTube την 5η του Τσαϊκόφσκι; Την βρίσκεις εκτελεσμένη από την υπέροχη ορχήστρα του θεάτρου Μαριίνσκι. Μόνο που από το πόντιουμ διευθύνει ένας υμνητής του Πούτιν. Κι εσύ πρέπει να ασκήσεις επιλεκτικά την ακοή σου για να σκεπάσουν τα βιολιά της ορχήστρας τον ήχο απ’ τις βόμβες του.