Και μετά τον κορωνoϊό, τι;

Γράφει ο Μίνος Μωυσής (*)

Ο Steve Jobs έχει πει: «Ο χρόνος σου είναι πεπερασμένος, μην τον χάνεις λοιπόν ζώντας τη ζωή κάποιου άλλου», ενώ στον Βούδα αποδίδεται η φράση «Το πρόβλημα είναι ότι νομίζεις πως έχεις χρόνο».

Μέσα στην κρίση του κορωνοϊού, απέκτησε μεγάλη σημασία το μέγεθος «χρόνος». Η ποιοτική, σε αντίθεση με την συνήθη ποσοτική, αξιοποίησή του είναι σίγουρα μια διάσταση της καθημερινότητας της κρίσης. Χρόνος για διάβασμα, για άθληση, για επικοινωνία με την οικογένεια και φίλους (έστω και από απόσταση), για χαλάρωση με καλή μουσική, για παρατεταμένο οικογενειακό τραπέζι με συζήτηση με τα παιδιά, για δουλειά πέρα από τα τετριμμένα, για εσωτερική αναζήτηση, για ενδοσκόπηση, για ενημέρωση με διεθνή προσανατολισμό έξω δηλαδή από μόνο τα κοντινά δικά μας. Και βέβαια, περισσότερος χρόνος για ανησυχία και προβληματισμό για την επόμενη μέρα. Αισθάνομαι ότι ξαφνικά ξεκαβαλήσαμε το άλογο που μας πήγαινε τρέχοντας χωρίς να πολυελέγχουμε τα γκέμια, και ανεβήκαμε σε ένα γαϊδουράκι που μας πάει αργά εκεί που εμείς το κατευθύνουμε.

Αλήθεια όμως. Πού το κατευθύνουμε; Όσοι σοβαρά ασχολούνται με την κρίση αυτή και τις επιπτώσεις της, προβλέπουν ότι θα προκύψει μια νέα κανονικότητα και οι όροι που έχουν επικρατήσει διεθνώς είναι new normαl ή next normal. Σχεδόν όλοι επιφυλάσσονται να μπουν πιο βαθιά και να ορίσουν ή να περιγράψουν τι σημαίνει αυτό, στην καλύτερη περίπτωση επιχειρούν προβλέψεις ή ακόμα και εικασίες. Και είναι λογικό, θα ήταν πολύ παρακινδυνευμένη από τώρα η εμβάθυνση των όρων, όταν πολλά εξαρτώνται από το πόσο θα διαρκέσει η παρούσα φάση της κρίσης και η υγειονομική της διάσταση.

Ο χρόνος μου επέτρεψε να διαβάσω και να σκεφτώ και μοιράζομαι τις σκέψεις μου, χωρίς βέβαια να υποστηρίζω ότι θα αποδειχθούν σωστές.

Προσωπικά λοιπόν εκτιμώ ότι στο μετά κορωνοϊό (μ.Κ) μέλλον, θα υπάρξουν τρεις χρονικές περίοδοι, μεταξύ τους όχι απαραίτητα απολύτως διακριτές, ίσως και με κάποιο διάστημα αλληλοκάλυψης. Θα τις ονομάσω «επόμενη μέρα», «ενδιάμεση κανονικότητα» και «νέα ζώνη άνεσης». (για την οπτική κατανόηση, βλ. ενδεικτικό σχήμα)

Η «επόμενη μέρα», ΕΜ

Ξεκινάει μόλις τα τρέχοντα αυστηρά μέτρα περιορισμών, κοινωνικής και οικονομικής αποστασιοποίησης χαλαρώσουν και θα μπορούμε να «επιστρέψουμε» σε κάποιες από την π.Κ. εποχή λειτουργίες μας. Είναι πια δεδομένο ότι η χαλάρωση των μέτρων θα γίνει αργά, προσεκτικά και σταδιακά και κανείς δεν ξέρει για πόσο αυτή η περίοδος θα κρατήσει. Στην ΕΜ, θα είμαστε ακόμα υποχρεωμένοι να τηρούμε προληπτικά μέτρα και κανόνες προστασίας αλλά ταυτόχρονα θα μπορούμε κάπως να λειτουργούμε.

Παράδειγμα, εκτιμώ ότι θα υπάρχει δυνατότητα να πηγαίνουμε με φίλους να φάμε αλλά τα εστιατόρια θα δέχονται λιγότερο κόσμο από πριν και θα πρέπει να τηρούν αυξημένα μέτρα υγιεινής. Στην περίοδο ΕΜ, όπως και κάποιες έρευνες ήδη δείχνουν, θα εξακολουθεί να δίνεται από όλους μας προτεραιότητα σε κανόνες μειωμένης έκθεσης σε υγειονομικό κίνδυνο και όσες λειτουργίες θα είναι δυνατόν να ασκηθούν θα υπακούν σε τέτοιους κανόνες, είτε αυτοί θα συνεχίσουν να επιβάλλονται από το Κράτος είτε θα έχουν ενσωματωθεί σε κανόνες που οι ίδιοι θα έχουμε αποκτήσει, π.χ. να αφήνουμε τα παπούτσια μας έξω από την πόρτα του σπιτιού μας!

Στην ίδια περίοδο, θα ενσωματώσουμε και συνήθειες που αποκτήσαμε στη διάρκεια της κρίσης; Θα συνεχίσουμε π.χ. να αξιοποιούμε την τεχνολογία για επαγγελματικές συναντήσεις; Θα μειώσουμε τα ταξίδια για επαγγελματικούς λόγους, που ας το ομολογήσουμε πολλά δεν αξίζουν το χρόνο και το κόστος που απαιτούν; θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε –όσοι η φύση της δουλειάς μας το επιτρέπει– κάποιες μέρες από το σπίτι που μάθαμε ότι μπορεί να γίνει και να είναι ίσως και πιο δημιουργικό, ευχάριστο και αποτελεσματικό από τις αμέτρητες ώρες στο γραφείο; Η περίοδος «επόμενη μέρα» θα έχει, για κάποιες από τις συνήθειες που θα ενσωματώσει, προσωρινό χαρακτήρα και για άλλες μεταβατικό, θα τις μεταφέρει δηλαδή στην επόμενη περίοδο.

Η «ενδιάμεση κανονικότητα», ΕΚ

Θα αρχίσει όταν πια ο υγειονομικός κίνδυνος έχει μειωθεί πολύ και ως εκ τούτου τα μέτρα για την αντιμετώπισή του ή θα έχουν όλα χαλαρώσει ή αρθεί. Στην περίοδο αυτή, θα είμαστε «ελεύθεροι» να κάνουμε λίγο-πολύ ό,τι και στην π.Κ εποχή. Θα το κάνουμε όμως; Η περίοδος ΕΚ είναι αυτή που θα προσδιορίσουμε ελεύθερα, χωρίς την επιβολή δηλαδή από το Κράτος, ποιες νέες συνήθειες και συμπεριφορές συνεχίζουμε να κουβαλάμε όταν ο κίνδυνος έχει πια μειωθεί πολύ.

Ποιες δηλαδή ενσωματώνουμε, με τη βούλησή μας, όσο ακόμα θα είναι νωπή η μνήμη από την εποχή της κρίσης αλλά χωρίς τους κινδύνους της προηγούμενης περιόδου. Θα συνεχίσουμε π.χ. τον αυτοέλεγχο στο να μη φιλάμε όποιον φίλο συναντάμε στο δρόμο; Nα τρώμε σχετικά νωρίς τα βράδια μαζί με την οικογένειά μας; Nα νοιαζόμαστε πιο πολύ για το τι γίνεται έξω από τη γειτονιά μας; Nα φροντίζουμε πιο πολύ τους γέρους γονείς μας; Nα ελέγχουμε την κατανάλωσή μας; τις εξόδους μας; τη συχνότητα και την ποιότητα της διασκέδασής μας; την απόστασή μας από μονάδες εστίασης και συνάθροισης που αισθανόμαστε ότι παραβαίνουν κανόνες υγιεινής; Nα μη χρησιμοποιούμε όσο πριν το αυτοκίνητο τώρα που είδαμε καθαρά πόσο επηρεάζουμε το περιβάλλον από τη χρήση του;

Στην περίοδο δηλαδή της «ενδιάμεσης κανονικότητας» φτιάχνουμε περισσότερο μόνοι μας τους δικούς καινούργιους κανόνες με βάση τους οποίους αποκτούμε νέες –σε σχέση με την π.Κ εποχή– συνήθειες καθημερινότητας, ένα νέο πρωτόκολλο με τους ίδιους μας τους εαυτούς που επηρεάζει όμως και τις σχέσεις μας με τους άλλους και με το κοινωνικό σύνολο.

H «νέα ζώνη άνεσης»

Η περίοδος «νέα ζώνη άνεσης» ακολουθεί, είναι αυτή που τοποθετείται αρκετά μακριά (ίσως σε 9-18 μήνες από το τέλος της τρέχουσας περιόδου), όταν πια θα έχει βρεθεί το εμβόλιο και ο υγειονομικός κίνδυνος θα έχει εξαλειφθεί (μέχρι τουλάχιστον να προκύψει ο επόμενος!). Η μνήμη από την εποχή της κρίσης θα έχει θολώσει αρκετά, όλα θα επιτρέπονται, όπως και π.Κ. Είναι αυτή η περίοδος που θα καθορίσει πώς και τι αλλάζει στη ζωή μας σε μακροπρόθεσμο χαρακτήρα, αυτή η περίοδος που επιλέγουμε πια για πάντα να ενσωματώσουμε βιωματικές συνήθειες που εντωμεταξύ αποκτήσαμε.

Η περίοδος που από εμάς εξαρτάται, αφού κανόνες και περιορισμοί δεν θα υπάρχουν, τι κρατάμε για πάντα και τι πετάμε. Αυτή είναι η φάση που εντασσόμαστε, ή ίσως και όχι, αν έτσι επιλέξουμε σε ένα καινούργιο πλαίσιο ατομικής και συλλογικής λειτουργίας που γίνεται πια η καινούργια μας ζώνη άνεσης, αυτή με την οποία πορευόμαστε μόνιμα.

Θα δεχθούμε, ας πούμε, να ξαναμπούμε σε ταξί που βρωμάει και ζέχνει ή μόλις το διαπιστώσουμε ανοίγοντας την πόρτα του θα αλλάξουμε γνώμη; Θα απορρίψουμε ένα super market που το χερούλι του καροτσιού δείχνει ότι έχουν να το πλύνουν ένα εξάμηνο; Θα ανεχθούμε να ψωνίσουμε από ένα κατάστημα που το εμπόρευμα πνίγεται στη σκόνη; Θα απαιτήσουμε από το Σχολείο του παιδιού μας, αν κάποια ασθένεια ή ένα ατύχημα τα κρατήσει εκτός για λίγες μέρες να του στείλουν ηλεκτρονικά τα μάθημα τώρα που είδαμε ότι γίνεται; Θα γίνουμε καλύτεροι εργοδότες απέναντι στους χαμηλής εξειδίκευσης υπαλλήλους μας που αναδείχθηκαν οι πιο χρήσιμοι και κρίσιμοι κρίκοι της εφοδιαστικής αλυσίδας στην κρίση; Θα μάθουμε το μάθημα ότι οφείλουμε να εντάξουμε το απρόοπτο στη ζωή μας και ανάλογα να οργανώσουμε δικές μας πολιτικές διαχείρισης κινδύνων; Θα εκτιμήσουμε και θα σεβαστούμε το χρόνο για την προσωπική μας αυτοκριτική και ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων; Θα αναβαθμίσουμε την εκτίμησή μας στο Κράτος και την εμπιστοσύνη μας στους λειτουργούς του; Θα μάθουμε να αξιολογούμε και να κρίνουμε ηγεσίες αντικειμενικά;

Κάθε μια από τις περιόδους αυτές, εκτιμώ ότι θα έχει για τον καθένα διαφορετική διάρκεια και περιεχόμενο, ακόμα και εκκίνηση. Όλα σχετίζονται με την ατομική ιεράρχηση που θα έχει η προστασία της υγείας, οι οικονομικές συνέπειες, η φύση του επαγγέλματος, οι οικογενειακές συνθήκες, οι κοινωνικές αξίες. Δεν ξέρω αν η κρίση του κορωνοϊού θα μας κάνει καλύτερους ή όχι, ή προς τα πού θα γέρνει το μίγμα θετικών και αρνητικών αποτελεσμάτων που θα έχει.

Μου φαίνεται πάντως αδύνατο, αυτή η κρίση να μην αφήσει βαθιά στίγματα, πάσης φύσεως, στο άμεσα ορατό μέλλον της «επόμενης μέρας» και της «ενδιάμεσης κανονικότητας», και μου φαίνεται ως μεγάλη χαμένη ευκαιρία να μην αφήσει πίσω της νέες συνήθειες, συμπεριφορές και αρχές που θα μείνουν στου καθενός τη «νέα ζώνη άνεσης».

Προς το παρόν… ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ

(*) ο Μίνος Μωυσής είναι σύμβουλος επιχειρήσεων