Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να γρονθοκοπήσει έναν άλλο;
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να βγάλει τα νύχια κάποιου άλλου;
Είναι το ίδιο συναίσθημα; Είναι συγγενικό; Είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα;
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να γρονθοκοπήσει έναν άλλο;
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να βγάλει τα νύχια κάποιου άλλου;
Είναι το ίδιο συναίσθημα; Είναι συγγενικό; Είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα;
Αυτά σκέφτομαι τις τελευταίες ώρες με αφορμή ετούτο το ρεπορτάζ της Μαριάννας Κακαουνάκη από την Καθημερινή, που αφηγείται συνοπτικά το ιστορικό του βασανισμού και της δολοφονίας του κρατούμενου Ιλί Καρέλι πριν από λίγες ημέρες. Είναι μια φρικτή ιστορία, που ξεκίνησε από την εν ψυχρώ δολοφονία του σωφρονιστικού υπαλλήλου Γιώργου Τσιρώνη από τον Καρέλι στις φυλακές Μαλανδρίνου την 25η Μαρτίου. Ακολούθησε η μεταφορά του Καρέλι στο αστυνομικό τμήμα της Ιτέας και από εκεί στις φυλακές Νιγρίτας όπου και βρέθηκε νεκρός στο κελί του. Είναι πια καλά τεκμηριωμένο ότι ο Καρέλι έφτασε στη Νιγρίτα κακοποιημένος και ότι εκεί κακοποιήθηκε κι άλλο.
«Ο Καρέλι μεταφέρεται στο δωμάτιο αναμονής – «το ψυγείο», όπως το αποκαλούν: 15 τ.μ. με ένα παράθυρο από πλεξιγκλάς και κάγκελα, που «βλέπει» στον εσωτερικό διάδρομο, αλλά δεν το «βλέπουν» οι κάμερες. Εκεί τις επόμενες δυόμισι ώρες θα μπουν τουλάχιστον 10 σωφρονιστικοί. Αλλοι κάθονται για λίγα λεπτά, άλλοι περισσότερο...»
Μου είναι αρκετά σαφές ότι υπάρχει ένα όριο που χωρίζει τους κανονικούς ανθρώπους από τα «κτήνη». Είναι ένα όριο θολό, αφ’ ενός γιατί δεν ορίζεται τόσο από το αποτέλεσμα των ανθρώπινων πράξεων, όσο από τις προθέσεις και τις προϋποθέσεις, κι αφ’ ετέρου γιατί είναι θολός ο ίδιος ο ορισμός του «κτήνος». Οποιοσδήποτε μπορεί να ασκήσει βία κάτω από εξαιρετικές συνθήκες, η οποία μπορεί να είναι ακόμα και φονική. Όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως διαθέτουν ένα απόθεμα επιθετικότητας το οποίο ελέγχουν λιγότερο ή περισσότερο. Αν κάποιος κάνει κακό σε άνθρωπο δικό μου, είμαι σίγουρος ότι θα έχω αρκετή οργή για να θέλω να τον σκοτώσω. Αν μου δοθεί η ευκαιρία να εκτονώσω αυτή την επιθετικότητα, ωστόσο, ποια θα είναι η έκφρασή της; Κάπου εκεί νομίζω ότι τοποθετείται το όριο.
Ο φυλακισμένος Ιλί Καρέλι, βαρυποινίτης για ληστείες και τη δολοφονία ενός ζευγαριού στο Νέο Ηράκλειο, τοποθετείται προφανώς στην από εκεί πλευρά του ορίου, στα «κτήνη». Δεν δολοφόνησε τον Γιώργο Τσιρώνη πάνω σε νεύρα, μανία ή διαπληκτισμό, αλλά με προμελέτη και σπουδή. Είχε γράψει και γραμματάκι το οποιο του παρέδωσε, πριν τον δολοφονήσει.
Αν τη στιγμή της αιματηρής δολοφονίας έμπαινε στο κελί ένας συνάδελφος του Τσιρώνη και πυροβολούσε τον Καρέλι ή αν προλάβαινε ο ίδιος ο φύλακας να αμυνθεί και να καταβάλει τον επιτιθέμενο, θα ήταν δύσκολο να τον χαρακτηρίσει κανείς «κτήνος».
Θα ήταν δολοφόνοι και οι δύο, ο πρώτος θα είχε και άδικο, αλλά η συμπεριφορά του θα μπορούσε να αξιολογηθεί ως αναμενόμενη για τα μέτρα των ανθρώπινων όντων. Θα μπορούσε να είναι από την από εδώ πλευρά του ορίου.
Πού βρίσκονται όμως σωφρονιστικοί υπάλληλοι που βασάνιζαν διαρκώς και σε αλληλουχία τον κρατούμενο εκείνες τις δύο ημέρες; Σίγουρα κάποιοι, ίσως και όλοι, το όριο το ξεπέρασαν. Σε βρασμό ψυχής μπορείς να ξεσπάσεις με μια γροθιά, μια σωματική έκρηξη της οργής, μα τι άνθρωπος πρέπει να είσαι για να χαρακώσεις, να τρυπήσεις, να βγάλεις τα νύχια ενός ανθρώπου, κινήσεις αργές, λεπτομερείς, βασανιστήρια αργόσυρτα που δεν προκύπτουν από τη στιγμιαία έκρηξη έντονων συναισθημάτων, αλλά από κίνητρα άλλα, λιμνάζοντα και βαθύτερα;
Το θέμα της βίας και της έκφρασής της είναι ένα θέμα σοβαρό και σπουδαίο και φλέγον για όλες τις κοινωνίες, από τις πιο καθυστερημένες μέχρι τις πιο προηγμένες. Έχω ξαναγράψει για το θέμα με αφορμή το σοβαρότερο σύγγραμα που έχει γραφτεί σχετικά, το «Rising Up and Rising Down» του Γουίλιαμ Βόλμαν. Σ’ αυτό, ο Βόλμαν έχει συντάξει έναν «ηθικό λογισμό» που περιγράφει διάφορα είδη βίας και το πότε είναι ή δεν είναι δικαιολογημένες. Το συμπέρασμα ήταν πως η βία είναι τόσο πολύπλοκο και εγγενές κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, που η εξαγωγή γενικών και συνοπτικών συμπερασμάτων για τη φύση της είναι αδύνατη. Κάθε βίαια πράξη μπορεί να αξιολογηθεί διαφορετικά, ανάλογα με το είδος, τις προϋποθέσεις, ακόμα κι αυτόν που την αξιολογεί.
«Βλέποντας τη σπουδαία δουλειά που γίνεται σε αυτές δομές, θα έλεγα ότι αυτή η επίσκεψη ήταν για μένα ένα δώρο Χριστουγέννων» τόνισε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας
8°
