Λαμπεντούζα: το πάθημα ας γίνει μάθημα

Το ναυάγιο της 3ης Οκτωβρίου στη Λαμπεντούζα, το οποίο ήρθε να συμπληρώσει λίγες μέρες μετά ένα δεύτερο επίσης πολύνεκρο ναυτικό δυστύχημα στα ανοιχτά της Μάλτας, υπενθύμισε και επιβεβαίωσε με τον πιο δραματικό τρόπο το τεράστιο κενό που υπάρχει στις πολιτικές μετανάστευσης και ασύλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τραγωδία στη Λαμπεντούζα είναι η κορυφή του παγόβουνου στις τραγωδίες των ανθρώπων που στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από συνθήκες που απειλούν τη ζωή τους ή αναζητώντας καλύτερη ζωή στην Ευρώπη, βρήκαν το θάνατο. Σε μια δεκαετία έχουν βρει το θάνατο στα νερά της Μεσογείου 20.000 άτομα στην προσπάθειά τους να φτάσουν σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα.

Η τραγωδία στην Λαμπεντούζα πρέπει να αφυπνίσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ώστε να αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στους μετανάστες που βρίσκονται σε κίνδυνο, αλλά και να συμφωνήσουν για την προώθηση κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής που θα βασίζεται σε ανθρωπιστικές αρχές, επιμερισμό ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών, καθώς και σε πολιτικές ένταξης και ενθάρρυνσης των νόμιμων οδών μετανάστευσης. Άλλωστε, όλες σχεδόν οι κοινωνίες έχουν ζήσει τη διπλή πραγματικότητα. Άλλοτε ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο τμήμα τους μετανάστευε σε άλλες χώρες, άλλοτε υποδέχονταν μετανάστες και πρόσφυγες από τρίτες χώρες. Μερικές κοινωνίες, όπως τώρα η ελληνική, έζησαν ή ζουν ταυτοχρόνως και τις δυο όψεις της μετανάστευσης. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει όλοι μας να σκεφτόμαστε πώς θα θέλαμε να μας αντιμετωπίζουν οι άλλοι, αν τυχόν μεταναστεύαμε ή ζητούσαμε άσυλο οι ίδιοι ή τα παιδιά μας. Λόγω πολιτικών λόγων, αμέσως μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο, ή κατά τη διάρκεια της χούντας πολλοί αναζήτησαν και πήραν άσυλο σε διάφορες χώρες. Ένας στους 12 Έλληνες μετανάστευσε κάποια στιγμή αναζητώντας καλύτερη ζωή μέσα στον προηγούμενο αιώνα. Πάνω από 300.000 Έλληνες, κυρίως νέοι στην ηλικία, εγκατέλειψαν τη χώρα τα τελευταία 3 χρόνια αναζητώντας εργασία σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα.

Η οργανωμένη μεταναστευτική πολιτική, οι νόμιμες είσοδοι για τους αιτούντες άσυλο και τους μετανάστες, καθώς και η στοχευμένη πολιτική κοινωνικής ένταξης μπορούν να περιορίσουν τα προβλήματα και να μετατρέψουν το θέμα της μετανάστευσης από αντικείμενο που εκμεταλλεύονται οι ρατσιστικές δυνάμεις σε ευκαιρία που αξιοποιούν κατάλληλα οι κοινωνίες υποδοχής των μεταναστών. Ας σκεφτούμε, πώς θα ήταν οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γερμανία, το Βέλγιο, η Αυστραλία χωρίς τους μετανάστες;

Παράλληλα, όμως, με την ανάγκη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής, είναι υποχρέωση των χωρών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης να μην κλείνουν τα μάτια μπροστά στις καθημερινές τραγωδίες στη Μεσόγειο. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν εμποδίσει επανειλημμένα ακόμα και τις προσπάθειες βοήθειας σε σκάφη μεταναστών που βρίσκονται σε κίνδυνο. Διαπιστώθηκε ότι τρία αλιευτικά σκάφη που βρίσκονταν κοντά στο ναυάγιο στη Λαμπεντούζα δεν προσέτρεξαν για βοήθεια, ίσως λόγω της ιταλικής νομοθεσίας που προβλέπει αυστηρές ποινές σε περίπτωση βοήθειας προς μετανάστες.

Υπάρχει ανάγκη για περισσότερη χρηματοδότηση των αρμόδιων οργανισμών, όπως ο EUROSUR, το ευρωπαϊκό σύστημα επίβλεψης των συνόρων, και ο FRONTEX, ευρωπαϊκός οργανισμός για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σήμερα χρειαζόμαστε περισσότερους πόρους για κοινωνική ένταξη, ενίσχυση των δομών πρώτης υποδοχής και βελτίωση των συνθηκών ζωής και υγιεινής τόσο των ντόπιων όσο και των μεταναστών στις περιοχές που ζουν, οι οποίες είναι συχνά υποβαθμισμένες. Το ελάχιστο που πρέπει να κάνουν οι EUROSUR και FRONTEX είναι να συμβάλλουν στη διάσωση ανθρώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα. Αισιοδοξία σε αυτή την κατεύθυνση δημιουργεί η πρόσφατη έγκριση στην Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου νέων κανόνων αναφορικά με τη δράση του FRONTEX, σύμφωνα με τους οποίους θα συμπεριλαμβάνεται στις αρμοδιότητες του Οργανισμού η συμβολή του σε έκτακτες ανάγκες ανθρωπιστικού χαρακτήρα και επιχειρήσεις διάσωσης στη θάλασσα.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δίνει ισχυρό μήνυμα στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να παραμένουν με σταυρωμένα χέρια και εκ των υστέρων να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για την απώλεια αθώων ζωών. Αντί για άλλη μία επίδειξη κενής ρητορικής και περαιτέρω καθυστέρησης, θα πρέπει να υιοθετηθεί και να εφαρμοστεί ολοκληρωμένη Ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης, αντί του ισχύοντος συστήματος αποτροπής με κάθε μέσο, ώστε να αποφευχθούν επόμενες τραγωδίες στα παράκτια ύδατα της Ευρώπης.

Αριθμητικά στοιχεία

Στη Λαμπεντούζα βρήκαν τραγικό θάνατο πάνω από 400 μετανάστες μέσα σε διάστημα μίας εβδομάδας, μεταξύ των οποίων πολλοί νέοι, παιδιά και γυναίκες. Αλλά, τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι στη Μεσόγειο κάθε χρόνο χάνονται 1500 έως 2000 άτομα στην προσπάθειά τους να βρουν άσυλο ή να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη. Στο Αιγαίο, στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, μέσα σε έναν χρόνο βρήκαν το θάνατο 117 μετανάστες ή πρόσφυγες, εκ των οποίων 33 παιδιά, ενώ ως αγνοούμενοι καταγράφηκαν 16, μεταξύ αυτών 5 παιδιά και 1 έγκυος. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα στοιχεία αφορούν μόνο τα επίσημα καταγεγραμμένα περιστατικά.

Προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αρχή της μη επαναπροώθησης

Κατά τη διάρκεια επιχείρησης επιτήρησης των συνόρων στη θάλασσα, ενδέχεται να ανακύψει ανάγκη να παρασχεθεί συνδρομή σε πρόσωπα που βρίσκονται σε κίνδυνο. Τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να τηρούν τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο, αλλά και το Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αφορούν κυρίως το δικαίωμα στη ζωή, την αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την απαγόρευση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής ποινής ή μεταχείρισης, το δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια, την αρχή της μη επαναπροώθησης, την αρχή της μη διακριτικής μεταχείρισης, το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής, το δικαίωμα ασύλου και τα δικαιώματα του παιδιού. Πολλές διεθνείς οργανώσεις, μεταξύ των οποίων η Pro-asyl έχουν τεκμηριώσει καταγγελίες για παράνομη επαναπροώθηση ή και ώθηση στο θάνατο ανθρώπων που πιθανόν δικαιούνταν άσυλο. Πολλοί πρόσφυγες, ιδιαίτερα Σύριοι, κρατούνται, αν και υπάρχουν ειδικές οδηγίες από το Συμβούλιο του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες για τις υποχρεώσεις των κρατών σε παρόμοιες περιπτώσεις.

Μη επιβολή κυρώσεων τους διασώστες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη θα πρέπει να καταργήσουν ή να επανεξετάσουν κάθε νομοθετική διάταξη που επιβάλλει κυρώσεις σε όσους παρέχουν βοήθεια προς μετανάστες που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα.

Επιμερισμός ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών

Θα πρέπει να υπάρξει επιμερισμός των ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών, ώστε να μην επιβαρύνονται μόνο οι χώρες που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να υπάρχει αποτελεσματικότερη διαχείριση των μεταναστευτικών κυμάτων. Επίσης, αναγκαία είναι η ανάληψη κοινών ευθυνών αναφορικά με τη μετεγκατάσταση των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών σε κάθε κράτος μέλος ανάλογα με τις δυνατότητες, αλλά και τις ανάγκες του.

Κοινωνική ένταξη

Έμφαση πρέπει να δοθεί και στα προγράμματα κοινωνικής ένταξης, ώστε να λάβει τέλος η γκετοποίηση των μεταναστών και η υποβάθμιση περιοχών, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις και τις αγροτικές περιοχές, όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός μεταναστών.

Νόμιμοι οδοί μετανάστευσης

Η νόμιμη είσοδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι προτιμότερη από μία επικίνδυνη παράνομη είσοδο, η οποία θα μπορούσε να συνεπάγεται κινδύνους εμπορίας ανθρώπων και απώλεια ζωών. Επομένως, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη θα πρέπει να εστιάσουν στην ενθάρρυνση των νόμιμων οδών μετανάστευσης και τη διευκόλυνση της μετανάστευσης των εργαζομένων.

Αναθεώρηση της νομοθεσίας

Υπάρχει ανάγκη επανεξέτασης του Κανονισμού «Δουβλίνο II» όσον αφορά την εξέταση αιτήσεων ασύλου, αλλά και αναθεώρησης της νομοθεσίας των κρατών μελών, ώστε να μην ενισχύεται ο ρατσισμός και η ξενοφοβία.

Εξωτερική δράση για βελτίωση των συνθηκών σε περιοχές έντασης

Πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων που αναζητούν μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη προέρχεται από περιοχές έντασης, αστάθειας και πολέμων, κυρίως από Αφγανιστάν, Πακιστάν, Παλαιστίνη, Β. Αφρική, Σομαλία, Ερυθραία και Νιγηρία. Απελπισμένοι άνθρωποι θα αναζητήσουν τρόπους να φτάσουν και στην Ευρώπη, με όποιο κόστος, αν δεν είναι δυνατόν να ζήσουν με ασφάλεια στη χώρας τους. Χρειάζεται, επομένως, να υπάρξει μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή πολιτική για τη μείωση του αναγκαστικού εκπατρισμού πολιτών από τις χώρες τους. Χρειάζεται, μεταξύ άλλων, μεγαλύτερη διεθνής προσπάθεια για να επιλυθούν οι εντάσεις σε περιοχές υψηλού "κινδύνου", ενίσχυση των προγραμμάτων περιφερειακής βοήθειας προς την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, πολλαπλασιασμός και παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας προγραμμάτων βιώσιμης ανάπτυξης προς τρίτες χώρες, ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής των κατοίκων τους.

Βελτίωση της απόδοσης των υπηρεσιών

Χώρες, όπως η Ελλάδα, χρειάζεται να αντιμετωπίσουν με αποτελεσματικό τρόπο όχι μόνο τις αιτήσεις των νεοεισερχομένων αλλά και τις χιλιάδες εκκρεμούσες αιτήσεις του παρελθόντος.

Δυστυχώς, η Λαμπεντούζα δεν είναι η πρώτη τραγωδία αυτού του είδους στη Μεσόγειο. Αντιθέτως, αποτελεί μέρος ενός συνεχιζόμενου δράματος που εξελίσσεται εδώ και δεκαετίες με δεκάδες χιλιάδες θύματα. Η πραγματικότητα σοκάρει ακόμα περισσότερο αν αναλογιστεί κανείς ότι ορισμένα από τα πολύνεκρα ναυάγια θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Μερικά θύματα θα μπορούσαν να εισέλθουν κανονικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να επανενωθούν με τις οικογένειες τους, όπως προβλέπει η σχετική νομοθεσία αν τα κράτη εφάρμοζαν τη νομοθεσία που έχουν υπογράψει.

Πώς μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια σε όλες αυτές τις τραγωδίες που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί; Πώς μπορούμε να δεχθούμε ότι παιδιά και γυναίκες πνίγονται στην προσπάθειά τους να επανενωθούν με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους ή απλώς φεύγουν για να γλιτώσουν από τον θάνατο στη χώρα τους;

Η τραγωδία στη Λαμπεντούζα θα πρέπει να αφυπνίσει τις κυβερνήσεις και την Ευρωπαϊκή Ένωση και να τους παρακινήσει να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για τη μετανάστευση με κεντρικούς άξονες τον ανθρωπισμό, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ενθάρρυνση των νόμιμων οδών μετανάστευσης και την κοινωνική ένταξη.