Η έννοια και η πρακτική της σοσιαλδημοκρατίας έχει τρεις πόλους. Ο πρώτος είναι ιδεολογικός και προγραμματικός: ένα ή περισσότερα κόμματα συνθέτουν μια παράταξη με πρόγραμμα ελεύθερης, ελεγχόμενης οικονομίας και συστήματος προνοίας· ο δεύτερος είναι ηθικός και ψυχολογικός: η σοσιαλδημοκρατική παράταξη αποτελείται, ιστορικά, από ομάδες και άτομα που εμφορούνται από λογική, μετριοπάθεια και ρεαλισμό· ο τρίτος είναι ο κοινωνικός χώρος στον οποίον απευθύνεται η σοσιαλδημοκρατία, το ανθρώπινο δυναμικό που θα προσπαθήσει να την εφαρμόσει και να ζήσει με τους κανόνες της. Τα σημειώνω αυτά για να σχολιάσω τη δήθεν μετακίνηση του ΣΥΡΙΖΑ στην Κεντροαριστερά, στη «σοσιαλδημοκρατία»: νομίζω ότι πρόκειται για μια αναγκαστική προσαρμογή, για μια υποκριτική συμμόρφωση στους όρους της ευρωπαϊκής επιτήρησης η οποία δεν μπορεί να οδηγήσει σε σοσιαλδημοκρατία, ούτε σε κομματικό, ούτε φυσικά σε κρατικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα συνονθύλευμα κομμουνιστογενών λαϊκιστών που λαχταρούσαν την εξουσία και που είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα για να τη διατηρήσουν.
Στον 21ο αιώνα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν δημιουργούνται όπως στον 19ο και στις αρχές του 20ού μέσα από διασπάσεις και συνενώσεις· οι διασπάσεις έχουν ήδη συμβεί. Δημιουργούνται μέσα από την εξέλιξη όλων εκείνων των παρατάξεων που απορρίπτουν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, τον κόκκινο και μαύρο φασισμό. Στον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού τα συστήματα αυτά δεν είχαν δοκιμαστεί· τώρα όμως έχουν και η ανθρωπότητα ξέρει, θεωρητικά, τι πρέπει να αποφύγει και ποιο κοινωνικό όνειρο είναι εφιαλτικός τόπος. Η σοσιαλδημοκρατία δεν είναι πια «επαναστατική»· όχι επειδή συμβιβάστηκε με τον εχθρό αλλά επειδή οι επαναστάσεις συνέβησαν· μερικές ήταν θεαματικές, άλλες ήταν σιωπηλές χωρίς η σιωπή να αφαιρεί τίποτα από την αξία τους. Αν οι μεγάλοι σοσιαλδημοκράτες του 19ου αιώνα ζούσαν σήμερα στις δυτικές χώρες θα ήταν εκστατικά ευτυχισμένοι με όσα έχουμε επιτύχει: μερικοί ίσως να πρότειναν κάποιες περαιτέρω μεταρρυθμίσεις, άλλοι θα ένιωθαν απολύτως ικανοποιημένοι με την κατάσταση των πραγμάτων. Σκέφτομαι τον Λασάλ, τον Καούτσκι και τον Μπερνστάιν: πώς μας βλέπουν από ψηλά κι αν γυρίζουν στον τάφο τους μπροστά στο ποιόν των ανθρώπων που τους επικαλούνται.
Η ελεύθερη αγορά μάς τρομάζει και ο ΣΥΡΙΖΑ κολακεύει τον τρόμο μας όχι μόνο εφαρμόζοντας τη χειρότερη μορφή κρατισμού αλλά ταυτίζοντας το κόμμα με το κράτος. Πού χωράει η σοσιαλδημοκρατία σε όλα τούτα;
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει ακολουθήσει την πρόοδο και τον εμπλουτισμό της πολιτικής σκέψης στον 20ό και 21ο αιώνα. Τα στελέχη του –δυσκολεύομαι να εντοπίσω εξαιρέσεις– έχουν έναν ιδεολογικό κανόνα και ένα πάνθεον αντιλήψεων, ιστορικών γεγονότων και προσωπικοτήτων που αντιτίθενται στη σοσιαλδημοκρατία. Οι άνθρωποι που τον συγκροτούν, εκτός του ότι στην πλειονότητά τους είναι πολιτικά αγράμματοι, δεν έχουν όραμα ελεύθερης οικονομίας αλλά εμπνέονται από ένα τριτοκοσμικό μοντέλο κρατισμού το οποίο θεμελιώνεται στην ταξική πάλη, όχι στην ταξική διαπραγμάτευση. Οι περισσότεροι οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ θεωρούν ντροπή τον ταξικό συμβιβασμό μολονότι είναι οι βολεψάκηδες που είναι. Γι’ αυτό αρέσκονται σε ταξικές συγκρούσεις χωρίς κόστος: επικρίνουν την εργασιακή ειρήνη και δεν κατανοούν το πώς ο κρατισμός συνέβαλε στο σημερινό εργασιακό αδιέξοδο. Για τον ΣΥΡΙΖΑ, που δεν αντιλαμβάνεται τη σταδιακή εξέλιξη και μεταρρύθμιση του καπιταλισμού, η αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία δεν εξασφαλίζει το κράτος δικαίου· η «λύση» είναι ο σοσιαλισμός, η κατάργηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, ο οποίος θα εξαλείψει τις οικονομικές ανισότητες. Υποτίθεται.
Η σοσιαλδημοκρατική αντίληψη είναι πολύ διαφορετική. Δεν είναι τυχαίο ότι ούτε το γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα κάνει λόγο για σοσιαλδημοκρατία: η σοσιαλδημοκρατία, εκτός των πολιτικών και ηθικών αξιών, όπως η αλληλεγγύη και η ισονομία, εμπεριέχει τη φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Ο ΣΥΡΙΖΑ, στον πολιτικό του λόγο που προκύπτει από τον σταλινισμό και τον τροτσκισμό –τα περισσότερα στελέχη του προέρχονται από αυτές τις δύο όψεις του μπολσεβικισμού– καταγγέλλει το καπιταλιστικό σύστημα και μάλιστα, μια μειοψηφία στο εσωτερικό του καταγγέλλει το ίδιο το κράτος· όπως όλοι ξέρουμε ο ΣΥΡΙΖΑ ερωτοτροπεί με τους αναρχοφασίστες.
Όσο για το ήθος και την ψυχολογία που κομίζει στην πολιτική σκηνή έχω την αλγεινή εντύπωση, την οποία πράγματι έχω εκφράσει επανειλημμένως, ότι διανύουμε περίοδο κακιστοκρατίας: η σοσιαλδημοκρατία βασίζεται στην αξιοκρατία και στην ανάδειξη των αρίστων (όχι στην «αριστοκρατία») – αντιθέτως, τα οκνηρά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ εξισώνονται με τον όχλο ο οποίος οργιάζει ενώ ο Νόμος εξασθενεί.
Ο τρίτος πόλος είναι ακριβώς αυτός: η σοσιαλδημοκρατία απευθύνεται σε πιο ώριμες κοινωνίες, ενώ εμείς παραμένουμε πεισματικά ανώριμοι και υπερήφανα καθηλωμένοι στον σοσιαλισμό των δήθεν ταπεινωμένων. Μέσα από αυτή τη χρόνια στάση αδυνατούμε να αναπτύξουμε το μεικτό εκείνο σύστημα που θα είναι οικονομικά αποδοτικό, εφόσον θα αυξάνει το επίπεδο της ευημερίας και εφόσον η παραγόμενη υπεραξία θα κατανέμεται με δίκαιο τρόπο στους παραγωγικούς συντελεστές, δηλαδή στο επιχειρείν, στην εργασία και στο κεφάλαιο. Παραμένουμε οι αδικημένοι χωρικοί που αφήσαμε το χωριό μας και κουβαληθήκαμε στην πόλη για να γίνουμε δημόσιοι υπάλληλοι. Η ελεύθερη αγορά μάς τρομάζει και ο ΣΥΡΙΖΑ κολακεύει τον τρόμο μας όχι μόνο εφαρμόζοντας τη χειρότερη μορφή κρατισμού αλλά ταυτίζοντας το κόμμα με το κράτος. Πού χωράει η σοσιαλδημοκρατία σε όλα τούτα; Και πώς μπορούν να την εκπροσωπούν άνθρωποι χωρίς μόρφωση ή με παρωχημένη πολιτική σκευή, «συνεπείς» με τον εαυτό τους όταν ήταν ανόητοι φοιτητές; Ο ΣΥΡΙΖΑ ούτε θέλει, ούτε μπορεί να χτίσει σοσιαλδημοκρατία ακόμα κι αν βοηθήσουμε όλοι: φρονεί ότι το χρήμα πέφτει από τον ουρανό αλλά ότι ταυτοχρόνως δεν μπορεί να δημιουργηθεί καινούργιος πλούτος· ότι η κοινωνία προχωρεί με την ανακατανομή του υπάρχοντος πλούτου και με το κράτος βασικό εργοδότη. Καθώς εδώ είναι Βαλκάνια, ο ΣΥΡΙΖΑ παίζει τον ρόλο του Βαλκάνιου λαϊκιστή που θωπεύει ανερυθρίαστα μια τάξη γραφειοκρατών, καθεστωτικών καλλιτεχνών και κρατικών υπαλλήλων, ενώ δικαιολογεί οποιαδήποτε βαρβαρότητα – αρκεί να προέρχεται από της γης τους κολασμένους.
13°
