Ελληνικός φιλελευθερισμός: τι να κάνουμε;

Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος προσεκτικός παρατηρητής της νεοελληνικής πολιτικής ιστορίας για να αντιληφθεί την διαχρονική υπο-εκπροσώπηση των φιλελεύθερων ιδεών στην πολιτική ζωή του τόπου. Χωρίς να υπεισέρθουμε σε ζητήματα πολιτικής κουλτούρας και ιστορικών συνθηκών, αυτός ο «ελληνικός εξαιρετισμός» διαμόρφωσε ένα εξαιρετικά αφιλόξενο τοπίο για τα φιλελεύθερα προτάγματα.

Ωστόσο δεν μπορεί κάποιος παρά να προβληματιστεί με την τραγική απουσία φιλελεύθερης εκπροσώπησης στη σημερινή συγκυρία, όπου με τη συντριπτική πλειονότητα των πολιτών να ομνύουν στην αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων και τα αδιέξοδα του κρατισμού να γίνονται πλέον ολοφάνερα, θα περίμενε ενδεχομένως καλύτερη τύχη για τους φορείς φιλελεύθερων αντιλήψεων. Στις σημερινές συνθήκες όμως, ο φιλελευθερισμός μοιάζει να μην αφορά ούτε στο ελάχιστο την ελληνική κοινωνία.

Ερμηνείες που επικεντρώνονται στις ομολογούμενα πολυάριθμες λανθασμένες πολιτικές εκτιμήσεις και τακτικές επιλογές των τελευταίων ετών, δεν είναι πλήρεις και παραγνωρίζουν σημαντικά προβλήματα στρατηγικής στόχευσης και πολιτικής φυσιογνωμίας. Συνοπτικά, ο φιλελευθερισμός στη χώρα μας προκειμένου να έχει προοπτική πρέπει να ανταποκριθεί στις παρακάτω προκλήσεις:

- Οι εγχώριοι φιλελεύθεροι καθ’ όλη την μεταπολιτευτική περίοδο εξάντλησαν το δυναμισμό τους στην αποδόμηση του κρατισμού, ο οποίος ως πολιτική πρακτική και ως θεωρητική πρόταση συνέβαλε καθοριστικά στην οικονομική κατάρρευση της χώρας. Σήμερα τούτο δεν επαρκεί πλέον και το φιλελεύθερο πρόγραμμα πρέπει να αποκτήσει ένα θετικό περιεχόμενο. Οι έλληνες φιλελεύθεροι οφείλουν να προσφέρουν ένα όραμα της «καλής κοινωνίας» που επιθυμούν και να διατυπώσουν έναν ενδεικτικό «οδικό χάρτη» για την επίτευξή της. Δεν αρκεί πια η καταδίκη των άλλοτε κυρίαρχων πρακτικών που επιτέλους σήμερα εγκαταλείπονται στη λήθη του παρελθόντος. Είναι αναγκαίο οι έλληνες φιλελεύθεροι να σκεφτούν και να μιλήσουν για τη μετα-μνημονιακή Ελλάδα, κερδίζοντας τα μυαλά και τις καρδιές των πολιτών.

- Ο ελληνικός φιλελευθερισμός, ενδεχομένως ελλείψει οργανωμένης πολιτικής εκπροσώπησης, δεν παρακολούθησε συστηματικά τα σύγχρονα ιδεολογικά ρεύματα. Επέδειξε διανοητική νωθρότητα που συνέβαλε στη στασιμότητά του. Ο πολιτικός λόγος του, παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό, εγκλωβισμένος σε ερμηνευτικά σχήματα περασμένων εποχών. Κατέληξε ένα κλειστό αυτό-αναφορικό σύστημα με άξονες παρωχημένα ιδεολογήματα.

Η σημερινή Ελλάδα όμως δεν έχει παρά ελάχιστες ομοιότητες με την δεκαετία του ’80. Ωστόσο, σημαντικό τμήμα των ελλήνων φιλελεύθερων επιλέγουν να σκιαμαχούν με φαντάσματα του παρελθόντος- τον υπερτροφικό και παρεμβατικό δημόσιο τομέα και την κατευθυνόμενη οικονομία. Δεν φαίνεται όμως να αντιλαμβάνονται ότι, η Ελλάδα της επόμενης μέρας θα έχει έναν, περισσότερο ή λιγότερο, συρρικνωμένο δημόσιο τομέα, και μια, περισσότερο ή λιγότερο, απορρυθμισμένη ιδιωτική οικονομία. Καιρός να αναπροσανατολίσουν την στόχευσή τους. Σε μία προηγούμενη ιστορική περίοδο σημαντικών αλλαγών στις αρχές του περασμένου αιώνα, ο βρετανικός φιλελευθερισμός κατόρθωσε να μετασχηματιστεί στο Νέο Φιλελευθερισμό, που ανανέωσε τη φιλελεύθερη θεματολογία και συνέβαλε καθοριστικά στη θεμελίωση του σύγχρονου κοινωνικού κράτους.

- Στη μετα-μνημονιακή Ελλάδα θα έχει αναδυθεί μία νέα κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα καθώς και μια νέα πολιτική τάξη για να την διαχειριστεί. Νέα ζητήματα αναδεικνύονται και επιζητούν επίλυση με επίκεντρο το νέο ρόλο του κράτους: οικονομική και κοινωνική ανισότητα, κοινωνική προστασία, φορολογική δικαιοσύνη, λογοδοσία και συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Σχηματικά και με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να διακρίνουμε δύο τάσεις στους κόλπους των φιλελεύθερων, τους «προοδευτικούς φιλελεύθερους» και τους «συντηρητικούς φιλελεύθερους». Οι πρώτοι δίνουν αυξημένη σημασία στα παραπάνω, ζητήματα τα οποία παραδοσιακά τείνουν να υποβαθμίζουν οι δεύτεροι.

Η βασική αυτή διαφοροποίηση (και όχι αναγκαστικά αντίθεση), φανερή δια γυμνού οφθαλμού στην Ελλάδα της κρίσης, δεν επιλύθηκε, παρά έγινε προσπάθεια να καλυφθεί πίσω από το καινοφανές πρόταγμα της «κοινής λογικής». Σε ένα κείμενο που επιχειρεί να ασχοληθεί με πολιτικές ιδέες, μάλλον περιττεύει κάθε αναφορά σε απολίτικα μορφώματα όπως το παραπάνω. Να παρατηρήσουμε μόνο ότι η υιοθέτησή του οδήγησε σε ετερόκλητες συμμαχίες και οι οποίες ήταν αναμενόμενο να «εξατμιστούν» με την εμφάνιση νέων σχημάτων παρόμοιας στόχευσης αλλά μεγαλύτερων επικοινωνιακών δυνατοτήτων (βλέπε Το Ποτάμι).

-Τέλος, οι σημερινές πολιτικές ισορροπίες δεν επιτρέπουν τη συγκέντρωση της απαιτούμενης «κρίσιμης μάζας» πολιτών που να καθιστά εφικτή την αυτόνομη παρουσία. Η αναγκαιότητα «κυβερνησιμότητας» της χώρας και οι συνθήκες έντονης κομματικής πόλωσης που θα μας συνοδεύουν τα επόμενα χρόνια, περιορίζουν σημαντικά το εκλογικό ακροατήριο των (όποιων) φιλελεύθερων πολιτικών σχηματισμών.

Τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε; Ίσως τελικά η μοναδική εναπομένουσα επιλογή για τους έλληνες φιλελεύθερους είναι να κατευθυνθούν προς τις δύο διαχρονικά κυρίαρχες παρατάξεις, τη συντηρητική και την προοδευτική, στο πλαίσιο της αναδιαμόρφωσης του κομματικού μας συστήματος. Οι συντηρητικοί φιλελεύθεροι θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στη σχεδιαζόμενη διεύρυνση της Νέας Δημοκρατίας (ο Στ. Μάνος αναφέρθηκε πρόσφατα στην αναγκαιότητα ανασύνταξης του χώρου της κεντροδεξιάς) και οι προοδευτικοί φιλελεύθεροι να συμμετάσχουν στις δρομολογημένες διεργασίες ανασυγκρότησης της προοδευτικής παράταξης. Άλλωστε, η σημερινή εποχή παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με την πρώτη μεταπολιτευτική περίοδο, με τα στελέχη και τις ψήφους της, άλλοτε κραταιής, Ένωσης Κέντρου να κατευθύνονται στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ.

Με αυτό τον τρόπο, οι φιλελεύθεροι μπορούν να «εμβολιάσουν» με καινοτόμες ιδέες το πολιτικό μας σύστημα σε μια μεταβατική περίοδο όπου μετέρχεται σημαντικών αλλαγών. Σε πείσμα της αποκαρδιωτικής εκλογικής ανυπαρξίας του, συνεχίζω να πιστεύω πως ο ελληνικός φιλελευθερισμός έχει μέλλον- αρκεί να είναι ριζοσπαστικός, προοδευτικός και πραγματιστικός.