Στο φως και στην ομίχλη της Πόλης

Στις αρχές Ιουλίου μου ανακοινώθηκε ότι προήχθη σε πρωτοβάθμιος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης. Τα συναισθήματα ανάμικτα. Από τη μια νιώθω χαρά για το επίτευγμά μου ως ο πρώτος Έλληνας τακτικός καθηγητής Διεθνών Σχέσεων σε τούρκικο πανεπιστήμιο. Από την άλλη, νιώθω περίεργα διότι η εξέλιξη αυτή λαμβάνει χώρα σε μια εποχή αβεβαιότητας που σηματοδοτεί το τέλος της περιόδου της προσέγγισης μεταξύ των δυο χωρών ταυτισμένη με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και την αρχή μιας φάσης έντασης και έντονου προβληματισμού. Η απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε τέμενος εντείνει την ανησυχία μου.

Τα σχεδόν δέκα χρόνια που βρίσκομαι και εργάζομαι στην Τουρκία ως πανεπιστημιακός δάσκαλος μου έχουν διδάξει πολλά. Το πρώτο είναι ότι η επιστήμη και η παιδεία δεν γνωρίζουν διακρίσεις και σύνορα, τουλάχιστον στο ιδιωτικό πανεπιστήμιο που τυχαίνει να είναι η επαγγελματική μου στέγη από τον Σεπτέμβριο του 2010. Οι αξιολογήσεις του συγγραφικού, διδακτικού, και ερευνητικού έργου γίνονται σε ετήσια βάση και από αυτές εξαρτούνται οι ανανεώσεις των συμβάσεων εργασίας όπως και το ποσοστό αύξησης του μισθού. Δηλαδή, η αξιοκρατία επιβάλλεται και επιβραβεύεται.

Επίσης η διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας παιδείας για να προσελκυστούν φοιτητές και καθηγητές από χώρες του εξωτερικού έχει συμβάλλει στην ορθολογική προσέγγιση πολλών τουρκικών πανεπιστημίων αναφορικά με την ποιότητα των υπηρεσιών και της επιστημονική τους προσφορά. Υπήρχαν εποχές όταν πάνω από το 10% των φοιτητών προερχόντουσαν από το εξωτερικό, με πάρα πολλούς από ευρωπαϊκές χώρες. Οι πυκνές και θανάσιμες βομβιστικές επιθέσεις στην Πόλη, ιδιαιτέρα το 2015 και 2016, σε συνδυασμό με την απόπειρα πραξικοπήματος το καλοκαίρι του 2016 είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση ξένων φοιτητών όπως και την φυγή πολλών συναδέλφων από το εξωτερικό. Πάρα ταύτα, ο στόχος της διεθνοποίησης των πανεπιστημίων παραμένει βασικός προσανατολισμός.

Η παρουσία μου στην Πόλη συμπίπτει με δυο φαινομενικά αντικρουόμενες πολιτικές και κοινωνικές τάσεις. Η πρώτη αφορά την σταδιακή άρση των περιορισμών σχετικά με τη δημόσια έκφραση των πιο συντηρητικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Ενδεικτικά θυμάμαι την εμφάνιση τριών φοιτητριών με μαντήλα στο πανεπιστήμιο για πρώτη φορά κατόπιν άρσης απαγορεύσεως το πρώτο κιόλας εξάμηνο μου στην Πόλη. Οι μαντηλοφορούσες φοιτήτριες πολλαπλασιάστηκαν με την πάροδο του χρόνου. Η οικονομική άνθηση της τελευταίας δεκαετίας συνοδεύτηκε με την ευρεία συμμετοχή φοιτητών προερχόμενοι από τα βάθη της ανατολής και από τα πιο συντηρητικά και ευσεβή στρώματα της κοινωνίας σε καλά και ακριβά κοσμικά πανεπιστήμια της Κωνσταντινούπολης και άλλων μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας. Αυτή η διεύρυνση της κοινωνίας και, ως εκ τούτου, της κοινωνικής συνοχής, έχει συνοδευτεί με την σταδιακή απομάκρυνση από τις αρχές και αξίες της Δύσης και την πορεία εκδημοκρατισμού όπως τις αντιλαμβανόμαστε στην Ελλάδα και στη ΕΕ. Αυτό έχει αδιαμφισβήτητα επίπτωση στο πώς μπορεί κανείς να εκφραστεί δημοσίως και στο πώς διδάσκεται η ύλη, ιδιαίτερα στον τομέα των κοινωνικών επιστημών του οποίου ανήκω χωρίς να σημαίνει ότι δεν έχω μπορέσει, μέχρι στιγμής, να προστατεύσω τον πνευματικό και αξιακό ζωτικό μου χώρο διδάσκοντας τα μαθήματά μου όπως θέλω.

Γιατί επιμένω; Η λύτρωση έχει έρθει με την ενασχόλησή μου από το 2015 στον τομέα της μη τυπικής εκπαίδευσης με έμφαση τα ελληνοτουρκικά και τον διάλογο μεταξύ νέων μελλοντικών ηγητόρων από της δύο χώρες και την ενδυνάμωσή τους. Η δημιουργία και διεξαγωγή σεμιναρίων σε ετήσια βάση εναλλάξ στην Ελλάδα και στην Τουρκιά σε συνεργασία με ελληνικούς και γερμανικούς φορείς, είναι ένδειξη ότι στο επίπεδο της κοινωνίας υπάρχει πρόσφορο έδαφος διαλόγου. Το ενδιαφέρον για την Ελλάδα το εισπράττω καθημερινά από τους φοιτητές μου (όλων των ιδεολογικών πεποιθήσεων) και από τους συναδέλφους μου. Στα σεμινάρια πέραν των συζητήσεων για τις διμερείς σχέσεις και μια σειρά ζητημάτων που άπτονται της συνεργασίας στο επίπεδο της κοινωνίας των πολιτών, οι συμμετέχοντες σχεδιάζουν και παρουσιάζουν μαζί πρότζεκτ που ωθούν την διμερή συνεργασία. 

Στο πιο πρόσφατο σεμινάριο που διεξήχθη τον περασμένο Δεκέμβριο στην Καβάλα, οι τρείς προτάσεις που επεξεργάστηκαν από κοινού οι νέοι Έλληνες και Τούρκοι συμμετέχοντες, χωρίς παρότρυνση δικιά μου ή των συναδέλφων μου, αφορούσαν την ανάγκη καταπολέμησης των λεγόμενων “fake news” και στις δυο χώρες. Αυτό με ικανοποιεί ιδιαίτερα διότι μου επιβεβαιώνει ότι στο επίπεδο της κοινωνίας των δυο χωρών που είναι αιχμάλωτες της γεωγραφίας και της ιστορίας τους, υπάρχει αναζήτηση διαλόγου και κατανόησης του άλλου, ανεξάρτητα από τις δύσκολες εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες που επικρατούν και το σοβινιστικό λόγο που προβάλλεται στο διαδίκτυο. Το αίσθημα ευθύνης μεγάλο και το καθήκον να επιμείνω επιβεβλημένο.