Οι «εναλλακτικοί» και το αντιεμβολιαστικό κίνημα

Oι σοβαροί άνθρωποι της αριστεράς βρίσκονται σε αμηχανία μπροστά στην ταύτιση των προκαταλήψεων και των δεισιδαιμονιών που παρατηρείται στα πολιτικά άκρα σχετικά με την πανδημία και τον εμβολιασμό. Αν και στην αριστερά αγανακτούν με τους λεγόμενους ψεκασμένους, με τους φανατικούς θρησκευόμενους και με όσους πιστεύουν στα UFO, είναι προφανές ότι, μπροστά στην πανδημία και στα μέτρα αντιμετώπισής της, μεγάλο μέρος της αριστεράς σε όλον τον κόσμο ενισχύει, αμέσως ή εμμέσως, το αντιεμβολιαστικό κίνημα.

Όπως έγραφε τον περασμένο μήνα η βρετανική εφημερίδα «Guardian», πολλοί άνθρωποι που θεωρούν τον εαυτό τους αγωνιστή για μια καλύτερη κοινωνία απειλούν σήμερα με τη στάση τους την υγεία και τη ζωή των άλλων. Οι μαγικοθρησκευτικές πεποιθήσεις έχουν εξαπλωθεί από την άκρα δεξιά στην αριστερά μέσω των κινημάτων αμφισβήτησης της πανδημίας, των μέτρων κοινωνικής απόστασης και του εμβολιασμού: οι θεωρίες καπιταλιστικής συνωμοσίας ταξιδεύουν αντιστρόφως προς τη φορά του ρολογιού επηρεάζοντας από παλιούς χίπις μέχρι εναλλακτικούς οικολόγους, φεμινιστές και μέλη επαναστατικών οργανώσεων. Όχι ότι είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται επικάλυψη μεταξύ ορισμένων ιδεών New Age, ακροδεξιών ιδεών και ιδεών της σύγχρονης πολυσυλλεκτικής αριστεράς. Για παράδειγμα, οι Ναζί είχαν υιοθετήσει την αστρολογία, τα παγανιστικά φεστιβάλ, τη βιολογική γεωργία, την πολιτική προστασίας των δασών, την οικολογική εκπαίδευση και τη λατρεία της φύσης. Για να ενισχύσω το επιχείρημα, υπενθυμίζω ότι ο Χίτλερ ήταν φιλόζωος και φυτοφάγος, αλλά παραδέχομαι ότι γράφω ένα κλισέ. 

Σήμερα, πολλοί από όσους πιστεύουν στην ομοιοπαθητική και στις «φυσικές θεραπείες» τείνουν να αντιστέκονται στον εμβολιασμό με διάφορες προφάσεις. Αν και πρέπει να αποφεύγουμε άσεμνους συνειρμούς και παραβιάσεις της λογικής –«οι Ναζί προώθησαν τις πεποιθήσεις New Age, την εναλλακτική ιατρική και την οικολογική προστασία, άρα όποιος τα κάνει αυτά είναι Ναζί»– υπάρχει κάτι που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Κόμματα, ομάδες και άτομα που ψηφίζουν διαφορετικά δεν σκέφτονται διαφορετικά: η στάση του ΣΥΡΙΖΑ στον εμβολιασμό είναι τουλάχιστον διφορούμενη και συναντιέται με εκείνη των θρησκόληπτων και των παλαβών που αναφέρονται στη λέσχη Μπίλντερμπεργκ ή στον Νταν Μπράουν.

Όπως γράφει ο «Guardian», στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, οι Ευρωπαίοι φασίστες προσπάθησαν να επινοήσουν ξανά τον εαυτό τους, χρησιμοποιώντας ζητήματα που είχαν επεξεργαστεί οι επαναστάτες αναρχικοί και προτείνοντας τις ίδιες λύσεις. Φυσικά, υπήρχαν ανέκαθεν υπόγειες συνδέσεις μεταξύ των αναρχο-πρωτογονιστικών και οικολογικών κινημάτων, και των εθνικιστικών με τις ψευδοεπιστημονικές φαντασιώσεις και τις έμμονες ιδέες της αυτονομίας. Οι «προοδευτικοί» στήριζαν πάντοτε «εθνοτικές αποσχίσεις» χωρίς να λαμβάνουν υπόψη, πέρα από τη ματαιότητα και την αναποτελεσματικότητα αυτών των κινημάτων, τον παράφορο εθνικισμό και τοπικισμό τους ―κι όμως, ο εθνικισμός συνεχίζει να θεωρείται χαρακτηριστικό των συντηρητικών, των «εθνικοφρόνων». Στην πορεία της ιστορίας, οι ελευθερόφρονες έχουν αποδειχθεί ξανά και ξανά βαθιά εθνικόφρονες, αλλά, καθώς αναγνωρίζεται μόνο η δεξιά βία και όχι η αριστερή, έτσι αναγνωρίζεται μόνο ο δεξιός εθνικισμός και όχι ο αριστερός.

Στις ΗΠΑ, οι μεγαλύτεροι συνωμοσιολόγοι είναι σήμερα, εκτός από τους QAnon, όσοι φοβούνται τις τραμπικές μηχανορραφίες. Έχει διαμορφωθεί μια διαλεκτική σχέση συνωμοσιολογίας με διείσδυση ακροδεξιών ιδεών στις αριστερές κουλτούρες και στις αντικουλτούρες. Εδώ και αρκετά χρόνια, πολύ πριν από τη σημερινή πανδημία, το κίνημα anti-vax κατακλύζει την πράσινη αριστερά όσο και την ακροδεξιά: ακούγονται φήμες και κουτσομπολιά junk science που, αν διαδοθούν, θα ενσκήψουν και πάλι στον κόσμο η ευλογιά και η πολιομυελίτιδα. Ο Ντόναλντ Τραμπ φλέρταρε με τους anti-vax όπως φλέρταρε με όλα τα  ανορθολογικά trends των κοινωνικών δικτύων: τροφοδοτώντας αερολογίες στο Facebook και στο Twitter, απέτρεψε μεγάλο μέρος των πολιτών από τον εμβολιασμό εμποδίζοντας τη μαζική ανοσοποίηση και καθυστερώντας την αποκατάσταση της ομαλότητας σε όλο τον κόσμο. Ως μοντέρνος φασίστας, ο Τραμπ αναφερόταν ανεπίγνωστα στα αμερικανικά κινήματα ευεξίας (wellness), στα οποία προστίθεται η αντισημιτική παράνοια: δεν είναι λίγοι οι εναλλακτικοί αριστεροί και οι ακροδεξιοί αντισημίτες που υποπτεύονται ότι «πίσω από όλα αυτά» βρίσκονται δόλιοι Εβραίοι. Η ιδέα του «είμαι κυρίαρχος στο σώμα μου» και «το θέλω αμόλυντο από χημικές επεμβάσεις» συγχωνεύεται με τον φόβο ότι μια σκιώδης Καββάλα προσπαθεί να μας στερήσει την αυτεξουσιότητα και το DNA, τη βιολογική μας ταυτότητα.

Δεν πρέπει να παραβλέπουμε τον ρόλο της καθαρής ηλιθιότητας, αλλά μαζί με την ηλιθιότητα αναβιώνουν πάντοτε στοιχεία από το συλλογικό υποσυνείδητο. Στις ΗΠΑ κάποιοι αντι-vaxxers αυτοαποκαλούνται τώρα «καθαρόαιμοι»: ο όρος με κάνει να ανατριχιάζω όπως ανατριχιάζει οποιοσδήποτε γνωρίζει κάπως την ιστορία του 20ού αιώνα. Ακόμα και στον Χάρι Πότερ, αν θυμάμαι καλά, μια τέτοια έκφραση χρησιμοποιούν οι κακοί.

Η σύνθεση της αριστερής εναλλακτικής και της δεξιάς κουλτούρας έχει επιταχυνθεί από τη σύγχυση που προκαλεί η ανευθυνότητα των ηγεσιών και το blame game. Σε μια εποχή όπου ο Στιβ Μπάνον στις ΗΠΑ και ο Ντόμινικ Κάμινγκς στη Βρετανία αναδιατυπώνουν τις αριστερές αντιλήψεις αντίστασης στην εξουσία των ελίτ και της ανάκτησης «του ελέγχου της ζωής μας», εκτυλίσσεται μια σχεδόν τέλεια ανταλλαγή ρητορικής. Η άκρα δεξιά μιλάει τώρα για απελευθέρωση και εξέγερση: ποιος είναι ο «συντηρητικός» σήμερα;

Η γενικά δικαιολογημένη υποψία γύρω από τα συμφέροντα της Big Farma συγκρούεται με την ανάγκη του μαζικού εμβολιασμού. Τα lockdowns και τα άλλα περιοριστικά μέτρα που επιβάλλονται για την αναχαίτιση της περαιτέρω μετάδοσης Covid-19 θα μπορούσαν, υπό άλλες συνθήκες, να θεωρηθούν καταναγκαστικός πολιτικός έλεγχος. Πλην όμως, δεν είναι στις δεδομένες συνθήκες. Αν αναρωτηθούμε με τη λογική ποιος, ποιοι ωφελούνται «από όλα αυτά», θα συμπεράνουμε ότι μερικές βιομηχανίες, π.χ. εκείνες των αντισηπτικών ή των μασκών, πράγματι κάνουν χρυσές δουλειές· αλλά οι χρυσές δουλειές ορισμένων επιχειρήσεων δεν στοιχειοθετούν δολοπλοκία κατά της ανθρωπότητας.

Τα σημερινά διακυβεύματα –ο περιορισμός της πανδημίας, η κλιματική αλλαγή, η κατάρρευση της βιοποικιλότητας– απαιτούν ισχυρές συμφωνίες μεταξύ των κυβερνήσεων· δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν μέσω κινημάτων που μάχονται κατά της εξουσίας και δίνουν έμφαση στις τοπικές πρωτοβουλίες. Όπως δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή φυτεύοντας λουλούδια στο περβάζι, έτσι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τους ιούς με «φυσική» ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Έτσι κι αλλιώς, πρόκειται για αυταπάτη: ο σημερινός πληθυσμός έχει φτάσει στο προσδόκιμο που έχει φτάσει, εν μέρει ή κυρίως λόγω των αντιβιοτικών, των εμβολίων και της χημειοθεραπείας. 

Με λίγα λόγια χρειάζεται λογική, ισορροπία και αλληλεγγύη: οι άνθρωποι που θέλουν να δείχνουν αγάπη στους άλλους –κατά δήλωσή τους, οι αριστεροί και οι χριστιανοί– πρέπει να επανεξετάσουν το ζήτημα του σεβασμού προς αυτούς τους άλλους. Ο σεβασμός δεν επισύρει απαραιτήτως την υποταγή στο κράτος, στην κυβέρνηση ή στα μεγάλα βιομηχανικά συμφέροντα, αλλά προϋποθέτει μια μετατόπιση της εμπιστοσύνης από τους influencers του διαδικτύου στους επιστήμονες και στους θεσμούς – μια  ελάχιστη, προσωρινή εμπιστοσύνη η οποία μπορεί να αρθεί όταν αλλάξουν οι συνθήκες.