ΜΚΟ: Μπίζνες Καλά Οργανωμένες ή μήπως όχι;

Γράφει ο Νίκος Κοκκινοπλίτης, Innovation Management Consultant στην εταιρία Seven Sigma P. C.

---

«Τι τις θες τις ΜΚΟ; Δεν έχεις δει τα σκάνδαλα; Δεν έχεις ακούσει τι συμβαίνει στη Λέσβο; Ρώτα και εμάς. Ξέρεις τι σημαίνουν τα αρχικά Μ.Κ.Ο.; Θα σου πω εγώ: Μπίζνες Καλά Οργανωμένες. Το κατάλαβες τώρα;».

Ναι, αυτά τα εκθειαστικά σχόλια ακούγαμε επί 3 μήνες περίπου ο Γιώργος, ο Ευθύμης και εγώ όταν ανακοινώσαμε στον περίγυρό μας την απόφαση να διοργανώσουμε ένα βιωματικό εργαστήριο που θα απευθύνονταν σε όλες τις μικρές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις της Ελλάδας. Τα σχόλια αυτά μας έκαναν αμέσως - αμέσως να αντιληφθούμε ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι Μ.Κ.Ο. στο σήμερα: Η Κρίση Εμπιστοσύνης. Και αυτό φυσικά μπορεί κανείς να το διαπιστώσει ακόμη πιο εύκολα με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο. Πατήστε τα αρχικά «Μ.Κ.Ο.» στο Google και περιορίστε τα αποτελέσματα αναζήτησης σε εικόνες. Εντυπωσιακό; Μάλλον θλιβερό.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Τι σχέση είχαμε εμείς με τις Μ.Κ.Ο.; Είναι γεγονός ότι ούτε εγώ, ούτε ο Ευθύμης και ούτε ο Γιώργος είχαμε ιδιαίτερη επαφή με την κοινωνία των πολιτών. Η τριβή μας με το χώρο ήρθε όταν η πανδημία βρισκόταν στα πρώιμα στάδια εξάπλωσης, ενώ όταν πλέον το κούρεμα έγινε πολυτέλεια, τότε είχαμε ήδη μπει σε βαθιά νερά. Η ιδέα ξεκίνησε από τη Δημοτική Αγορά Κυψέλης, ένα χώρο στον οποίο στεγάζονται οργανώσεις που δρουν με σκοπό την προώθηση του πολιτισμού, της εκπαίδευσης, της κοινωνικής καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Τα δύο τελευταία στοιχεία στο παραπάνω μείγμα ήταν οι σπίθες που πυροδότησαν την ιδέα μας, καθώς το ακαδημαϊκό και επαγγελματικό υπόβαθρο της ομάδας ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις έννοιες της καινοτομίας και του επιχειρείν.

Κάπως έτσι λοιπόν αποφασίσαμε να διοργανώσουμε ένα εργαστήριο για τις Μ.Κ.Ο. της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης στις εγκαταστάσεις της Αγοράς. Ο κορωνοϊός δεν άργησε να μας  χτυπήσει την πόρτακαι να μας κάνει να αντιληφθούμε ότι η ιδέα ήταν αδύνατο να υλοποιηθεί με τους ισχύοντες περιορισμούς μετακίνησης.Έτσι, με τη βοήθεια της τεχνολογίας το εργαστήριο διεξήχθη ηλεκτρονικά και με τον τρόπο αυτό δόθηκε η δυνατότητα σε δεκάδες Μ.Κ.Ο ανά την Ελλάδα να συνδεθούν και να συμμετάσχουν.Το περιεχόμενο του σεμιναρίου αφορούσε τις στρατηγικές προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στην Ελλάδα. Οι προκλήσεις αυτές άρχισαν να αναδύονται στα πρώτα στάδια της έρευνάς ενώ μέσα από συνεντεύξεις που πήραμε από ανθρώπους του χώρου, καταφέραμε νασυνθέσουμε όλα τα κομμάτια του παζλ.Ποιες είναι λοιπόν οι προκλήσεις αυτές;

Η κρίση εμπιστοσύνης είναι η παθογένεια που μπορεί να εντοπίσει κανείς με γυμνό μάτι στο ομιχλώδες ελληνικό τοπίο των Μ.Κ.Ο.Τα αίτια για το φαινόμενο αυτό πηγάζουν από εύλογες ανησυχίες αναφορικά με τη διαχείριση των κονδυλίων που έχουν διατεθεί τα τελευταία (πολλά) χρόνια για την υποστήριξη των οργανώσεωναυτών,καθώς επίσης και την αποτελεσματικότητα των Μ.Κ.Ο. ως προς την επίτευξη του οράματος το οποίο πρεσβεύουν. Αδιαμφισβήτητα λοιπόν υπάρχουν ακράδαντα επιχειρήματα για την ύπαρξη «εστιών φωτιάς» στο παραπάνω τοπίο. Οι εστίες αυτές ωστόσο έχουν διαμορφώσει ένα κύμα αρνητικής προδιάθεσης της κοινής γνώμης απέναντι στο σύνολο των Μ.Κ.Ο. με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται ως μια γενικευμένη πυρκαγιά που έχει κατασπαράξει όλο το οικοσύστημα. Προτού λοιπόν κανείς προβεί σε ενέργειες δασοπυρόσβεσης, καλό είναι να έχει κατά νου τα παραπάνω. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε οι περισσότερες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις δημιουργούνται από οραματιστές, ανθρώπους έτοιμους να παλέψουν για τη δημιουργία ενός καλύτερου αύριο, ανθρώπους ακτιβιστές γεμάτους ελπίδα που αξίζουν τουλάχιστον το σεβασμό και την εκτίμησή μας.

Ο ενθουσιασμός, η ελπίδα και το όραμα αποτελούν αδιαμφισβήτητα αρετές που πρέπει να ενστερνίζεται οποιοσδήποτε επιθυμεί να δραστηριοποιηθεί ενεργά στην κοινωνία των πολιτών. Αυτό είναι το εφαλτήριο για δράση. Είναι όμως τα στοιχεία αυτά από μόνα τους αρκετά; Για ένα «πυροτέχνημα» σίγουρα ναι, για ένα ουσιαστικό εγχείρημα με προοπτικές ωστόσο μάλλον όχι. Η αδυναμία οριοθέτησης του ενθουσιασμού μέσα από τη θεσμοθέτηση οργανωτικών κανόνων και διαδικασιών, είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν όλες οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Πώς μπορεί να είναι βιώσιμη μια οργάνωση όταν δεν έχει ταυτότητα; Πώς μπορεί να είναι βιώσιμη μία οργάνωση χωρίς να διαθέτει ένα υποτυπώδες πλάνο για το πού βαδίζει; Και τέλος, πώς μπορεί να είναι βιώσιμη μια οργάνωση όταν βασίζει το μοντέλο εσόδων της αποκλειστικά και μόνο στην κρατική χρηματοδότηση; Τα παραδείγματα είναι αναρίθμητα και σε όλες τις περιπτώσεις η απάντηση είναι μία: μακροπρόθεσμα δεν θα είναι βιώσιμη.

Το τελευταίο «αγκάθι» που εντοπίζει κανείς στο δύσμορφο ελληνικό τοπίο των Μ.Κ.Ο. έχει να κάνει με το νομοθετικό πλαίσιο. Στη διάρκεια υλοποίησης του εργαστηρίου το διαπιστώσαμε έντονα όταν κληθήκαμε στα πρώτα στάδια της έρευνάς μας να  αποσαφηνίσουμε και κυρίως να οριοθετήσουμε τον όρο «Μη Κυβερνητική Οργάνωση». Τι αγγίζει αυτός ο όρος; Από πού ξεκινά και πού τελειώνει; Συνήθως οι περισσότεροι που επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις στα δύο αυτά ερωτήματα καταλήγουν σε φληναφήματα, και αυτό γιατί«Μ.Κ.Ο.» δεν είναι μια νομική μορφή, παρά ένα ευρύ πλαίσιο αναφοράς για όλες τις οργανώσεις που λειτουργούν ανεξάρτητα από την κυβέρνηση και επιδιώκουν την επίτευξη κοινωνικών στόχων. Έναν ακριβή ορισμό του όρου Μ.Κ.Ο. μας δίνει ο ν.2731/1999, χαρακτηρίζοντας ως Μη Κυβερνητική Οργάνωση «υπό την έννοια του συγκεκριμένου νόμου» μη κερδοσκοπικά Ν.Π.Ι.Δ. με συγκεκριμένο αντικείμενο. Πέραν του ορισμού, εστιάζοντας κανείς στον πυρήνα του νομοθετικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία των οργανώσεων αυτών, θα εντοπίσει πολλά προβλήματα. Στις Μ.Κ.Ο. αναφέρονται πολλές διάσπαρτες διατάξεις, σε διάφορα νομοθετήματα (όπως ν.2731/1999, ν.4375/2016, π.δ.122/2017, ν.4662/2020, ΚΥΑ 3063/2020). Όλο αυτό το χαοτικό και αρκετά ασαφές νομοθετικό πλαίσιο απηχεί την προσπάθεια των ελληνικών κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν τα ποικίλα προβλήματα που έχει δημιουργήσει και εξακολουθεί να δημιουργεί στη χώρα μας ο τρόπος λειτουργείας των Μ.Κ.Ο., με κυρίαρχο αυτό της διαφθοράς. Σε αυτή την κατεύθυνση άλλωστε κινήθηκε και ο πρόσφατος νόμος ν.4662/2020, καθώς και η σχετική ΚΥΑ 3063/2020, προβλέποντας για πρώτη φορά, για την εγγραφή των ελληνικών και ξένων Μ.Κ.Ο. στο Μητρώο του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, την υποχρέωση καταχώρισης και πιστοποίησης και των φυσικών προσώπων που δραστηριοποιούνται σε αυτές. Έχουν ωστόσο διατυπωθεί αρκετές επιφυλάξεις ως προς την αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης διάταξης.

Κοιτώντας τη μεγάλη εικόνα, όλες οι παραπάνω προκλήσεις θα μπορούσαν να συνοψιστούν στις ακόλουθες τρείς αλληλοσχετιζόμενες κατηγορίες: 1. Διαφάνεια, 2. Οργάνωση και 3. Νομοθεσία. Προφανώς αυτό αποτελεί μια συνολική οπτική των προβλημάτων του οικοσυστήματος, η οποία δε δύναται να καλύψει όλο το εύρος των εξεταζόμενων παραμέτρων. Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό που μπορεί εύλογα να παρατηρήσει κανείς είναι ότι το πρώτο και το τρίτο στοιχείο του παραπάνω μείγματος, πηγάζουν σε μεγάλο βαθμό από το εξωτερικό περιβάλλον, ενώ αντίθετα, το δεύτερο εξαρτάται κατά βάση από τον ίδιο τον οργανισμό. Μαντέψτε λοιπόν προς ποια κατεύθυνση πρέπει να εστιάσει μια Μ.Κ.Ο. τις προσπάθειές της;

Καταληκτικά, το παραπάνω κοκτέιλ προκλήσεων είναι λίγο πολύ γνωστό σε όλους τους ανθρώπους που έχουν εμπλακεί με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο στο χώρο των Μ.Κ.Ο. Εμείς μέσα από το εργαστήριο που πραγματοποιήσαμε είχαμε τη δυνατότητα να εξετάσουμε ενδελεχώς όλα τα επί μέρους υλικά του κοκτέιλ και να σχηματίσουμε μια στέρεα εικόνα για τις ελληνικές Μ.Κ.Ο., απαλλαγμένη από τον τοξικό βούρκο της παραπληροφόρησης. Αδιαμφισβήτητα, προβλήματα υπάρχουν πολλά και δίχως την πρέπουσα σοβαρότητα και αποφασιστικότητα από την πολιτική ηγεσία αλλά και τις ίδιες τις οργανώσεις για την εξεύρεση βιώσιμων λύσεων, τα προβλήματα θα εξακολουθούν να διαιωνίζονται.

Συμπέρασμα: όχι, Μ.Κ.Ο. δεν είναι «Μπίζνες Καλά Οργανωμένες». Μ.Κ.Ο. είναι οάσεις ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο, οάσεις που μπορούμε και πρέπει να έχουμε.

Στη συγγραφή του άρθρου συνέβαλλαν οι:

• Ευθύμιος Ψαραύτης, Strategic Insights Analyst στην εταιρία PepsiCo, UK
• Γεώργιος Ασπιώτης, IT Consultant στην εταιρία Seven Sigma P.C.