Πολιτικη & Οικονομια

Τι συμβαίνει όταν η ελευθερία συγκρούεται με την ασφάλεια;

Εφόσον μια κρίσιμη μειοψηφία δεν συμμορφώνεται, το κράτος καλείται να σπάσει την αλυσίδα μετάδοσης του κορωνοϊού

Νίκος Μηλαπίδης
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ο Νίκος Μηλαπίδης εξηγεί γιατί τα μέτρα της κυβέρνησης για την απαγόρευση της κυκλοφορίας δεν καταστρατηγούν τις συνταγματικές αρχές.

H απόπειρα του ανθρώπινου είδους και των οργανωμένων κοινωνιών να δαμάσουν τον θανατηφόρο covid-19 δεν συνιστά μόνο αντικείμενο ιατρικής έρευνας ή μια απρόβλεπτη μεταβολή των συνθηκών που τραντάζει την επιχειρησιακή επάρκεια των κρατών. Δοκιμάζει και την ανθεκτικότητα και τα όρια του Δικαίου. Μέχρι ποιο σημείο υποχωρούν και περιορίζονται τα συνταγματικά μας δικαιώματα προκειμένου να σωθεί έστω και μια ζωή; Στο Σύνταγμα προστρέχουμε για να σταθμίσουμε το μέτρο των περιορισμών και των αυτοπεριορισμών, που προσγειωθήκαν στο κεφάλι μας σαν κομήτης.

Το κράτους δικαίου (στον αντίποδα του αστυνομικού κράτους) επιβάλλει η διαχείριση των κρίσεων να γίνεται σύμφωνα με τους νόμους, οι οποίοι σέβονται τις ατομικές ελευθερίες. Γι’ αυτό και προβλέπει στο άρθρο 48 (κατάσταση πολιορκίας) και στο άρθρο 44 (έκδοση ΠΝΠ) του Συντάγματος το πλαίσιο λειτουργίας του κράτους. 

Οι έκτακτες περιστάσεις δεν εξαντλούνται, όμως, μόνο στα περιοριστικώς αναφερόμενα γεγονότα που σχετίζονται με τον πόλεμο. Μια θανατηφόρα πανδημία απαιτεί έκτακτα μέτρα «έξω από το κουτί» αλλά «μέσα» στο Σύνταγμα. Το δικαίωμα στην προστασία της υγείας προστατεύεται από το ελληνικό Σύνταγμα ως ένα από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Συνδέεται ευθέως με την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας: τον σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου (άρθρο 2 Σ).  

Το δικαίωμα στην υγεία πρωταγωνιστεί τόσο ως ατομικό όσο και ως κοινωνικό δικαίωμα. Η ατομική έκφανση του δικαιώματος της υγείας κατοχυρώνεται συνταγματικά στα άρθρα 5 (παρ. 2 και παρ. 5) και στο άρθρο 7 παρ.2. Η κοινωνική έκφανση θεμελιώνεται με την προστασία της δημόσιας υγείας στη γενική υποχρέωση του κράτους να «μεριμνά για την υγεία των πολιτών» (άρθρο 21, παρ. 3). 

Τι συμβαίνει όταν η ελευθερία συγκρούεται με την ασφάλεια; Εφόσον μια κρίσιμη μειοψηφία δεν συμμορφώνεται, δύναται το κράτος να περιορίσει την κυκλοφορία, την οικονομική δραστηριότητα, την όποια άλλη επιθυμία μας ως έσχατο μέσο, για να σπάσει την αλυσίδα μετάδοσης του κορωνοϊού. Το ίδιο το Σύνταγμα (άρθρο 5 παρ. 4 - ερμηνευτική δήλωση) αλλά και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) δέχονται κατά τρόπο ρητό τη δυνατότητα επιβολής περιοριστικών μέτρων στην ελεύθερη κίνηση και εγκατάσταση (άρθρο 15 ΕΣΔΑ) για λόγους δημόσιας υγείας και δημόσιου κινδύνου. Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Γερμανία ήδη το κάνουν.

Η επιβολή όμως συνταγματικά ανεκτών περιορισμών στις ελευθερίες δεν είναι ούτε  απεριόριστη, ούτε και ανέλεγκτη. Στη συνταγματική θεωρία προβλέπονται οι «περιορισμοί των περιορισμών». Οι περιορισμοί είναι αποδεκτοί, όταν δικαιολογούνται από την εξυπηρέτηση λόγων δημοσίου συμφέροντος, έχουν γενική ισχύ, γενικό και αφηρημένο χαρακτήρα, ούτως ώστε να μην εισάγουν διακρίσεις από την αρχή της ισότητας. Π.χ. όταν υφίσταμαι οικονομική επιβάρυνση από τον περιορισμό της δραστηριότητάς μου είναι σημαντικό να βλέπω ότι ο περιορισμός είναι γενικός.

 Οι όποιοι περιορισμοί των συνταγματικών δικαιωμάτων θα πρέπει να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας (αρ. 25 Σ): Το μέτρο που επιλέγεται για την επίτευξη των σκοπών που έχουν τεθεί να τελεί σε συνάφεια με αυτό, δηλαδή να είναι κατάλληλο και πρόσφορο για την εξυπηρέτησή του. Το περιοριστικό μέτρο να είναι το αναγκαίο. Να μην μπορεί, δηλαδή, να εξυπηρετηθεί ο σκοπός του περιορισμού που επιβάλλεται στην άσκηση ενός δικαιώματος με άλλο ηπιότερο μέτρο. Όπως πολύ γλαφυρά έχει ειπωθεί, «να μην πυροβολεί η αστυνομία τα σπουργίτια με κανόνια».

Οι περιορισμοί, τέλος, δεν θα πρέπει να καταργούν τον πυρήνα του ίδιου του δικαιώματος. Ο περιορισμός δεν μπορεί να είναι απεριόριστος σε έκταση και σε διάρκεια, ούτε να καταλήγει στην πρακτική απαγόρευση ενός δικαιώματος. 

Τα σημερινά μέτρα δεν καταστρατηγούν τις συνταγματικές αρχές. Εξάλλου δεν συνιστούν πλήρες lockdown. Η κλιμάκωση των μέτρων της κυβέρνησης είναι ανάλογη της έξαρσης του ιού και του βαθμού συνειδητοποίησης της κοινωνίας. Σε ένα κράτος δικαίου, τα δικαιώματα δύνανται μερικώς να συστέλλονται. Επανέρχονται ωστόσο σε πλήρη έκταση και εφαρμογή.
Η διασπορά, η καθολικότητα και η επικινδυνότητα της νόσου θα έπρεπε να μας προσγειώνει όλους, βίαια. Ταχύρρυθμο μάθημα ζωής. Μια ζωή ανά 2 λεπτά χάνεται στην Ιταλία, σταθερές και ρουτίνες κλονίζονται. Η επιβίωση όλων μας εξαρτάται από την προσαρμογή στην πραγματικότητα. 

Ζούμε σε μια εποχή που το απρόβλεπτο τείνει να γίνει κανόνας. Κι ο κανόνας αυτός μπορεί για ένα διάστημα, όπου απειλείται η ζωή όλων μας, να περιλαμβάνει περισσότερες υποχρεώσεις και λιγότερα δικαιώματα. Η σπάνια αυτή συνθήκη αξίζει, όσο η ζωή.