Θα υπάρχει Ελλάδα το 2121;

H επιτροπή «Ελλάδα 2021» έχει αναλάβει την διοργάνωση εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια από την απελευθέρωση του τουρκικού ζυγού. Kαι ένα χρόνο πριν φτάσουμε στην επέτειο,  ξεκίνησαν οι πρώτοι κλυδωνισμοί εντός και εκτός του φορέα.

Δεν έχω καταλάβει ακριβώς τι συμβαίνει. Και εντελώς συνειδητά, αδιαφορώ για τις λεπτομέρειες. Επίτηδες και από ένστικτο αυτοπροστασίας, δεν μπαίνω καν στον κόπο να μελετήσω τις «διαφορετικές οπτικές» που καταγράφονται για τα ιστορικά πρόσωπα. Γνωρίζοντας καλά πως η ιστορική μνήμη μπορεί να έχει μονάχα δύο σκοπούς: να διδάξει και να ενώσει. Να δείξει τι έγινε για να μην ξαναγίνει και να δημιουργήσει κοινές συνειδήσεις.

Σύμφωνα με τον Maurice Halbwachs, η ατομική μνήμη οφείλει την ύπαρξή της στη συλλογική, καθώς οι αναμνήσεις του ατόμου συνδέονται άμεσα με το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει. Κάθε φορά δε που μπαίνουμε σε μια νέα κοινότητα, αποκτάμε και μοιραζόμαστε νέες μνήμες, μέσα από μια διαδικασία που ο Zerubavel έχει ονομάσει «μνημοτεχνική κοινωνικοποίηση». Ο ίδιος, μάλιστα, υποστηρίζει ότι το τι θυμόμαστε και το τι ξεχνάμε καθορίζεται από κοινωνικούς κανόνες και ότι πολλές κοινωνικές διαφορές μπορούν να μελετηθούν καλύτερα εάν τις αντιμετωπίσουμε ως «μνημονικές μάχες» σχετικά με το τι πρέπει να λησμονηθεί και το τι πρέπει να διατηρηθεί στη συλλογική μνήμη.

Tίποτα «καθαρό» εν τω μεταξύ, δεν είναι χρήσιμο στη ζωή των ανθρώπων. Ούτε η «καθαρή» επιστήμη ούτε η «καθαρή» τέχνη ούτε η «καθαρή» μνήμη. Δεν έχει νόημα να δημιουργούμε μνήμη για τη μνήμη. Ένα μέσο είναι για να διορθώνουμε λάθη και να σχεδιάζουμε καλύτερα τη ζωή μας.

Η απάντηση είναι μάλλον απλή για τους  διχασμούς που προκύπτουν κατά καιρούς. Μολονότι γίνονται προσπάθειες από πολλούς να παραμείνουν έντιμοι σε μία κοινή ιστορικότητα της εικόνας, στο τέλος ενδίδουν στην οπαδική τους στάση.

Η ελληνική κοινωνία είναι ακόμα μπερδεμένη. Πολλές φορές συνεχίζει να απαξιώνει θεσμούς, κανόνες, νόμους, ανθρώπους και ρόλους. Επιμένοντας στην θεοποίηση του παρελθόντος και στην αγιοποίηση προσώπων.

Από την άλλη, αγνοεί βασικές αρχές διαχείρισης της μνήμης, όπως είναι η αξιοκρατική ιεράρχηση των προσωπικοτήτων, η ιστορική γνώση και η ταξινόμηση των γεγονότων. Πιθανότατα, γιατί είναι αδιάφορο για τον μέσο άνθρωπο που αρκείται σε προβεβλημένες εικόνες και καθεστωτικά σύμβολα.

Το οπαδικό πνεύμα είναι απόρροια της  ανούσιας προσέγγισης του παρελθόντος, για την κατασκευή μιας αντιπαραγωγικής κυρίαρχης εθνικής ιδεολογίας. Που δαιμονοποιεί όποιον δεν ταυτίζεται με την ημιμάθεια την οποία  εκτρέφει για πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις.

Το 2021 θα γιορτάσουμε τα διακόσια χρόνια της κοινής εθνικής εμπειρίας που βιώσαμε για να χτίσουμε ένα στέρεο και πιο ασφαλές μέλλον. Όχι για να κάνουμε το ιδιοτελές μας μνημόσυνο στον Καποδίστρια και στον Καραϊσκάκη. Τους οφείλουμε πάρα πολλά. Όμως, πιο πολλά οφείλουμε στις επόμενες γενιές. Για τις οποίες έχουμε χρέος να κληροδοτήσουμε ένα καλύτερο μέλλον.

Και εδώ ίσως, βρίσκεται το μυστικό της εθνικής μας «αναπηρίας»: το ότι αντιμετωπίζουμε την ιστορία ως κληρονομιά και όχι ως παραγωγικό κληροδότημα. Ότι θεωρούμε τους εαυτούς μας επιούσιους κτήτορες του παρελθόντος και όχι ως δημιουργικούς κατασκευαστές του μέλλοντος.

Είναι ευκαιρία το 2021 να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Να αλλάξουμε κατεύθυνση στα σύμβολα της εθνικής μας ταυτότητας. Να τα στρέψουμε όσο πιο μακριά στο μέλλον μπορούμε.

Και να αναρωτηθούμε ίσως, με έναν πιο γόνιμο προβληματισμό: θα συνεχίσουν να υπάρχουν Ελλάδα και Έλληνες το 2121;