Και αν ο γιος του Κοπέρνικου διάβαζε Φουκώ ή Καστοριάδη;

Ανέγνωσα με μεγάλη προσοχή τον δεκάλογο της Βάσως Κιντή στην Athens Voice και ομολογουμένως, για άλλη μία φορά, κατέστη σαφής η διαφορά μεταξύ ενός δασκάλου και ενός δημοσιογράφου. Ευτυχώς που υπάρχουν οι δάσκαλοι. Είναι ζήτημα μεθοδολογίας.

Επιχειρώ λοιπόν να αναδείξω μόνο μία παράμετρο. Η διαχείριση της «κρίσης του COVID-19» σε συγκεκριμένες μεν αλλά όχι πάντα σε ειδικές περιπτώσεις που θα δικαιολογούσαν ειδική διαχείριση, κατέληξε το δίμηνο που διάγουμε στην υιοθέτηση έκτακτων νομοθεσιών με ενίσχυση εξουσιών της εκτελεστικής εξουσίας χωρίς κοινοβουλευτικό ή συνταγματικό έλεγχο σε χώρες με λαϊκιστικές ή αυταρχικές κυβερνήσεις. Τρία παραδείγματα: Α) Ηνωμένο Βασίλειο όπου ισχύει ειδική νομοθεσία η οποία ολίγο απέχει από εκείνην που εφαρμόστηκε σε περίοδο πολέμου. Η κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να κυβερνά με έκτακτα διατάγματα ερήμην κοινοβουλευτικού ελέγχου. Β) ΗΠΑ, όπου επιχειρείται η εφαρμογή νομοθεσίας αντίστοιχης με εκείνην που ίσχυσε αμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου (με τις γνωστές συνέπειες στη λειτουργία των θεσμών και στην προστασία των πολιτικών ελευθεριών και τα ατομικά δικαιώματα) και η οποία αφορά τις έκτακτες νομοθετικές διατάξεις περί εσωτερικής και εξωτερικής ασφαλείας. Το σύνολο αυτών των διατάξεων κατέληξαν στην εφαρμογή μέτρων που χαρακτηρίζονται από βάναυση υποχώρηση του κράτους δικαίου και αντίστοιχα θλιβερή ενίσχυση της δυνατότητας κατασταλτικής παρέμβασης των κρατικών μηχανισμών και κυρίως των υπηρεσιών ασφαλείας. Σε αυτή την περίπτωση το ιδεολογικό πλαίσιο ήταν η καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Στην επίκαιρη μορφή της, η νέα επιχείρηση που εκπορεύεται από τους μηχανισμούς του βαθέος κράτους των ΗΠΑ χρησιμοποιεί ως «άλλοθι» την πραγματική απειλή του COVID-19 αλλά υπό την ιδεολογική παραλλαγή της «κινεζικής απειλής». Είναι χαρακτηριστική η φρασεολογία που υιοθετεί προσωπικά ο Ντόναλντ Τραμπ περί «κινεζικού ιού». Γ) Η απροκάλυπτη παραβίαση κάθε έννοιας δημοκρατικής διαχείρισης του κράτους με την προκλητική ψήφιση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία σε δεύτερη ψηφοφορία της νομοθεσίας που επιτρέπει επ’ αόριστον στον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας Όρμπαν να κυβερνά με διατάγματα εν είδει συνταγματικού Pronunciamiento (βλέπε το άρθρο της Selam Gebrekidan στους New York Times). Ήδη έχει ξεσηκωθεί η ευρωπαϊκή πολιτική ελίτ με αυτή την προκλητική αθλιότητα η οποία ωστόσο ήταν τόσο αναμενόμενη και η κοινή γνώμη στην Ουγγαρία τόσο καλά προετοιμασμένη και προπονημένη στον ακραίο λαϊκίστικό λόγο με κύριο διαχρονικό επιχείρημα το Μεταναστευτικό.

Έρχομαι στην ουσία. Οι νομοθεσίες, τα διατάγματα και οι έκτακτες διατάξεις που εφαρμόζονται σε διάφορες εκδοχές (διαφέρουν οι προτεραιότητες π.χ. στη Βολιβία όπου αναβλήθηκαν οι εκλογές, λόγω covid-19, χωρίς να προσδιοριστεί ημερομηνία ή στη Χιλή όπου ο στρατός κατέβηκε στους δρόμους λόγω κορωνοϊού δίνοντας ένα οριστικό τέλος στις διαδηλώσεις που ταλάνιζαν τη χώρα επί μακρόν) αφορούν όλους τους τομείς της δημόσιας και της οικονομικής ζωής. Τα «μέτρα» αυτά καθορίζουν την αγορά εργασίας, τις πολιτικές των Τραπεζών, τις υποχρεώσεις των εργοδοτών και πάντα στο τέλος τη διαμόρφωση ενός πλαισίου μίνιμουμ εγγυήσεων για τους εργαζόμενους αλλά και μάξιμουμ δεσμεύσεων έναντι των επιχειρήσεων. Το τελικό προϊόν είναι σαφώς ανισοβαρές, ωσάν να μην έχουν διδαχθεί οι κυβερνώντες πως μία από τις βασικές αιτίες της διεθνούς αστάθειας πέραν της ιογενούς απειλής, είναι οι πολυεπίπεδες ανισότητες σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο.

Η πρωτοφανής αυτή υγειονομική κρίση συνέπεσε με μία ήδη εξελισσόμενη κρίση που χαρακτηρίζεται από την προοπτική πρωτοφανούς ύφεσης στην παγκόσμια οικονομία. Μία κρίση η οποία είχε προβλεφθεί από το ΔΝΤ και την Κριστίν Λαγκάρντ πριν ακόμη η τελευταία αναλάβει την Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα. Οι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί Οίκοι και οι μεγάλες επενδυτικές Τράπεζες είχαν προειδοποιήσει (τους πελάτες τους) για την επερχόμενη υφεσιακή πίεση πολύ πριν εμφανιστεί ο κορωναϊός στην Κεντρική Κίνα. Η άνοδος της τιμής του Χρυσού δεν άρχισε με τους πρώτους θανάτους στο Γιουχάν αλλά μήνες πριν. Η αδυναμία προσδιορισμού ασφαλούς τοποθέτησης των κεφαλαίων σε επικερδείς επενδύσεις παγκοσμίως δεν ήταν πια ένα απλό «πρόβλημα» στις διεθνείς αγορές αλλά μία, εδώ και καιρό, απειλητική προοπτική με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Με την ερμηνευτική βοήθεια του Πικετί ή όχι, τώρα, μετά την υποχώρηση του COVID-19, θα αναγκαστούμε να διαχειριστούμε μία πιθανώς ολιστική οικονομική κρίση, πολύ χειρότερη και εμφανώς μαζικότερη από εκείνην του 2008.

Διακατέχομαι από την έντονη αίσθηση πως αυτή η κρίση επειδή ακριβώς εμπεριέχει τον χαρακτήρα της καθολικότητας με εξαιρετικά «δημοκρατικά χαρακτηριστικά», για να αστειευτούμε και λιγάκι, όπου ανεξαρτήτως φυλετικών ή θρησκευτικών ή οικονομικών χαρακτηριστικών οι πάντες κινδυνεύουν είτε από τον ιό είτε από την ύφεση, ισχυροί ή ανίσχυροι στο ίδιο καλάθι δηλαδή, αυτή λοιπόν η κρίση προκαλεί ακραία αμυντικά ανακλαστικά κατ’ αρχήν των ευάλωτων και στη συνέχεια των προβληματικών. Οι «συμβατικές» εξουσίες δεν πρέπει να πέσουν σε αυτή την παγίδα.

Από τον Μπολσονάρου, τον Τραμπ και τον Τζόνσον έως τον Όρμπαν, τον Ερντογάν και τον Νετανιάχου («κατήργησε», βραχυκυκλώνοντας την κοινοβουλευτική διαδικασία, ακόμη και την ΚΝΕΣΕΤ λόγω πανδημίας), ο κορωνοϊός ως παγκόσμια απειλή «βολεύει» κάποια συστήματα εξουσιών να διαμορφώσουν ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας τους, ενισχύοντας το νομικό – θεσμικό απυρόβλητο εντός του οποίου θα ήθελαν να κινηθούν μελλοντικά.

Πέραν κάθε διάθεσης για άσκηση πολεμικής έναντι των πολιτικών εξουσιών, είναι κουραστικό και καθόλου διασκεδαστικό αυτό το σπορ, θα χρησιμοποιήσω τις ανησυχίες του Νίκου Αλιβιζάτου, ο οποίος αν και καθησυχαστικός διερωτάται αν θα εξελιχθεί σε συνήθεια η διακυβέρνηση μέσω Διαταγμάτων.  

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης σωστά έσπευσε να καταδικάσει τον Όρμπαν ζητώντας μαζί με άλλους ευρωπαίους ηγέτες την αποπομπή του κόμματος του από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα επιδεικνύοντας πολιτική ευαισθησία. Ωστόσο πρόκειται για μία ενέργεια περιορισμένου βεληνεκούς. Ούτε το αυτί του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας ιδρώνει με μία αποβολή από ένα συλλογικό κομματικό όργανο ούτε και επηρεάζονται και οι ψηφοφόροι του. Ας μην κοροϊδευόμαστε. Κάποιοι ζουν, στην Ευρώπη και όχι μόνον, τον δικό τους Μεσοπόλεμο με πρόσχημα μία πανδημία, με άλλοθι το Μεταναστευτικό και με κύριο λόγο το τέλος της διαρκούς αλλά εν κατακλείδι ψευδούς ευημερίας.

Υ.Γ. Ο τίτλος συνδέεται με την αναφορά της Βάσως Κιντή στον Κοπέρνικο που ήταν ιερωμένος. Ο γιος (;) του λοιπόν θα ήταν μόνο μία απαγορευμένη φαντασίωση, ένα «οξύμωρον», που θα τον βασάνιζε (αν τον βασάνιζε) στα στοιχειωμένα όνειρά του ανάμεσα στις λερωμένες από μελάνι χειρόγραφες σελίδες του «De Revolutionibus Orbium Coelestium».