Πολιτικη & Οικονομια

Ποιος φοβάται τη συζήτηση για το έθνος;

Οι εορτασμοί για τα 200 χρόνια είναι θαυμάσια ευκαιρία για να ανανεώσουμε το περιεχόμενο του έθνους με μία πιο φιλελεύθερη εκδοχή του εθνικού κράτους

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ο Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος γράφει για την έννοια του «έθνους» με αφορμή τη συζήτηση για το σήμα της επιτροπής «Ελλάδα 2021»

Πολλή η συζήτηση για το σήμα του 1821. Σε ό,τι με αφορά ωστόσο ως ιστορικό, το πιο σημαντικό στους εορτασμούς για τα 200 χρόνια του εθνικού μας κράτους είναι η συζήτηση που θα ανοίξει και ο μεγαλύτερος βαθμός ιστορικής αυτογνωσίας που (ελπίζω ότι) θα επιφέρει στην ελληνική κοινωνία. Τα υπόλοιπα είναι δευτερεύοντα. Υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι άνθρωποι που μπορούν να συνεισφέρουν σε όλο αυτό και πρέπει να κινητοποιηθούν, αλλά και να τους δοθεί η δυνατότητα να συμμετάσχουν. Θέλω να διατυπώσω μόνο μια αρχική σκέψη. Η συζήτηση περί «έθνους» δεν πρέπει να μας φοβίζει, δεν εμπεριέχει εξ ορισμού ούτε κάτι αρνητικό ούτε κάτι θετικό. Οι σημαντικές ιστορικές έννοιες, όπως π.χ. η δημοκρατία, ακριβώς επειδή διαπλάθονται στον χρόνο και σμιλεύονται από τις μεγάλες συγκυρίες και τις κοινωνίες, είναι κουκούλια που μας επιτρέπουν να τα προσδιορίσουμε εμείς οι ίδιοι όπως θέλουμε. Δεν ταξιδεύουν αναλλοίωτες στον χρόνο, αλλά υφίστανται διαρκείς ιστορικές μεταμορφώσεις.

Η συζήτηση περί έθνους στην Ελλάδα (και αλλού) φοβίζει ή γεννά αρνητικά αντανακλαστικά στους σημερινούς προοδευτικούς ανθρώπους διότι το μεταπολεμικό της περιεχόμενο προσδιορίστηκε από τα υλικά της δεξιάς εθνικοφροσύνης και του χουντικού Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών, αλλά και πιο πρόσφατα από αυτά του αριστερού εθνολαϊκισμού (μην ξεχνάμε αυτή τη διάσταση). Αυτή η πολεμική ή και γκροτέσκα εκδοχή του ελληνικού εθνικισμού ουδεμία σχέση είχε ωστόσο με το περιεχόμενο του έθνους και της εθνογένεσης στα χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την Επανάσταση.

Στις αρχές του 19ου αιώνα μια εθνική επανάσταση, όπως αυτή του 1821, εμπεριέχει το πιο χειραφετητικό και φιλελεύθερο πρόταγμα της εποχής εκείνης η οποία ακόμη κυριαρχείται πανευρωπαϊκά από λογής λογής μεσαιωνικές δεσποτείες, με οπισθοδρομικότερη όλων τη σουλτανική που είναι και η πιο σκοταδιστική. Η επανάσταση αυτή είναι ταυτόχρονα πόλεμος ανεξαρτησίας, είναι μια δημοκρατική επάνασταση, όπως δείχνουν τα συγκλονιστικά κείμενα των συνταγμάτων του Αγώνα (ωδή στο φιλελευθερισμό), ενώ ενέχει και στοιχεία ανατροπής της παλιάς κοινωνικής τάξης καθώς φέρνει μπροστά και καινούργια κοινωνικά υποκείμενα. Στη δε γεωπολιτική της διάσταση δένει μετά τις πρώτες παλινωδίες το υπό ανέγερση κράτος με τη Δύση και τις δικές της διεθνοπολιτικές προτεραιότητες. Το πώς θα εξελιχθεί φυσικά, τι κράτος και πολίτευμα θα καταλήξει να φτιάξει, είναι μια μεγάλη, πολύπλοκη ιστορία, όπως συμβαίνει άλλωστε με όλες τις επαναστάσεις. Όμως τα θεσμικά πρότυπα από την πρώτη στιγμή –ήδη απο τον Καποδίστρια– δεν είναι άλλα από εκείνα ενός συγκεντρωτικού κράτους, που επίσης συνιστά ένα καθαρά μοντέρνο πρόταγμα ενάντια σε τοπαρχίες και τοπικές πατρωνίες.

Αυτή η εκδοχή του έθνους προσωπικά εξακολουθεί να με συναρπάζει και να με καθοδηγεί και σήμερα: ένα εθνικό κράτος ανεξάρτητο, δημοκρατικό, ανεκτικό και ανοιχτό και στο ανοίκειο και το ξένο, με φιλελεύθερους θεσμούς, κοινωνική δικαιοσύνη, οικονομική ελευθερία, σεβασμό στις ελευθερίες και τα σύγχρονα (πολυποίκιλα) δικαιώματα. Όχι μόνο δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτε από αυτή την εκδοχή του έθνους αλλά θα έλεγα ότι δεν έχουμε τίποτε άλλο για την ώρα, αν τη χάσουμε: είναι η μόνη που εξακολουθεί να εγγυάται σε άτομα και κοινωνίες την ευημερία και την ευδαιμονία τους.

Ας δώσουμε λοιπόν το περιεχόμενο που εμείς θέλουμε στο έθνος σήμερα, είναι θαυμάσια η ευκαιρία που ανοίγεται με αυτούς τους εορτασμούς. Η διαδικαδία της εθνογένεσης του 1821 αποτελεί ένα ιδανικό πρότυπο και δεν ενέχει καμία φθηνή εκδοχή εθνικισμού – πρόκεται για μια μεγάλη παρανόηση. Αντιθέτως, λίγα πράγματα μπορούν να τονώσουν την αυτοπεποίθησή μας για το πώς πραγματοποιείται το αδύνατο και το αδιανόητο, όπως αυτή η επανάσταση κάτι αγράμματων κατσαπλιάδων που κατάφεραν στο τέλος να φτιάξουν εκ του μηδενός ένα σύγχρονο κράτος και να αυτοκυβερνηθουν.