Πολιτικη & Οικονομια

Η στατιστική και οι μεγαλύτερες αυθαιρεσίες

Ή αλλιώς μια άλλη επιστημονική φαντασία

Χρύσα Σοφιανοπούλου
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

H στατιστική όχι μόνο υποφέρει από μπόλικη αυθαιρεσία αλλά δεν την βοηθά και η φαντασία

Δώδεκα μυστηριώδη διαστημόπλοια με εξωγήινους επιβάτες προσγειώνονται σε διάφορα σημεία του πλανήτη μας. Μια ομάδα ειδικών επιστημόνων συστήνεται για να ερευνήσει το συμβάν. Ανάμεσά τους μία γλωσσολόγος καλείται να βοηθήσει στην επικοινωνία με τους εξωγήινους, ενώ ο χρόνος πιέζει και ο κόσμος απειλείται με έναν παγκόσμιο πόλεμο.  Είναι σκηνές από την ταινία «η Άφιξη» που βασίζεται σε νουβέλα του Τεντ Τσιανγκ, ενός από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας της εποχής μας. Ο συγγραφέας είπε πρόσφατα πως η επιστημονική φαντασία και η τεχνητή νοημοσύνη εμπεριέχουν μια μορφή στατιστικής. Αλλά στην πραγματική ζωή πόση αυθαιρεσία σηκώνει η στατιστική; Και πόση φαντασία;  

Από το πλήθος των στατιστικών παρανοήσεων που συναντάμε, θα έλεγα πως η στατιστική όχι μόνο υποφέρει από μπόλικη αυθαιρεσία αλλά και πως δεν την βοηθά η φαντασία. Σε μια τέτοια στατιστική παρανόηση, ή μάλλον σε ένα στατιστικό λάθος, προέβη σε ομιλία της η Άννα Διαμαντοπούλου σε εκδήλωση που διοργάνωσε το Δίκτυο στις 8 Νοεμβρίου με θέμα τον καθολικό εμβολιασμό ως προϋπόθεση για τη λειτουργία της κοινωνίας και της οικονομίας. Ακολούθησε, περίπου μια εβδομάδα μετά, ένα άρθρο της όπου επανέλαβε το στατιστικό λάθος σε ημερήσια εφημερίδα. Και λίγες ημέρες αργότερα η ίδια εφημερίδα βασιζόμενη στις δύο προηγούμενες ανακοινώσεις δημοσιεύει θέμα με τίτλο «Πρόγραμμα PISA – Χαμηλός βαθμός στην εκπαίδευση, υψηλός αριθμός ανεμβολίαστων», το οποίο αναπαράχθηκε και στην ηλεκτρονική έκδοση. 

Ομολογώ πως, αρχικά, η ισχυρή βεβαιότητα της εισηγήτριας καθώς και η επανάληψη με κλόνισε. Δεν μπορεί να μην υπάρχουν στοιχεία για όσα διατυπώνονται, σκέφτηκα. Από την άλλη, απέκλεια το γεγονός να υπήρχε σχετική έρευνα με δεδομένα του PISA  που να αγνοώ. Οταν δε, είδα τον υπότιτλο  στο site «Πώς τα αποτελέσματα της έρευνας του Προγράμματος PISA που διεξάγεται υπό τη Διεύθυνση Εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ μαρτυρούν τη στάση των πολιτών απέναντι στον εμβολιασμό» βεβαιώθηκα για το αυθαίρετο και των τριών δημοσιευμάτων. Παρ’ όλα αυτά αποφάσισα να το ψάξω.

Όχι, λοιπόν, δεν υπάρχει καμία έρευνα ή μελέτη ούτε του ΟΟΣΑ, ούτε της Statista, ούτε του ECDC που να συνδέει τα αποτελέσματα του PISA με τα ποσοστά των ανεμβολίαστων. «Μα για αυτό είναι η στατιστική, για τις μεγαλύτερες αυθαιρεσίες» σχολίασε γνωστή καθηγήτρια Δημογραφίας όταν το έθεσα υπόψη της. Τέτοιες αυθαιρεσίες, όμως, ή αναφορές επιστημονικής φαντασίας για να το θέσω πιο κομψά, δικαιούνται να κάνουν όσοι εκφράζουν δημόσιο λόγο από οποιαδήποτε θέση;

Ασφαλώς, ο αυθαίρετος συσχετισμός των αποτελεσμάτων του PISA και των ποσοστών των ανεμβολίαστων δεν εμπίπτει την κατηγορία των fake news, οπότε δεν χρειάζεται να φορτωθούν τα ellinika hoaxes με ακόμη περισσότερη δουλειά. Χρειάζεται όμως να εξηγήσω στους φοιτητές μου, στους οποίους επαναλαμβάνω συχνά πως πρέπει να χρησιμοποιούν τεκμήρια όταν μιλούν, ότι πρέπει να γνωρίζουν πώς να διαβάζουν και ερμηνεύουν στατιστικά δεδομένα και να προσέχουν πάντα αν αποδεικνύεται η σχέση αίτιου και αιτιατού. Να τους εξηγήσω ότι είναι επιστημονικά μεγάλο λάθος να παραθέτω δύο πίνακες από άσχετες μεταξύ τους έρευνες, να τους συγκρίνω και να βγάζω αυθαίρετα συμπεράσματα που τα κοινοποιώ ως αυθεντία στην κοινότητα.  Θα μπορούσαμε αλήθεια να δούμε και τι τρώνε οι κάτοικοι των χωρών με μικρά ποσοστά εμβολιασμού. Και αν τρώνε πολλές πατάτες θα πρέπει άραγε να εξορίσουμε το συμπαθές φυτό από τη διατροφή μας; Ή να αφορίσουμε τον Καποδίστρια;  Μήπως οι χώρες αυτές έχουν θερμά καλοκαίρια και πολύ κρύους χειμώνες; Τότε θα πρέπει να τα βάλουμε με το κλίμα; Να εμπλέξουμε μήπως τις ανεμογεννήτριες ή να βάλουμε πιο πολλά κλιματιστικά για να αυξήσουμε τα ποσοστά εμβολιασμών;

Είναι πολύ εύκολο οι αριθμοί να γίνουν επικίνδυνοι για τη δημοκρατία, διαβάζω  στο βιβλίο της Cathy O’Neil «Όπλα μαθημαζικής καταστροφής». Όχι μόνο για τη δημοκρατία θα συμπλήρωνα, αλλά και για την κοινή λογική. Για να είμαστε δίκαιοι, δεν φταίνε οι αριθμοί, φταίει η απερίσκεπτη και ίσως ωφελιμιστική χρήση τους. Ας τους αφήσουμε, λοιπόν, για τους ειδικούς, ειδάλλως άλματα και γνωστικές στρεβλώσεις απειλούν την επιστημονική αλήθεια, την πορεία της κοινωνίας και εγείρουν ηθικά ζητήματα. «Στην εποχή μας η έρευνα και η επιστήμη δεν φαίνεται πλέον να είναι μια καταγραφή της αλήθειας μόνον, αλλά και μια υπόθεση που διαμορφώνεται μέσα στην κοινωνία κάτω από την πίεση κοινωνικών επιταγών», είπε πρόσφατα ο καθηγητής Δημήτρης Κουρέτας. Ας προσέξουμε λοιπόν να μην κυριαρχήσει ένας νέος ντετερμινισμός. Ή καλύτερα ας αφήσουμε τα διανοητικά πειράματα για την επιστημονική φαντασία, για τον Τεντ Τσιανγκ και την νέα του sci-fi συλλογή «Εκπνοή».