Συνομιλίες Ελλάδας - Τουρκίας

Όταν το Oruc Reis έπλεε σε μία απόσταση από 35 έως 50 μίλια μακριά από το Καστελόριζο, οι ειδικοί στο Υπουργείο Εξωτερικών και οι έμπειροι καθηγητές διεθνών σχέσεων στα πανεπιστήμια αποκωδικοποιούσαν με τον δικό τους τρόπο το «δρομολόγιο» του τουρκικού ερευνητικού σκάφους. Για τους καλά πληροφορημένους τεχνοκράτες αυτός ο πλους ήταν ενδεικτικός των τουρκικών προθέσεων.

Ανατολικά του 28ου Μεσημβρινού το Καστελόριζο, σύμφωνα με μία από τις προσεγγίσεις την οποία υιοθετεί η τουρκική πλευρά αλλά και αρκετοί ειδικοί εδώ στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, θα μπορούσε να έχει μία επήρεια επί της υφαλοκρηπίδας και άρα δυνητικά και επί της ΑΟΖ, της τάξης του 15 με 17%. Άρα grosso modo η εκτεινόμενη από το Καστελόριζο ελληνική υφαλοκρηπίδα θα έφτανε τα 35 μίλια. Θεωρητικά πάντα. Μέχρι εκείνη την απόσταση έφτασε το Oruc Reiς. Οι Τούρκοι ήξεραν πολύ καλά τι επιδίωκαν σε εκείνη τη φάση. Το στίγμα των προθέσεών τους είχε δοθεί.

Στην έδρα του ΝΑΤΟ και ενώ ακόμη η τακτική αντιπαράθεση μονάδων του ελληνικού και του τουρκικού στόλου βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη στην Ανατολική Μεσόγειο, είχαν ξεκινήσει κανονικότατα οι ελληνοτουρκικές επαφές προκειμένου να καταλήξουν στη διατύπωση ενός Moratorium αποφυγής συγκρούσεων. Επί της ουσίας σε τέσσερις συναντήσεις στην έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες (η 5η συνάντηση είναι προγραμματισμένη για την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου), οι επικεφαλής των δύο αντιπροσωπειών επιχείρησαν να στήσουν έναν μηχανισμό επί 24ώρου βάσεως, 365 ημέρες τον χρόνο, ο οποίος θα καλύπτει γεωγραφικά από το Τριεθνές του Έβρου έως την Ανατολική Μεσόγειο. Ο μηχανισμός αυτός μέσω μία τηλεφωνικής γραμμής που θα συνδέει τις δύο πλευρές σε ανώτατο στρατιωτικό επίπεδο θα ενεργοποιείται με το που διαπιστώνεται ένα μείζον πρόβλημα ώστε να αποφευχθεί η όποια στρατιωτική ή και πολιτική κλιμάκωση. Ο μηχανισμός αυτός προϋπήρχε, αλλά επί της ουσίας ακυρώθηκε στην πράξη από την ημέρα που εκδηλώθηκε το περίφημο πραξικόπημα στην Τουρκία (Ιούλιος του 2016). Θυμίζουμε πως οι «Διερευνητικές» επαφές μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας συνεχίζονταν έως το 2016. Διακόπηκαν όταν ξέσπασε η κρίση με τους τούρκους στρατιωτικούς που κατέφυγαν στην Αλεξανδρούπολη με ελικόπτερο και ζήτησαν πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα.

Λίγα εικοσιτετράωρα πριν την υπογραφή της ελληνο-αιγυπτιακής συμφωνίας για τον προσδιορισμό των ΑΟΖ, οι εκπρόσωποι του Κυριάκου Μητσοτάκη, του Ταγίπ Ερντογάν και της Άγκελα Μέρκελ κατέληγαν σε συμφωνία στο Βερολίνο προκειμένου να επαναληφθούν οι «στοιχειωμένες» Διερευνητικές επαφές μεταξύ των δύο χωρών. Η συμφωνία αυτή κωδικοποιήθηκε σε ένα κείμενο με 7 σημεία σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες. Το κείμενο αυτό υπέγραψε πρώτος ο Κυριάκος Μητσοτάκης και αμέσως μετά με επιφυλάξεις ο Ταγίπ Ερντογάν. Το περιεχόμενο αυτού του κειμένου το γνώριζαν η Ελένη Σουρανή, διπλωματική σύμβουλος του πρωθυπουργού, ο Ιμπραχίμ Καλίν, σύμβουλος του Ταγίπ Ερντογάν, ο διπλωματικός σύμβουλος της Άγκελα Μέρκελ και βεβαίως και οι τρεις πολιτικοί ηγέτες που προαναφέρθηκαν. Ο Ταγίπ Ερντογάν ακύρωσε την υπογραφή του με το που υπεγράφη η ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία.

Το «Κείμενο του Βερολίνου» δεν δόθηκε ποτέ στη δημοσιότητα. Το επικαλέστηκε ωστόσο ο Κυριάκος Μητσοτάκης στο περίφημο άρθρο του σε τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές εφημερίδες. Είναι, δηλαδή, υπαρκτό.

Έκτοτε συνέβησαν τα εξής:

1. Κλιμακώθηκε επικίνδυνα η αντιπαράθεση στην Ανατολική Μεσόγειο, με όλες τις μονάδες των δύο στόλων να είναι σε διασπορά από τα Δαρδανέλια έως την Κύπρο.
2. Κλιμακώθηκε η αντιπαράθεση μεταξύ Γαλλίας και Τουρκίας. Οι σχέσεις των δύο χωρών έφτασαν στο ναδίρ.
3. Κινητοποιήθηκε ο αμερικανικός παράγων και μάλιστα αξιόπιστα και αποτελεσματικά.
4. Στο Μαρόκο επήλθε συμφωνία εκτόνωσης του πολεμικού μετώπου στη Λιβύη με άμεση πρόκληση πολιτικών απωλειών της Τουρκίας. Δρομολογήθηκε η παραίτηση του Σάραντζ. Εξεδιώχθη ο «άνθρωπος» της Άγκυρας και υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης της Τρίπολης.
5. Η Ελλάδα ανακοίνωσε το εξοπλιστικό της πρόγραμμα για το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα. Η Γαλλία αναδεικνύεται σε μείζονα στρατηγικό εταίρο της Αθήνας.
6. Η Γαλλία υλοποίησε τη στρατηγική συμφωνία της με την Κύπρο. Γαλλικά πολεμικά σκάφη στη Λεμεσό. Γαλλικά μαχητικά στη Βάση της Πάφου.
7. Η Ουάσιγκτον ξεκαθάρισε στην Άγκυρα πως δεν επιθυμεί στρατιωτική εμπλοκή δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ στη ΝΑ πτέρυγα της Συμμαχίας.
8. Το Τελ Αβίβ συμφώνησε με τα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν τα οποία αναγνώρισαν το Ισραήλ. Έπεται η Σαουδική Αραβία. Πρόκειται για ιστορική εξέλιξη η οποία αναβαθμίζει την πολιτική ισχύ του Ισραήλ στην Εγγύς και Μέση Ανατολή. Η Τουρκία αναδεικνύεται έτσι σε βασικό αντίπαλο του Ισραήλ και του Σουνιτικού Ισλάμ.
9. Η τουρκική λίρα ισοπεδώθηκε. Οι Διεθνείς Οίκοι απαξίωσαν την τουρκική οικονομία και υποβίβασαν στα χρηματοπιστωτικά τάρταρα 13 τουρκικές τράπεζες. Η κατάσταση θυμίζει (στο χειρότερο) την κρίση του 2001. Ο Ερντογάν πιέζεται αφόρητα από το έλλειμμα ρευστότητας. Οι πόλεμοι στη Συρία, το Βόρειο Ιράκ και τη Λιβύη στοιχίζουν πανάκριβα.
10. Η Γερμανία αφήνει να εννοηθεί πως αν η Τουρκία φερθεί «πολιτισμένα» τότε δεν θα υποστεί κυρώσεις σε ορατό χρόνο αλλά και ενδεχομένως να ικανοποιηθούν οι τουρκικές θέσεις ως προς την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης Τουρκίας - ΕΕ.
11. Η Τουρκία επιδιώκει διάλογο με την Ελλάδα χωρίς προκαθορισμένη ατζέντα. Η Ελλάδα συζητά με την Τουρκία μόνον επί θεμάτων Υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Το ζήτημα είναι πολιτικό αλλά και ουσιαστικό.

Η παραπάνω αποκωδικοποίηση των βασικών εξελίξεων που καταγράφηκαν από τον Ιούλιο έως τις 15 Σεπτεμβρίου καταδεικνύουν την πολυπλοκότητα του ζητήματος υπό διαχείριση.

Ο μέσος Τούρκος πολίτης είναι πια πεπεισμένος πως το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος του ανήκουν. Εκπαιδεύτηκε επί χρόνια από την επιθετική ρητορική του τουρκικού εθνικολαϊκισμού η οποία εκφράζεται τόσο από τον Ερντογάν όσο και από την αντιπολίτευση.

Ο μέσος Έλληνας πολίτης θεωρεί πως η Ελλάδα έχει απόλυτο δίκιο στο Αιγαίο και ως προς την ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο και πως το αρχιπέλαγος είναι επί της ουσίας ελληνική λίμνη. Έτσι έχει εκπαιδευτεί χρόνια τώρα από τις πολιτικές του ηγεσίες. Ο μέσος Έλληνας θέλει να αγνοεί πως αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία το ότι ο εναέριος χώρος της χώρας του είναι μεγαλύτερος από τα χωρικά της ύδατα. Σε όλο τον κόσμο εναέριος χώρος και χωρικά ύδατα συμπίπτουν.

Ο μέσος Έλληνας δεν έχει συνειδητοποιήσει πως η προσφυγή στη Χάγη για την επίλυση των εκκρεμοτήτων ενδεχομένως να επισημοποιήσει απώλειες ως προς αυτά που διεκδικεί η Ελλάδα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.

Ο μέσος Έλληνας θεωρεί –και σωστά– πως το Οικουμενικό Πατριαρχείο πρέπει να λειτουργεί στη βάση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των κεκτημένων της Χάρτας του ΟΗΕ και της Κοπεγχάγης. Θέλει να αγνοεί πως τα αντίστοιχα πρέπει να ισχύουν και για τη λειτουργία των θρησκευτικών αρχών εντός της μουσουλμανικής κοινότητας στην Ελλάδα. Θέλει να αγνοεί πως έως και το 1985 οι Μουφτήδες στη Θράκη εκλέγονταν. Το σύστημα άλλαξε με απόφαση του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου. Έκτοτε διορίζονται.

Μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχε ακόμη αρχίσει η κρίσιμη teleconference μεταξύ της Άγκελα Μέρκελ, του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και του Ταγίπ Ερντογάν. Από αυτή την τηλε-συνάντηση θα εξαρτηθεί το πώς και το πότε θα αρχίσουν οι «Διερευνητικές» μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Μέχρι και την Παρασκευή που μας πέρασε το διπλωματικό παρασκήνιο αντιμετώπιζε ως δεδομένο πως οι επαφές αυτές θα άρχιζαν τη Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου και πάντως πριν τη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στις 24 και 25 Σεπτεμβρίου. Το Σαββατοκύριακο ανεπίσημοι κύκλοι του ελληνικού ΥΠΕΞ εκτιμούσαν πως οι Διερευνητικές θα αρχίσουν αμέσως μετά τη Σύνοδο Κορυφής. Τη Δευτέρα που μας πέρασε το Βερολίνο φάνηκε ολίγον «μουδιασμένο», όταν κλήθηκε να αποκαλύψει την ημερομηνία έναρξης του ελληνοτουρκικού διαλόγου.

Είναι προφανές πως στο παρασκήνιο δίνονται οι τελικές μάχες των διπλωματικών οπισθοφυλακών ως προς την επισημοποίηση της ατζέντας βάσει της οποίας θα εξελιχθούν οι Διερευνητικές.

Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας θα είναι ο πρώην πρέσβης, πρώην άμεσος συνεργάτης του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και πρώην διοικητής της ΕΥΠ Παύλος Αποστολίδης. Διαθέτει εμπειρία σε βάθος και γνώση πολυδιάστατη των ελληνοτουρκικών ζητημάτων. Κυρίως γνωρίζει το πώς εξελίχθηκαν οι διερευνητικές από την έναρξή τους έως τη διακοπή τους το 2016. Γνωρίζει άριστα δε το περιεχόμενο της συμφωνίας (στα χαρτιά) του 2003 η οποία ποτέ δεν ήρθε στη Βουλή για επικύρωση. Αν είχε έρθει και συζητηθεί στο κοινοβούλιο τότε τα πράγματα θα είχαν εξελιχθεί εντελώς διαφορετικά. Τότε ο Κώστας Σημίτης είχε φοβηθεί τους πολιτικούς συσχετισμούς. Ακόμη και οι σώφρονες κάνουν λάθη.