Αρραβωνιασμένος, μόνος, στην τουαλέτα του πλοίου

Η κατάκτηση του Μουντιάλ από τη Γαλλία προκάλεσε στη χώρα πολλά περισσότερα από φίλαθλη χαρά και αίσθηση εθνικής υπερηφάνειας. Οι έξαλλες εκδηλώσεις χαράς, η συστηματική προσφυγή στη Μασσαλιώτιδα και την τρίχρωμη σημαία, η πάνδημη και υπερκομματική αναγνώριση του άθλου, η εμφατική επίκληση της ρεπιμπλίκ −της γαλλικής δημοκρατίας, του εκκοσμικευμένου κράτους και του κοινωνικού συμβολαίου αξιών, ευκαιριών και κρατικής κυριαρχίας που τα ορίζει−, συνοδεύτηκαν από μια σημειολογική υπερπαραγωγή. Ο πρόεδρος Μακρόν αποδεικνύεται μέγας αναγνώστης του Μπαρτ και του Έκο με την ικανότητά του να ενσωματώνεται συμβολικά στην ομάδα, να μετέχει ως υποκείμενο χαράς στο εθνικό πανηγύρι, ενώ ταυτόχρονα χορογραφεί εξουσιαστικά την κίνηση μιας χώρας και πλαισιώνει το ελεγχόμενο σπάσιμο πρωτοκόλλου και τα παιχνίδια με τον εκάστοτε κώδικα συνεννόησης και επικοινωνίας. Και είναι το ίδιο το κράτος που αναλαμβάνει να προηγηθεί των πολιτών στην καρναβαλική «εκτροπή», στη χαρούμενη άρση ορισμένων απαγορεύσεων, στη γιορτινή ασέβεια. Έξι σταθμοί του μετρό τροποποίησαν προσωρινά τις ονομασίες τους και οι χαρακτηριστικές πινακίδες στις αποβάθρες των σταθμών ενσωμάτωσαν μηνύματα ευγνωμοσύνης προς τους μπλε, καθώς και τα ονόματα παικτών και του προπονητή. Τα τοπόσημα –υπόγεια και επίγεια, στο μετρό το όνομα του σταθμού συχνά ανεβαίνει στην επιφάνεια και ορίζει μια ολόκληρη μικρή γειτονιά– της ιστορικής πόλης διολισθαίνουν για λίγες μέρες. Ο κώδικας της εξουσίας πάνω στην αστική γεωγραφία εμπλουτίζεται, μεταμφιέζεται. Η εξουσία παίζει και οι ποδοσφαιριστές τιμώνται ως δυνητικοί ήρωες του έθνους.

Αυτή η μικρή μεταμόρφωση, η κρατική δημιουργικότητα και το παίγνιο δεν είναι ο λαϊκός αυθορμητισμός των μεθυσμένων πανηγυρισμών, ούτε το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής που θα απονεμηθεί στους παίκτες. Είναι η συμμετοχή της εξουσίας στη σημειολογική διαχείριση των πραγμάτων. Στη μετατροπή τους σε ελεγχόμενο σημείο ώστε να περιοριστούν οι δυνατότητες φυγής από τους καθιερωμένους κώδικες. Αυτό είναι όμως και το ενδιαφέρον της υπόθεσης. Ο κώδικας είναι ισχυρός.

Τι σημαίνει ισχυρός κώδικας; Σημαίνει σήμανση αναγνωρισμένη απ' όλους. Σύμβολα που συμβολίζουν κάτι. Λειτουργίες μιας τεχνητής γλώσσας που επέχει θέση φυσικής γλώσσας. Κοινό πλαίσιο που όλοι το αναγνωρίζουν και που ενίοτε επιλέγουν να το σπάσουν. Το γαλλικό κράτος και πιο συγκεκριμένα το μετρό προκατέλαβε τη σημειολογική αμφισβήτηση της εξουσίας του και επέκτεινε τον κώδικά του, τροποποίησε των θέσμιων τα ονόματα. Μα και όταν κάποιος τα βανδαλίζει, όταν σπάει εναντιωματικά τους κώδικες είναι επειδή αυτοί υπάρχουν, είναι ισχυροί, λειτουργικοί.

Στην Ελλάδα η σήμανση είναι ασταθής, αδύναμη, τυχαία. Πόσες φορές δεν έχουμε γελάσει με τις πινακίδες στις επαρχιακές οδούς και τα ονόματα των δρόμων στις πόλεις; Αλήθεια, ήταν λειτουργικός αναλφαβητισμός και ψάρωμα ή απουσία παιδείας στη σήμανση και στους κανόνες κίνησης μέσα στην αστική τεχνολογία, η συνεχής ερώτηση τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του μετρό στην Αθήνα «για Σεπόλια καλά πάω;» δίπλα στο βέλος που έδειχνε ακριβώς ότι «για Σεπόλια καλά πας». Ας μη σπεύσει κανείς να πει ότι οι Έλληνες είναι απείθαρχοι – είτε το πει για καλό, επειδή δεν συμμορφώνονται με τη δυτική καταπίεση και τους κανόνες του καλώς κυκλοφορείν στην πόλη, είτε το πει για κακό, ως λαός απαίδευτων και αγενών. Η κρατική σήμανση, πλην του ΚΟΚ, είναι τρωτή, δικαιολογώντας το χαμηλό επίπεδο εμπιστοσύνης. Ο χάρτης δεν είναι πειστικός και το άτομο θα προσφύγει στη λαϊκή πρακτική σοφία για να προσανατολιστεί. (Η πρόταση αυτή μπορεί να διαβαστεί και μεταφορικά.) Ή μάλλον θα καταφύγει στην πιο αξιόπιστη γι' αυτόν επικοινωνία: τον προφορικό λόγο. Σου είπα, μου είπες, σούπα μούπες, μα σίγουρα πιο πειστικό από τον ασταθή κώδικα που αλλάζει συνέχεια τρόπο μετεγγραφής των ελληνικών, που δεν ξέρει να διαχωρίζει χρώματα, να τονίζει βέλη, διαδρομές, να τιμά τα τοπωνύμια. Για ένα διάστημα μια γραμμή του μετρό, για να επανέλθουμε, ξεκινούσε σε έναν άγιο και κατέληγε σε έναν άλλον: τον Αντώνιο και τον Δημήτριο. Άγιο ήθελες για να μη χαθείς ή, απλά, κάποιον να ρωτήσεις.

Στη φωτογραφία μια σήμανση που διευκολύνει κανονικά τις ιδιωτικές στιγμές ούρησης στον δημόσιο χώρο των πλοίων της γραμμής, στις ανδρικές τουαλέτες. Η λειτουργική χρήση των τουαλετών αυτών επιβάλλει σύμφωνα με τον κώδικα, όταν μπαίνει κάποιος, ακόμα και για πολύ λίγο, να κλειδώνει. Απ' έξω ένα κόκκινο σήμα ή μια επιγραφή, όπως εδώ, ειδοποιεί τον επόμενο χρήστη ότι είναι κατειλημμένη. Θα πρέπει να περιμένει. Που σημαίνει ότι σε κάθε άλλη περίπτωση, όταν δεν υπάρχει κόκκινο σήμα ή όταν αναφέρεται με κάποιον τρόπο κάτω από το χερούλι ότι η τουαλέτα είναι ελεύθερη, μπορείς να μπεις. Στην πράξη, όμως, πολλοί άνδρες εισέρχονται για να ουρήσουν και κλείνουν απλώς την πόρτα χωρίς να μανταλώνουν.  Έτσι καταρρέει ο κώδικας και η αξιοπιστία του: μπορεί να ανοίξεις την πόρτα και να υπάρχει κάποιος. Αυτός τότε φωνάζει το γνωστό «Άλλος», μια φωνή που δεν αμφισβητείται και που δίνει αξιοπιστία στην προφορικότητα. Πριν καν το βλέμμα συναντήσει άβολα την πλάτη του ουρούντος. Το αστείο στη συγκεκριμένη λήψη είναι ότι η ειδοποίηση γράφει engaged με το τελικό d να έχει πέσει – προφανώς η στροφή της κλειδωνιάς δεν ολοκληρώνεται. Και τι να πρωτοσημειολογήσεις: την άρνηση του χρήστη να κλειδωθεί μέσα στην τουαλέτα ως άλλος αρραβωνιασμένος (μία από τις χρήσεις του engaged) ή το ενδεχόμενο με την πτώση του d ο αναμένων να διαβάσει το engage ως προστακτική μιας επιθετικής εμπλοκής που οφείλει να φέρει σε πέρας;