Από την κλιματική κρίση στον πολιτισμό του πεζοδρομίου
Στη χώρα μας, λόγω της παραδοσιακής πολεοδομικής υστέρησης, των εγγενών αδυναμιών, και της δίνης της δεκαετούς κρίσης, τα αποτελέσματα είναι ακόμη ανεπαρκή. Όμως η ευκαιρία είναι τώρα
Ο Αν. Καθηγητής του ΕΜΠ Χάρης Δούκας και ο Συγκοινωνιολόγος Σταύρος Κωνσταντινίδης γράφουν για την ημέρα του Περιβάλλοντος.
Πολλοί πιστεύουν πως η κλιματική κρίση του πλανήτη είναι κάτι μακρινό, αόριστα οικουμενικό, πως δεν αφορά τους ίδιους. Όλοι όμως διαμαρτύρονται για το στενό πεζοδρόμιο κάτω από το σπίτι τους, την έλλειψη δένδρων, τις αφιλόξενες συνθήκες της πόλης. Η κλιματική κρίση και ο πολιτισμός του πεζοδρομίου είναι όμως σχεδόν συνώνυμες έννοιες, διττά εμπεριέχουσες και δυναμικά παράγωγες, που συνδέουν το διεθνές και το εθνικό επίπεδο με αυτό των ατομικών και τοπικών πρωτοβουλιών. Η γενίκευση δηλαδή του προβλήματος του πεζοδρομίου είναι η κλιματική κρίση και η εξειδίκευση του κλιματικού προβλήματος συναντάται κατά κανόνα στις πόλεις, σε κάθε γειτονιά. Η τοπικότητα δημιουργεί με λογαριθμική ταχύτητα το παγκόσμιο, και η οικουμενική διάσταση συγκροτείται από τις εκατομμύρια μικρές τοπικότητες. Μόνο μέσα από αυτήν την οπτική μπορεί να προσληφθεί μεστά το περιβαλλοντικό πρόβλημα στον κάθε σύγχρονο άνθρωπο. Και καθίσταται αντιληπτή η ατομική συμβολή ως το παγκόσμιο διακύβευμα. Εν τέλει από εμάς εξαρτάται, τουλάχιστον σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Οι πόλεις, φιλοξενώντας ήδη σήμερα το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού, βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Τα αστικά κέντρα καταναλώνουν περισσότερο από το 75% της παγκόσμιας ενέργειας και ευθύνονται για το 70% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η προσπάθεια αλλαγής του σημερινού υποδείγματος πρέπει να δοθεί και να κερδηθεί στις πόλεις. Η σύγχρονη πρωτοποριακή πολιτική των πόλεων εκφράζεται σε παγκοσμιοποιημένο επίπεδο σήμερα μέσα από το τρίπτυχο πράσινη, έξυπνη και ανθεκτική πόλη.
Το πράσινο όπως προσδιορίζεται από τον πραγματισμό της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης, και όχι από την ουτοπία μίας ναΐφ πολιτικής οικολογίας των προηγούμενων δεκαετιών. Η έξυπνη πόλη ως σύνθημα συμπυκνώνει τη χρηστικότητα και εργονομία της συλλογικής ζωής στον δημόσιο χώρο και τη διαδικτυακή τεχνολογική εξέλιξη. Η έννοια της έξυπνη πόλης όμως δεν περιορίζεται μόνο στην τεχνολογικότητα και στην ανάπτυξη ευφυών συστημάτων, επεκτείνεται στη συναισθηματική ευφυΐα που θα θέλαμε να προσφέρει παρηγορητικά η πόλη στους πολίτες και επισκέπτες της. Την κοινωνική συνοχή, την ηθική αλληλεγγύη, την πολιτισμική πρωτοπορία. Η έννοια της ανθεκτικότητας αφορά στις πόλεις που είναι προσαρμοστικές απέναντι σε περιβαλλοντικές και κοινωνικές πιέσεις, απέναντι σε απρόσμενες κρίσεις και φυσικές καταστροφές, όπως πρόσφατα στην Κόρινθο και πριν σε Μάνδρα, Νέα Πέραμο και Μάτι.
Κάποιες πόλεις ήδη δείχνουν τον δρόμο. Το Ρέικιαβικ βασίζεται στον υδροηλεκτρισμό και στη γεωθερμία για την παροχή θερμότητας, ηλεκτρισμού και ζεστού νερού για τους πάνω από 120.000 κατοίκους του. Η Κοπεγχάγη, πόλη σύμβολο για τα θαλάσσια αιολικά πάρκα της, είναι επίσης γνωστή εδώ και χρόνια για τους εκτεταμένους δημοσίους χώρους και την μαζική ποδηλατοκίνηση. Η Μελβούρνη έχει διπλασιάσει τα τελευταία χρόνια τους πεζοδρομημένους άξονες, αποθαρρύνοντας τη χρήση των αυτοκινήτων και πυκνώνοντας τις μαζικές συγκοινωνίες.
Τα τελευταία χρόνια η συζήτηση αυτή κερδίζει έδαφος και στην ελληνική πολιτική ατζέντα. Άλλες φορές σε ουσιαστικό επίπεδο και άλλες ως μηχανικός αυτοματισμός κάποιας κοινωνικής «μόδας». Πάνω από το 75% των δήμων της χώρας συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων για το κλίμα και την ενέργεια και μερικοί έχουν ήδη ξεκινήσει να σχεδιάζουν πώς θα μηδενίσουν τις εκπομπές τους μέχρι το 2050 (Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία C-Track50). Ωστόσο, ο δρόμος είναι μακρύς.
Εκτιμούμε πως ορόσημο εξέλιξης είναι η πανδημική κρίση. Η πανδημία δημιούργησε μία παγκόσμια διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής. Μία πρωτόγνωρη οριζόντια κρίση σε ολόκληρο τον κόσμο, χωρίς διακρίσεις. Έπληξε συλλογικά τη δημόσια υγεία, την καθημερινή ζωή και τις οικονομικές ισορροπίες. Ειδικά στις μεγάλες πόλεις. Αποδιοργάνωσε σε ατομικό επίπεδο τη ψυχική ισορροπία, την επικοινωνία, τη συνεύρεση. Όμως, ανέδειξε τη σημασία και την επείγουσα ανάγκη της αναμόρφωσης του δημοσίου χώρου.
Αυτή η ζώσα μαζική εμπειρία, ένα είδος συλλογικής ψυχανάλυσης, δημιούργησε ήδη νέες τάσεις στην διακυβέρνηση των μεγάλων μητροπόλεων του κόσμου, επαναφέροντας ως πρώτη προτεραιότητα τη σημασία του δημοσίου χώρου και την αξία της γειτονιάς. Νέες ιδέες, όπως από τον Καθηγητή Μορένο της Σορβόνης («la ville du quart d’ heure»), έχουν ήδη μπει σε εφαρμογή σε Παρίσι και Μιλάνο (πόλεις που επλήγησαν πολύ από την πανδημία) για τον ανασχεδιασμό βιώσιμων γειτονιών, με την έμφαση στους πεζούς, τους ποδηλάτες και την προσβασιμότητα. Όσο αυξάνεται το ενδιαφέρον για τον σχεδιασμό της ανθρώπινης κλίμακας και της καθημερινής ζωής, τόσο αυξάνεται η ποιότητα της ίδιας της ζωής.
Η πανδημία μπορεί να κλείσει την περίοδο των αμήχανων χειρισμών πολλών δεκαετιών στον αστικό και αειφόρο σχεδιασμό των ελληνικών πόλεων. Πλησιάζει το τέλος της κρίσης. Πολλές ευρωπαϊκές πόλεις ήδη τα έχουν καταφέρει, ενώ η πανδημία κινητοποίησε νέες πρωτοβουλίες. Πολλές όμως ελληνικές αστικές περιοχές βρίσκονται ακόμη πίσω. Στη χώρα μας, λόγω της παραδοσιακής πολεοδομικής υστέρησης, των εγγενών αδυναμιών, και της δίνης της δεκαετούς κρίσης, τα αποτελέσματα είναι ακόμη ανεπαρκή. Όμως η ευκαιρία είναι τώρα.
14°
