ΗΠΑ, μια τριτοκοσμική χώρα;

Πριν από περίπου μία δεκαετία ένας γνωστός καθηγητής της Οξφόρδης, ο Felipe Fernandez-Armesto, είχε γευτεί την βία της αμερικανικής αστυνομίας στην Ατλάντα. Συμμετείχε σε ένα συνέδριο ιστορικών και το έγκλημά του ήταν ότι διέσχισε τον δρόμο από το ξενοδοχείο του στον απέναντι χώρο του συνεδρίου, χωρίς να χρησιμοποιήσει τη διάβαση των πεζών.

Ένας αστυνομικός τον πέταξε στο έδαφος, του πέρασε χειροπέδες και τον συνέλαβε. Την επόμενη ημέρα, ύστερα από μια δύσκολη νύχτα στο κρατητήριο, οδηγήθηκε στο δικαστήριο όπου και αθωώθηκε. Έγραψε μετά για την εμπειρία του επισημαίνοντας τα δύο πρόσωπα της Αμερική, από την μια πλευρά την αστυνομική βία και από την άλλη το εξαιρετικό δικαστικό σύστημα.

Δεν είμαι βέβαιος ότι θα έγραφε το ίδιο σχόλιο σήμερα. Η βία παραμένει ίδια και απαράλλαχτη με συχνά θανατηφόρες συνέπειες, όπως διαπιστώσαμε και από το βίντεο με τον μαρτυρικό θάνατο του Floyd στη Μινεάπολη.

Το άλλο, το καλό πρόσωπο της Αμερικής, όμως, βρίσκεται σε διαρκή υποχώρηση. Ακόμα και στα δικαστήρια, όπου όλο και πιο πολύ εμφιλοχωρούν κομματικά και ιδεολογικά κριτήρια για την επιλογή των δικαστών. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς μάλιστα ότι σε μεγάλο βαθμό οι ΗΠΑ εμφανίζουν πια χαρακτηριστικά τριτοκοσμικής χώρας.

Αυτό που φωνάζει περισσότερο είναι οι εισοδηματικές ανισότητες οι οποίες διαρκώς μεγαλώνουν. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Διεθνούς Τράπεζας, στις ΗΠΑ ο δείκτης GINI, ο οποίος μετρά τις ανισότητες, στο 41.5  είναι πολύ πάνω από κάθε ευρωπαϊκή χώρα και κοντά σε χώρες όπως η Ουγκάντα, η Νιγηρία και η Ακτή του Ελεφαντοστού. Μια μικρή πλουτοκρατία η οποία, παρά τις εξαιρέσεις, τείνει να αποκτήσει κληρονομικά χαρακτηριστικά, είναι ο ουσιαστικός ιδιοκτήτης της χώρας. Το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού κατέχει κοντά στο 40% του πλούτου, την ώρα που το φτωχότερο 80% κατέχει μόλις λίγο πάνω από το 10%.

Μια ανισότητα πλούτου που βεβαίως μεταφράζεται και σε ανισότητα δύναμης και επιρροής. Έχουμε πληθώρα ανεκδοτολογικών δεδομένων για το πώς τα λόμπι επηρεάζουν τη νομοθεσία και την κατανομή των δημόσιων πόρων, πώς έχει υποχωρήσει το συνδικαλιστικό κίνημα και πώς τα οργανωμένα συμφέροντα προσπαθούν να διαμορφώσουν την πολιτική ατζέντα ρίχνοντας δισεκατομμύρια στις εκλογικές καμπάνιες.

Τουλάχιστον 25 πολιτείες έχουν βάλει μια σειρά από προσκόμματα για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, τα οποία αποσκοπούν στο να αποκλείσουν τους φτωχούς και τις μειονότητες

Την ίδια στιγμή υπάρχει σοβαρό ζήτημα δημοκρατίας καθώς εκατομμύρια πολιτών στερούνται με διάφορους τρόπους το δικαίωμα της ψήφου. Μόλις την προηγούμενη εβδομάδα δικαστήριο στη Φλόριντα έβγαλε αντισυνταγματικό νόμο που στερούσε από ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού αυτό το δικαίωμα. Το ιστορικό έχει ένα ενδιαφέρον. Με βάση την προηγούμενη νομοθεσία, όσοι είχαν καταδικαστεί για σοβαρά αδικήματα (με ποινή πάνω από ένα χρόνο), 1,5 εκατομμύριο πολίτες δηλαδή, στερούνταν ισοβίως το δικαίωμα να ψηφίζουν. Μετά από κινητοποίηση της  Αμερικανικής Ένωσης για τα Πολιτικά Δικαιώματα, διοργανώθηκε δημοψήφισμα και ο νόμος ανατράπηκε με μεγάλη και διακομματική πλειοψηφία. Όσοι εκτίουν την ποινή τους επιστρέφουν στο πολιτικό σώμα.

Οι ρεπουμπλικάνοι βουλευτές ωστόσο ερμήνευσαν την απόφαση υποστηρίζοντας ότι η έκτιση της ποινής περιλαμβάνει και την εξόφληση των προστίμων που έχουν επιβληθεί, κάτι τελείως εξωπραγματικό. Για να καταλάβουμε, το 80% αυτών των ποσών θεωρείται από την Πολιτεία μη εισπράξιμο. Έτσι ήλπιζαν ότι θα αποκλείσουν τους πιο φτωχούς, κυρίως δηλαδή τους μαύρους και τις μειονότητες. Αυτή η ερμηνεία κρίθηκε αντισυνταγματική, μια δημοκρατική νίκη απέναντι στην προσπάθεια να μπουν οικονομικά εμπόδια στην ψήφο. Συνολικά πάντως, από το 2010, τουλάχιστον 25 πολιτείες έχουν βάλει μια σειρά από γραφειοκρατικά προσκόμματα για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος. Προσκόμματα τα οποία φυσικά αποσκοπούν στο να αποκλείσουν τους φτωχούς και τις μειονότητες με το πρόσχημα της αποτροπής της εκλογικής απάτης. Όπως δήλωσε ο Μπαράκ Ομπάμα, «είμαστε η μόνη προχωρημένη δημοκρατία που συνειδητά αποθαρρύνει τους πολίτες από το να ψηφίζουν».

45 εκατομμύρια Αμερικανοί στηρίζονται σε κουπόνια για το φαγητό τους ενώ εκτιμάται ότι 15 εκατομμύρια νοικοκυριά αντιμετωπίζουν «διατροφική ανασφάλεια». 

Όμως και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα προβληματικά. Πιο εντυπωσιακό το γεγονός ότι το προσδόκιμο ζωής για τρία συνεχή χρόνια, από το 2014, μειωνόταν συνεχώς και ουσιαστικά παραμένει στάσιμο από τότε. Πρόκειται για την αποτύπωση σειράς κοινωνικών προβλημάτων, όπως είναι η εξάρτηση από οπιούχα, η παχυσαρκία και χρόνιες ασθένειες όπως ο διαβήτης. Σχετικά είναι και τα στοιχεία για τη φτώχεια. Σχεδόν 40 εκατομμύρια Αμερικανοί χαρακτηρίζονται φτωχοί, βγάζουν δηλαδή λιγότερα από 12.500 δολάρια, ή 25.000 δολάρια για μια τετραμελή οικογένεια. Σε αυτό τον αριθμό περιλαμβάνεται και το 16% των παιδιών, ένα στα έξι δηλαδή. Είναι ενδεικτικό ότι το 70% των νοικοκυριών έχει λιγότερο από 1.000 δολάρια στον τραπεζικό του λογαριασμό.

Αν η Δημοκρατία στηρίζεται στη μεσαία τάξη, στις ΗΠΑ η τάξη αυτή είναι πολύ περιορισμένη. Αξιοσημείωτο και το ότι 45 εκατομμύρια Αμερικανοί στηρίζονται σε κουπόνια για το φαγητό τους ενώ εκτιμάται ότι 15 εκατομμύρια νοικοκυριά αντιμετωπίζουν «διατροφική ανασφάλεια». Αυτή είναι η κομψή διατύπωση για το πρόβλημα της πείνας. Ακόμα 27,5 εκατομμύρια Αμερικανών είναι τελείως ανασφάλιστοι! Κι αυτά πριν από την κρίση του κορωνοϊού, καθώς ανεργία συνεπάγεται για πολλούς και τέλος στην ασφάλιση.

Το κερασάκι είναι ότι οι ΗΠΑ μαζί με χώρες όπως η Κίνα, η Αίγυπτος και το Ιράν, είναι από τις λίγες χώρες παγκοσμίως όπου όχι μόνο προβλέπεται η θανατική ποινή αλλά και συνεχίζονται να πραγματοποιούνται δεκάδες εκτελέσεις κάθε χρόνο.

Τα στοιχεία αυτά δεν θα είχαν ίσως τόσο σημασία αν δεν μιλούσαμε για την ισχυρότερη και μία από τις πιο πλούσιες χώρες στον κόσμο. Μια χώρα που για χρόνια θεωρείτο το παράδειγμα της Δημοκρατίας και της οικονομικής ευημερίας που φέρνει ο καπιταλισμός. Σήμερα είναι μάλλον παράδειγμα προς αποφυγή. Όχι μόνο για τον τρόπο που αντιμετώπισε την πανδημία καταφέρνοντας να έχει μία από τις χειρότερες επιδόσεις στον κόσμο. Ούτε μόνο για την εκλογή του Τραμπ, ενός πολιτικού χωρίς ηθικές αναστολές, εκφραστή ενός χυδαίου λαϊκισμού ίδιον τριτοκοσμικής πολιτικής κουλτούρας. Η τελευταία απόπειρά του να ελέγξει το Τwitter, πέρα από κωμική, δείχνει την αντιδημοκρατική του νοοτροπία. Κυρίως όμως οι ΗΠΑ αποτελούν παράδειγμα προς αποφυγή για το πού μπορεί να οδηγήσει η ανεξέλεγκτη αγορά και τα «άγρια ένστικτα» των καπιταλιστών.