Οι αφίσες της υποκρισίας

Ας αρχίσουμε από τα βασικά. Οι δυτικές κοινωνίες, με πολίτευμα τη φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία, έχουν προωθήσει και θεσπίσει σε μεγάλο βαθμό (αν και ανεπαρκώς ακόμα σε πολλά σημεία) τα δικαιώματα των πολιτών τους, με άξονες την ισότητα και την ελευθερία. Ανάμεσα σε αυτά, κεφαλαιώδης είναι η προσπάθεια να ενισχυθούν όσα έχουν σχέση με τα δικαιώματα συγκεκριμένων ομάδων του πληθυσμού, τις ανισότητες λόγω φύλου, την αυτοδιάθεση πέρα από οικογενειακές, θρησκευτικές και άλλες πιέσεις. 

Σε αυτό το πλαίσιο πολιτισμού, το ζήτημα της άμβλωσης έχει λυθεί, με νομοθετικές ρυθμίσεις, ενδεχομένως διαφορετικές σε κάθε χώρα. Τα τελευταία χρόνια όμως, με αιχμή το λεγόμενο Tea Party στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει μια επιστροφή στην άγνοια, στις συνωμοσιολογικές και θρησκόληπτες μικρόνοιες και στις πιο σκοταδιστικές αντιλήψεις, που συνοψίζονται στο σύνθημα «Guns, Babies, Jesus» (δηλαδή κανένας περιορισμός στην οπλοκατοχή, καμία άμβλωση γιατί είναι φόνος και υπερσυντηρητική θεοκρατική αντίληψη). Στην ουσία κανένας σεβασμός για τη ζωή, αλλά υποκρισία για τη ζωή του εμβρύου. 

Στην Ελλάδα, πράγματι είναι πρόβλημα η υπογεννητικότητα. Είναι πρόβλημα κατά κύριο λόγο ανάπτυξης όμως –και όχι φυλετικής καθαρότητας, όπως θα ήθελαν οι εγχώριοι οπαδοί ακροδεξιών αντιλήψεων– και οι λαϊκιστές πολιτικοί του χώρου, που σπεύδουν να ψαρέψουν τα ψηφαλάκια τους. 

Και βεβαίως υπάρχει ένα τεράστιο θέμα κατάχρησης της μεθόδου της άμβλωσης, ακριβώς γιατί η σε πολλές περιπτώσεις ανύπαρκτη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση από το σχολείο και την οικογένεια, σε συνδυασμό με τις λανθασμένες νοοτροπίες περί αντισύλληψης και την επιβάρυνση από την κρίση, οδηγούν σε εκ των υστέρων αντιμετώπιση μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και όχι στην πρόληψή της. Είναι και θέμα υγείας και είναι συνολικά λάθος. 

Το πρόβλημα της υπογεννητικότητας όμως δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με τη διατήρηση μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, γιατί τότε σεβόμαστε τη ζωή του εμβρύου, αλλά όχι του παιδιού που θα γεννηθεί, με όλη την ψυχολογική επιβάρυνση που φέρνει μια τέτοια βεβιασμένη απόφαση. Το να συζητάμε δε για το ότι οι μουσουλμανικοί πολιτισμοί κάνουν πολλά παιδιά, ενώ οι δικές μας γυναίκες θέλουν καριέρα, είναι ό,τι πιο φρικτό και προσβλητικό για τη γυναικεία υπόσταση μπορεί να υπάρξει: Είναι σα να λέμε «για να διατηρήσουμε τις δυτικές αξίες και ελευθερίες, πρέπει να γίνουμε σαν και αυτούς που δεν τις έχουν και θέλουν να μας τις πάρουν». Δηλαδή, να αφήσουμε το μεσαίωνα να κερδίσει. 

Ακόμα πιο επικίνδυνο, ανεύθυνο και αντιεπιστημονικό είναι να προπαγανδίζεις ότι «άμα συλλάβεις πρέπει να το κρατήσεις, ακόμα κι αν έχει πολύ σοβαρές ασθένειες, ακόμα κι αν κινδυνεύει η ζωή σου, ακόμα κι αν δεν μπορείς να το μεγαλώσεις - δώσε το για υιοθεσία». Οι βαθιά αναχρονιστικές αυτές αντιλήψεις αντιβαίνουν σε κάθε έννοια του πολιτισμού μας και μόνον αγάπη για τη ζωή δεν προδίδουν.  

Αν η πολιτεία θέλει να τονώσει τις γεννήσεις, δεν έχει παρά να δουλέψει σκληρά στην κατεύθυνση των τρανταχτών φορολογικών ελαφρύνσεων για όσους κάνουν περισσότερα ή λιγότερα παιδιά, με μέτρα, κίνητρα και καμπάνιες οικογενειακού προγραμματισμού και για την ενίσχυση της εργαζόμενης μητέρας, με πολύ σοβαρή κοινωνική πρόνοια, παιδικούς σταθμούς κλπ.

Το παράπλευρο θέμα που αναδεικνύεται είναι αυτό της ελεύθερης έκφρασης όσων θέλουν λιγότερες ή και καθόλου αμβλώσεις, με την απόσυρση της διαφημιστικής καμπάνιας στο μετρό, που χρηματοδοτήθηκε από διάφορες εθνικιστικές και παραεκκλησιαστικές ενώσεις και οργανώσεις, αλλά δυστυχώς –όπως καταγγέλεται– και από τη Συνομοσπονδία Πολυτέκνων. 

Η ανάρτηση των αφισών όμως αυτών, για 14 ημέρες, όπως ήταν αρχικά η πρόθεση, παρουσιάζει ορισμένα σοβαρά προβλήματα, που δεν έχουν σχέση με την ελευθερία της έκφρασης – και δεν υπάρχει εδώ θέμα λογοκρισίας. Είναι προφανές ότι οι απόψεις αυτές μπορούν να παρουσιαστούν σε άρθρα, εκδηλώσεις, ομιλίες κλπ. Η διαφημιστική καμπάνια όμως, που έχει κανόνες και δεοντολογία, είναι λίγο διαφορετικό θέμα. Μιλώντας με έμπειρους νομικούς και διαφημιστές, καταλήγει κανείς στα παρακάτω συμπεράσματα:

→ Πέρα από την προσβλητική αισθητική, η προσπάθεια χειραγώγησης με την εικόνα ενός εμβρύου που αποκλειστικό σκοπό έχει να δημιουργήσει ενοχές, σοκάρει και αναστατώνει ψυχολογικά οποιαδήποτε γυναίκα (και όχι μόνο) έχασε παιδί, για οποιονδήποτε λόγο. Όπως και με τις ραδιοτηλεοπτικές διαφημίσεις, η δυνατότητα άμυνας εκατοντάδων χιλιάδων θεατών της αφίσας, που είναι εγκλωβισμένοι στην καθημερινή τους διαδρομή, είναι ανύπαρκτη. Το ΔΣ της ΣΤΑΣΥ, που χρεώνει με πολύ ακριβές τιμές για την αγορά το χώρο της, επιβεβαιώνοντας έτσι την απήχηση που αυτός έχει, όφειλε να το είχε ελέγξει και να μην αποδεχτεί αυτούς τους πελάτες. 

→ Η καμπάνια, όπως όλες οι σκοταδιστικές θεωρίες που βρίσκουν μεγάλη απήχηση στον καιρό μας, αντιγράφει μια αυθαίρετη αφίσα που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο και χρησιμοποιεί ψευδή στοιχεία, για να περάσει το μήνυμα της ακόμα μεγαλύτερης ενοχής, όπως ενδελεχώς καταγράφουν τα ελληνικά hoaxes. Η διασπορά ψευδοεπιστημονικών στοιχείων τιμωρείται από το νόμο. Αυτό και μόνο θα αρκούσε να αποσυρθεί η καμπάνια. 

→ Αν οι διαφημιζόμενοι δεν είχαν δράσει κουτοπόνηρα, θα είχαν χρησιμοποιήσει σοβαρή διαφημιστική εταιρεία και θα τους είχε επισημανθεί η παρατυπία – και αν όχι, μετά από τις καταγγελίες, θα είχε συνέλθει το Συμβούλιο Ελέγχου Επικοινωνίας (επαγγελματικό όργανο που λειτουργεί θαυμάσια εδώ και 30 χρόνια, αναγνωρισμένο από την Πολιτεία, με το οποίο είναι συμβεβλημένες όλες οι εταιρείες και όσοι παρέχουν διαφημιστικό χώρο και χρόνο) και θα είχε διατάξει την απόσυρση της καμπάνιας, μέσα σε 2-3 ημέρες. Το Υπουργείο Μεταφορών, αντιλαμβανόμενο το πόσο προβληματική είναι η υπόθεση, το έκανε άμεσα. 

→ Προφανώς και η διαφήμιση συνολικά στηρίζεται συχνά σε μια μορφή υπερβολής (και ελέγχεται για παραπλάνηση), αλλά το να παρουσιάζονται απροσχημάτιστα fake news, το να αποκαλείται το έμβρυο παιδί, να ενεργοποιούνται χαμηλά ένστικτα ή να υπονοείται κουτοπόνηρα μια ρητορική μίσους, διακρίσεων κ.λπ. αποτελεί «ρύπανση» (όπως την αποκάλεσε ο υφυπουργός Άκης Σκέρτσος) του δημόσιου χώρου παρόμοια με οποιαδήποτε καμπάνια έχει κατά καιρούς σταματήσει για διάφορες παραβιάσεις δεοντολογίας ή/και νομοθεσίας. 

→ Ερωτήματα εγείρονται και κατά πόσον μια διαφημιστική καμπάνια μπορεί να θέτει θέματα ενοχής σε περιπτώσεις που έχουν ρυθμιστεί με νόμο, δηλαδή αν μπορεί να ξαναθέτει στο τραπέζι (με αμφίβολα ή μονομερή ηθικά επιχειρήματα) ζητήματα και συμπεριφορές που η πολιτεία έχει λύσει, εκφράζοντας και τη βούλησή της να προστατεύσει δικαιώματα, σε άμεση συνάρτηση με τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες αρχές και αξίες, που περιλαμβάνονται σε συνθήκες τις οποίες έχουμε υπογράψει. 

Αν πρέπει κάτι να μείνει από αυτή την οπισθοδρομική κουβέντα που άνοιξε και δυστυχώς κέρδισε το παιχνίδι της προσοχής μας, είναι ένα πιθανό κέρδος στην ενημέρωση των νέων ανθρώπων, για την πρόληψη και την αντισύλληψη. Περισσότερες και εντατικές καμπάνιες, εισαγωγή της σεξουαλικής εκπαίδευσης στα σχολεία, περισσότερη κουβέντα από τους γονείς, που πρέπει να βάλουν μόνοι τους στην τσέπη του εφήβου παιδιού τους, όταν αυτό είναι έτοιμο να συνευρεθεί ερωτικά, το προφυλακτικό. Και όχι, δεν είναι μαγκιά, ούτε παραπάνω ευχαρίστηση, το να παίρνεις το ρίσκο, χωρίς προφύλαξη…