Πολιτικη & Οικονομια

Ο Μπόρις Τζόνσον και τα Σαγόνια του Καρχαρία

Η πανδημία του κορωνοϊού και η προσέγγιση της Βρετανίας

A.V. Guest
3’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Τι είδους συμπεράσματα μπορούμε να αντλήσουμε από τις τρέχουσες απαντήσεις στην εξάπλωση του κορωνοϊού;

Γράφει ο Κώστας Μαρωνίτης*

Οι ιστορικές και πολιτικές μελέτες ήταν πάντα συνεπαρμένες από τις πανδημίες και τις επακόλουθες πολιτιστικές και διοικητικές αντιδράσεις. Ο Antonin Artaud στο Θέατρο και το Είδωλο του (1964) επισκέπτεται τα αρχεία μιας μικρής πόλης της Σαρδηνίας για να μας εικονογραφήσει την άμεση συσχέτιση μεταξύ πανδημιών, νόμου και τάξης. Μια νύχτα στο τέλος του Απριλίου ή στην αρχή του Μαΐου του 1720 περίπου είκοσι ημέρες πριν το πλοίο Grand-Sainte-Antoine φτάσει στη Μασσαλία, όπου η έλευση του συνέπεσε με την πιο επικίνδυνη εκδήλωση πανώλης, ο πατριάρχης του Κάλιαρι της Σαρδηνίας είχε ένα ιδιαίτερα οδυνηρό όνειρο. Είδε τον εαυτό του να μολύνεται από τον μεταδοτικό ιό και την πόλη του να καταστρέφεται. Τα χερσαία σύνορα παραβιάστηκαν με αποτέλεσμα την εξάπλωση του ιού. Ο πατριάρχης του Κάλιαρι έγινε μάρτυρας της υπονόμευσης και της κατάρρευσης όλων των νόμων και ηθικών αρχών.  

Έντεκα χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου του Artaud, ο Michel Foucault ανέπτυξε μια διαφορετική ερμηνεία για την επίδραση της πανούκλας στις μεταγενέστερες κοινωνίες. Στο βιβλίο του Επιτήρηση και Τιμωρία (1975), ο Foucault εντόπισε στην διαχείριση της πανούκλας το κοινωνικό και οργανωτικό μοντέλο της νεωτερικότητας - ένα κρατικό ελεγχόμενο σύστημα επιτήρησης και κατηγοριοποίησης γνωστότερο ως πανοπτισμός. Το βασικό στοιχείο αυτού του μοντέλου είναι ο διαχωρισμός του πληθυσμού, η κατηγοριοποίηση μεταξύ των υγιών και των ασθενών, των νέων και των ηλικιωμένων, των πλουσίων και των φτωχών, των ανδρών και των γυναικών. Ό, τι μπορεί να παρατηρηθεί κατά την επίσκεψη ενός εμπειρογνώμονα στην μολυσμένη περιοχή - θάνατοι, ασθένειες, καταγγελίες, παρατυπίες - καταγράφεται και διαβιβάζεται στους επίδικους και στους δικαστές.

Μέχρι στιγμής, η προσέγγιση της Βρετανίας στην πανδημία ενσαρκώνει την κοινωνική διάσπαση του Artaud και το συγκεντρωτικό κρατικό καθεστώς του Foucault. Από τη μη τήρηση των κατευθυντήριων γραμμών της κυβέρνησης για την κοινωνική απομόνωση, το κλείσιμο δημόσιων εκδηλώσεων και τα κενά ράφια των σούπερ μάρκετ σε έναν άνευ προηγουμένου κρατικό έλεγχο βασικών βιομηχανιών και εθνικών συνόρων, η Βρετανία κυμαίνεται μεταξύ της ιδεολογικής κυριαρχίας της ελεύθερης αγοράς και της ανάγκης κρατικού ελέγχου.

Τι είδους συμπεράσματα μπορούμε να αντλήσουμε από τις τρέχουσες απαντήσεις στην εξάπλωση του κορωνοϊού;

Ο ιός μπορεί να είναι κακός, αλλά η λογική της υπεροχής της οικονομίας έναντι της κοινωνίας υπαγορεύει ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα πρέπει να συνεχίζεται. Χωρίς ίχνος ειρωνείας, δημοσιογράφοι ανακάλυψαν εκ νέου μια συνέντευξη του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Boris Johnson όπου εκφράζει τον θαυμασμό του για τον δήμαρχο στη διάσημη ταινία του Steven Spielberg Τα Σαγόνια του Καρχαρία, ο οποίος επιμένει ότι παρά το γεγονός ότι ένας καρχαρίας τρώει τους κατοίκους της πόλης του, η παραλία πρέπει να παραμείνει ανοιχτή.

Ενώ βρισκόμαστε στα πρώτα στάδια της μάχης με κάτι που έχει ήδη αναγνωριστεί ως αόρατος εχθρός, θα ήταν ασφαλές να υποθέσουμε ότι η πανδημία έχει εκθέσει τα όρια και την ικανότητα της ελεύθερης αγοράς να αντιμετωπίζει κοινωνικές και υγειονομικές συνθήκες που μοιάζουν με πόλεμο. Οι πολιτικές ελίτ έβλεπαν την κοινωνία ως κάτι που στηρίζει την οικονομία για τόσο πολύ καιρό ώστε τώρα δεν είναι σε θέση να δουν τα πράγματα με κάποιον άλλο τρόπο.   

Η ανεπαρκής χρηματοδότηση των δημόσιων υπηρεσιών, η χαλάρωση των συνθηκών εργασίας και η χρόνια στασιμότητα των μισθών αποτελούν μέρος ενός γενικού σχεδίου στήριξης της οικονομίας. Μόλις παρουσιάστηκε ο ιός ως ζήτημα ζωής και θανάτου, οι όροι αντιστράφηκαν και η οικονομία έπρεπε να επιστρατευθεί στην υπηρεσία της κοινωνίας. Η Εθνική Υπηρεσία Υγείας πρέπει να χρηματοδοτείται επαρκώς, οι άνεργοι εργαζόμενοι πρέπει να λαμβάνουν αξιοπρεπή αποζημίωση, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι πρέπει να προστατεύονται από την έλλειψη στέγης και οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις πρέπει να ενθαρρύνονται ηθικά και οικονομικά για να διατηρήσουν το υπάρχον εργατικό τους δυναμικό.   

Λίγο μετά τις εθνικές εκλογές του Δεκεμβρίου 2019, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου εισήγαγε τις κατηγορίες εργαζομένων χαμηλής και υψηλής ειδίκευσης στο πλαίσιο μιας νέας και ενδεχομένως περιοριστικής μεταναστευτικής πολιτικής. Σύμφωνα με την προτεινόμενη μεταναστευτική πολιτική η χώρα θα αποδέχεται ρητώς εργαζομένους με διδακτορικές σπουδές στις θετικές επιστήμες,  εμπειρογνώμονες σε θέματα χρηματοδότησης με εξαψήφιους μισθούς και παράλληλα θα περιορίσει δραστικά τη ροή των χαμηλά αμειβόμενων εργαζομένων που απασχολούνται στους κλάδους της εστίασης, των υπηρεσιών φιλοξενίας, της κοινωνικής μέριμνας και της νοσηλευτικής. Ωστόσο, η νέα κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα υπαγορεύει ένα νέο σύνολο προτεραιοτήτων και δεξιοτήτων.  

H πρόσφατη κυβερνητική καταγραφή των κυριότερων επαγγελμάτων για την καταπολέμηση του ιού δείχνει μια επανεξέταση της ισχύουσας νοοτροπίας. Καθώς η οικονομία υποβιβάζεται σε ένα μέσο για την επιβίωση της κοινωνίας, βλέπουμε τη δημιουργία νέων επαγγελματικών ιεραρχιών σε μια κατά τα άλλα ανταγωνιστική αγορά εργασίας. Η υγεία και η κοινωνική μέριμνα, η τοπική και εθνική κυβέρνηση, η διδασκαλία στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η δημόσια ασφάλεια και οι μεταφορές αποτελούν τα σημαντικότερα επαγγέλματα σε μια χώρα που προσπαθεί να σώσει ζωές και θέσεις εργασίας.  

Από την λήψη αποφάσεων που ήταν αδιανόητες στο παρελθόν, τουλάχιστον μάθαμε ένα πράγμα. Η κυρίαρχη ιδέα ότι η οικονομία πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα και ότι όλες οι πολιτικές μάχες κερδίζονται ή χάνονται με γνώμονα την οικονομική ανάπτυξη ανεξάρτητα από τις κοινωνικές συνέπειες δεν είναι μόνο παρωχημένη αλλά και επικίνδυνα ανεπαρκής.   

* Ο Κώστας Μαρωνίτης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών και διεθνών σχέσεων στο Leeds Trinity University και συγγραφέας του βιβλίου «Postnationalism and the Challenges to European Integration in Greece: The Transformative Power of Immigration (Palgrave-MacMillan)».