Για όλους τους πολίτες του κόσμου

Δευτέρα 24 Απριλίου 2017, 9:00 π.μ. Το αμφιθέατρο στο πανεπιστήμιο είναι γεμάτο από πρωτοετείς φοιτητές. Προτού αρχίσω να μιλάω για διαφορικές εξισώσεις, θέτω ένα ερώτημα στο ακροατήριό μου: «Ποιο σημαντικό γεγονός είχαμε χθες στην Ευρώπη;». Σιγή από κάτω (μα ούτε ένας;) και μια στιγμή απογοήτευσης για μένα. 

Πριν από πενήντα χρόνια δεν υπήρχε, όχι απλώς στο λεξιλόγιό μας, αλλά ούτε ως σύνθετη έννοια για τους ειδικούς: Παγκόσμιος Πολίτης ή -με λιγότερο παρεξηγήσιμη χροιά του νοήματος- Πολίτης του κόσμου.

Ηταν πριν πενήντα χρόνια όταν ο Πίτερ Νόρμαν, ένας λευκός αθλητής από την Αυστραλία, ανέβηκε στο βάθρο των Ολυμπιακών Αγώνων του Μεξικό δίπλα στους δύο αφροαμερικανούς Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος που ξυπόλητοι, με υψωμένες τις γροθιές τους και φορώντας μαύρα γάντια εξέφρασαν τη διαμαρτυρία τους για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ότι τιμωρήθηκαν οι δυο αφροαμερικανοί είναι γνωστό. Αλλά λίγοι γνωρίζουν ποιο ήταν το τίμημα για τον Πίτερ Νόρμαν που στάθηκε δίπλα τους*. 

Ηταν πριν δεκατρία χρόνια όταν όλος ο κόσμος -όπως νόμιζα- παρακολουθούσε συγκλονισμένος τον καταστροφικό  τυφώνα Κατρίνα στον Ατλαντικό. Περισσότεροι από 1.833 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ το κόστος των καταστροφών έφτασε τα 81 δισεκατομμύρια δολλάρια. Ηταν μια ακόμη στιγμή απογοήτευσης για μένα όταν εκείνες ακριβώς τις μέρες μέσα στο ελληνικό κοινοβούλιο 300 Εφηβοι Βουλευτές δεν έκαναν καμία αναφορά για τον κόσμο που χανόταν δίπλα μας – δίπλα μας είναι πια η άλλη πλευρά του Ατλαντικού. «Το σεργιάνι τους στον κόσμο ήταν δέκα μέτρα γης» είχα σκεφτεί.

Ήταν πριν δύο χρόνια όταν ο αφροαμερικανός παίκτης Κόλιν Κάπερνικ γονάτισε κατά τη διάρκεια του εθνικού ύμνου των ΗΠΑ που ακούγεται πριν από την έναρξη όλων των παιχνιδιών του αμερικανικού ποδοσφαίρου, σε μια συμβολική κίνηση εναντίον των αδικιών που υφίστανται οι αφροαμερικανοί στις ΗΠΑ. Άραγε πόσοι από τους φοιτητές μου, από εκείνους που ακολουθούν στο facebook μόνο αθλητικές σελίδες όπως μου είπαν εκείνη τη Δευτέρα στο αμφιθέατρο, γνωρίζουν τι ακριβώς και γιατί έκανε ο Κάπερνικ; Για τους Νόρμαν, Σμιθ και Κάρλος όχι δεν αναρωτιέμαι, ξέρω.

Αναρωτιόμαστε όμως τα τελευταία χρόνια, όσοι ασχολούμαστε με την εκπαιδευτική έρευνα διεθνώς, αν υπάρχει ή όχι μια ξεχωριστή δεξιότητα που θα εφοδιάζει τους νέους ανθρώπους ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των  πολιτισμικά διαφορετικών και ψηφιακά συνδεδεμένων κοινοτήτων στις οποίες εργάζονται και αναπτύσσουν κοινωνικές σχέσεις. Aν όντως, υπάρχει μια τέτοια δεξιότητα, πώς θα έπρεπε να καλλιεργηθεί; 

Η έννοια των «γνώσεων και των δεξιοτήτων του πολίτη του κόσμου»  είναι μια απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Με τον όρο αυτόν αναφερόμαστε στην ικανότητα κάποιου να αναλύει παγκόσμια και διαπολιτισμικά θέματα προσεγγίζοντάς τα με κριτική σκέψη και από διαφορετικές οπτικές για να κατανοήσει πώς οι διαφορές μεταξύ των ατόμων επηρεάζουν τις αντιλήψεις, τις κρίσεις και τις ιδέες που έχει κάποιος για τον εαυτό του και τους άλλους.  Αναφερόμαστε στη «διδασκαλία της κατανόησης ως συνθήκη και εγγύηση της διανοητικής και ηθικής αλληλεγγύης της ανθρωπότητας» όπως λέει ο Εντγκαρ Μορέν.

O ορισμός αυτός αφορά σε ένα πολυδιάστατο μαθησιακό πεδίο που θα πρέπει να εξισορροπήσει  την επικοινωνία με την ενσυναίσθηση. Επιπλέον θα πρέπει να εφοδιάζει τους νέους με τέτοιο τρόπο, ώστε «όχι απλά να κατανοούν αλλά και να ενεργούν», όπως επεσήμανε ο Αντρέας Σλάιχερ διευθυντής της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης και Δεξιοτήτων του ΟΟΣΑ. 

Πιο απλά, μιλάμε για γνώσεις, κατανόηση και εξοικείωση με φλέγοντα ζητήματα που ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα - η κλιματική αλλαγή είναι ένα τέτοιο, η μετανάστευση ένα άλλο, η φτώχεια ένα τρίτο. Αναφερόμαστε και σε στάσεις, δηλαδή στη γενικότερη διάθεση που υιοθετεί κανείς απέναντι σε ένα συγκεκριμένο άτομο, θεσμό, θέμα, συμπεριφορά, σύμβολο. Τη στάση ότι κάποιος είναι πολίτης του κόσμου με δεσμεύσεις και υποχρεώσεις απέναντι στον πλανήτη και στους άλλους ανθρώπους άσχετα από το συγκεκριμένο εθνικό ή πολιτισμικό υπόβαθρο από το οποίο προέρχεται.  

Ορισμένα εθνικά προγράμματα σπουδών έχουν ήδη αρχίσει να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις γνώσεις και δεξιότητες του πολίτη του κόσμου. Στην εξαιρετική δουλειά της Ντέμπρα Ουίλιαμς-Γκουαλάντι «Intercultural Understanding: What are we looking for and how do we assess what we find?» (Διαπολιτισμική κατανόηση: Τι ψάχνουμε και πώς αξιολογούμε ό,τι βρίσκουμε;) από το πανεπιστήμιο του Μπαθ, διαβάζουμε, για παράδειγμα, ότι το αυστραλιανό πρόγραμμα σπουδών δίνει έμφαση στην ανάπτυξη  της διαπολιτισμικής κατανόησης έτσι ώστε οι μαθητές να μάθουν να εκτιμούν τις δικές τους κουλτούρες, γλώσσες και πεποιθήσεις, καθώς και εκείνες των άλλων. Ισως επειδή το αυστραλιανό κοινοβούλιο ζήτησε επισήμως συγγνώμη από τον Νόρμαν μόλις το 2012 και το ζήτησε μετά θάνατον. 

Και ποιο ελπίζουμε ότι θα είναι το αποτέλεσμα; Ενας κόσμος χωρίς αποκλεισμούς; Πολύ δύσκολο. Θα είναι όμως πολίτες με αντίληψη αυτού που είναι ο κόσμος. Θα γνωρίζουν γιατί ο Πίτερ Νόρμαν τιμωρήθηκε τόσο σκληρά από την κοινωνία της Αυστραλίας και κυρίως δεν θα επιτρέψουν να επαναληφθεί κάτι παρόμοιο. Θα εκτιμούν και θα υπερασπίζονται τις διαφορετικές ιδέες και αξίες. Θα κατανοούν ότι οι ζωές των ανθρώπων επηρεάζονται όχι μόνο από τις πλημμύρες στην Αττική αλλά και από τον τυφώνα Κατρίνα. 

Έτσι ώστε όταν ρωτήσω τους φοιτητές, μπαίνοντας στο αμφιθέατρο, «γιατί γονάτισε ο Κάπερνικ;» να μην πάρω την απάντηση που πήρα όταν ρώτησα εκείνη τη Δευτέρα για την εκλογική νίκη του Μακρόν (αυτό ήταν το σημαντικό γεγονός): «Τι σχέση έχει αυτό με τα Μαθηματικά, κυρία;».

* Δείτε παρακάτω το πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ Salute - The Peter Norman story