Erasmus or not Erasmus?

«Δεν έχω ξαναταξιδέψει ούτε με αεροπλάνο oύτε στο εξωτερικό». Επρεπε, λοιπόν, να κάνω τα πάντα για να πάει εκείνο το εξάμηνο, με το πρόγραμμα Erasmus, η Μαργαρίτα στη Γαλλία, στο πανεπιστήμιο της Λιλ. Λίγους μήνες αργότερα: «Ξέρετε, το αεροδρόμιο του Σαρλερουά είναι πολύ κοντά στη Λιλ και βρίσκει κανείς φθηνές πτήσεις. Ταξίδεψα σε 5 χώρες είτε αεροπορικώς είτε με λεωφορείο, αυτό το εξάμηνο!» Ηταν ένας άλλος άνθρωπος. Κάπως έτσι και η Νικολέττα, η Δάφνη, ο Στέλιος και μια σειρά φοιτητών.

Το ίδιο ακριβώς μου είπε η Κατρίν Μαρσάλ, καθηγήτρια στη Science-Po στο Παρίσι αναφερόμενη σε δικούς της φοιτητές. Γι’ αυτή τη μεταμόρφωση συζητήσαμε ένα φωτεινό πρωινό στο Σεν – Ζερμέν αν Λε. Ναι και οι γάλλοι φοιτητές μεταμορφώνονται, δεν είναι προνόμιο των δικών μας μόνο.

Στον υπόγειο σταθμό του μετρό στο Μονπαρνάς υπάρχει εδώ και ένα χρόνο μια τοιχογραφία μήκους 135 μέτρων με φωτογραφίες από 22 οικογένειες. Ζευγάρια, από διαφορετικές εθνικότητες ο καθένας, που γνωρίστηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος Erasmus. Μια πρωτοβουλία του Υπουργείου Εξωτερικών της Γαλλίας. Ο φωτογράφος Frédéric de La Mure, ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ευρώπη και τη Γαλλία για να συναντήσει αυτές τις οικογένειες.

Το γραφιστικό φόντο της έκθεσης, προέρχεται από την ένωση των αστεριών της ευρωπαϊκής σημαίας και του ουράνιου θόλου. Οι λάτρεις της αστρονομίας μπορούν να αναγνωρίσουν, κρυμμένες μεταξύ των γραμμών που ενώνουν αυτές τις γενιές του Erasmus, τον αστερισμό του Ταύρου, ένα μικρό νεύμα στο μύθο της Ευρώπης.

Αν και εκτιμώ ότι η δημιουργία οικογένειας δεν έχει σχέση με τον στόχο του Erasmus, κρατώ αυτό που είπε ο ολλανδός Ντιντιέ ο οποίος φωτογραφήθηκε με τα τρία παιδιά του: «Νομίζω ότι η χώρα των παιδιών μου είναι η Ευρώπη. Για τα παιδιά αυτά είναι φυσικό να μιλάει κάποιος άλλη γλώσσα ή να σκέφτεται διαφορετικά». Αυτός λοιπόν είναι πάντα ο βασικός στόχος, η ευρύτητα του πνεύματος. 

Η ευρύτητα του πνεύματος μας βοηθά να είμαστε πιο δεκτικοί στο διαφορετικό. Στο πλαίσιο της συνάντησης των ηγετών της ΕΕ στο Γκέτεμποργκ πριν ένα χρόνο, ο πρόεδρος Ζαν Κλοντ Γιούνκερ δήλωσε ότι «Η εκπαίδευση και ο πολιτισμός έχουν καθοριστική σημασία για το μέλλον (...). Αποτελούν τον τρόπο με τον οποίο θα μετατρέψουμε τη συγκυρία σε ευκαιρία και τους καθρέφτες σε παράθυρα».

Θα είμαι σαφής, δεν είναι οι σπουδές του ενός εξαμήνου το ζητούμενο, δεν είναι η αναγνώριση των 3-4 μαθημάτων που θα φέρει ο φοιτητής από το πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Αν επιστρέψει και με επιτυχία στα μαθήματα αυτά, καλώς. Το σημαντικό όμως είναι να βρεθεί σε ένα διαφορετικό πανεπιστήμιο, να συγχρωτισθεί με φοιτητές άλλων εθνικοτήτων, ηθών και αξιών, να παρακολουθήσει διαλέξεις σε άλλη γλώσσα, να αναπτύξει κοινωνικές ικανότητες σε ένα περιβάλλον άλλης κουλτούρας, να αποκτήσει νέους φίλους. Εκείνο το φωτεινό πρωινό η Κατρίν μίλησε για αυτοπεποίθηση, αποφασιστικότητα, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, μάτια που λάμπουν και πόδια που πατάνε πιο γερά στη γη.

Η Νικολέτα κατά τη διάρκεια του εξαμήνου στο Μπορντό γνώρισε έναν γερμανό ερασμίτη φοιτητή που δούλευε σε ερευνητικό κέντρο στη Γερμανία. Βρέθηκε λοιπόν μετά από ένα χρόνο εκεί ξεκινώντας μεταπτυχιακές σπουδές, δουλεύοντας παράλληλα και με πολλά σχέδια για ένα μέλλον χωρίς γεωγραφικά όρια. Μάτια που λάμπουν όποτε τη συναντώ.

Και κοινωνικές ικανότητες; Ναι, με την έννοια της Χάνα Αρεντ ως «οι δυνατότητες που επιτρέπουν στα άτομα να ζουν μαζί στον κόσμο» που περιλαμβάνει πτυχές προσωπικών και σχεσιακών ικανοτήτων και νοείται ως επέκταση της ικανότητας δράσης των ανθρώπων.

Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα της Ε.Ε. για το Εrasmus, οι απόφοιτοι με διεθνή πείρα βελτιώνουν κατά πολύ τις εργασιακές τους προοπτικές συγκριτικά με εκείνους χωρίς εμπειρία στο εξωτερικό. Eίτε μείνουν στην Ελλάδα είτε αποφασίσουν να εργαστούν στο εξωτερικό. Το Erasmus, όπως και όλες οι σχετικές δράσεις ανοίγουν δρόμους και μυαλά. 

Ο καθηγητής Ανθρώπινης Γεωγραφίας Αλαν Γκάμλεν από τη Μελβούρνη υποστηρίζει στο άρθρο του «Η διαρροή εγκεφάλων πέθανε» (The brain drain is dead) πως τα εθνικά σύνορα δεν προσδιορίζουν με απόλυτο τρόπο το μέγεθος του ανθρωπίνου κεφαλαίου μιας χώρας. Στις μέρες μας, οι καλύτερα εκπαιδευμένοι δε σκέφτονται εθνικά, γίνονται παγκόσμιοι πολίτες και θεωρούν τον εαυτό τους ως μέλος μιας ενιαίας παγκοσμιοποιημένης κοινότητας. Οχι, δεν «ξενιτεύονται τα παιδιά μας» όταν αποφασίζουν να ζήσουν κάπου στον κόσμο. Αναπτύσσονται, εξελίσσονται, δημιουργούν, προσφέρουν και τελικά ζουν πραγματικά.

Το 1987 συμμετείχαν οι πρώτοι 37 έλληνες φοιτητές ερασμίτες σε εκείνο το «ευρωπαϊκό πείραμα» της εποχής. Την περσινή χρονιά, σύμφωνα με το τελευταίο ετήσιο report της ΕΕ για τις μετακινήσεις φοιτητών, ήταν 5.017 οι έλληνες και συνολικά στην Ευρώπη περίπου 330.000. 

«Είμαι στο βροχερό Λιντς! Την πήρα τελικά την απόφαση και ήρθα πριν 5 μέρες. Είμαι πολύ ενθουσιασμένη! Αν ποτέ σας φέρει ο δρόμος προς τα εδώ και έχετε χρόνο για ένα καφέ/μπύρα με την παλιά σας φοιτήτρια θα χαρώ πάρα πολύ!». Η ενθουσιασμένη Δάφνη, που ξεκίνησε το ταξίδι της στον κόσμο πριν λίγα χρόνια με Erasmus στην Πολωνία, είναι από εκείνους που μετέτρεψαν τους καθρέφτες σε παράθυρα. Και όπως και να το κάνουμε, από ένα ανοικτό παράθυρο βλέπεις τον κόσμο αλλιώς.