«Στην αρχή οι βοσκοί ρωτήθηκαν επίμονα και αναγκάστηκαν να επαναλάβουν την ιστορία τους πολλές φορές. Στη συνέχεια, ένας σκεπτικισμός άρχισε να απλώνεται ανάμεσα στους ακροατές. (...) Κάποιος δήλωσε πως αυτοί οι δύο βοσκοί είχαν έρθει το προηγούμενο φθινόπωρο με μια ανάλογη ιστορία (...). Οι βοσκοί αρνήθηκαν σθεναρά πως είχαν αναφέρει κάτι ανάλογο στο παρελθόν και σύντομα το πλήθος χωρίστηκε ανάμεσα σε αυτούς που έπαιρναν το μέρος των βοσκών και σε εκείνους που ισχυρίζονταν πως θυμούνταν ένα ανάλογο επεισόδιο την προηγούμενη χρονιά».
Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο του Καζούο Ισιγκούρο «Ο θαμμένος γίγαντας» (μτφ. Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Ψυχογιός). Είναι ένα μυθιστόρημα που οικειοποιείται με πολύ πειστικό τρόπο τα γνωρίσματα της αγγλοσαξονικής λογοτεχνίας του φανταστικού (ασαφές μεσαιωνικό σκηνικό, ύπαρξη μυθικών πλασμάτων και ιπποτών κ.α.) για να μιλήσει για θέματα όπως είναι η φθορά, η απώλεια και η διαχείριση της ατομικής και της συλλογικής μνήμης. Μεγάλο ρόλο στην ιστορία έχει μια γερασμένη δράκαινα ονόματι Κουερίνγκ, η ανάσα της οποίας θολώνει τις αναμνήσεις των ανθρώπων και τους κάνει να ξεχνούν πρόσωπα, γεγονότα, πράξεις, συναισθήματα και συμφορές.
Ένας από τους κεντρικούς ήρωες του βιβλίου, μάλιστα, έχει σχεδόν λησμονήσει την πιθανολογούμενη καριέρα του ως ιππότης της αυλής του Αρθούρου, καθώς και τον σημαντικό ρόλο που είχε παίξει σε ορισμένα σκοτεινά, αιματοβαμμένα και σε κάθε περίπτωση αμφιλεγόμενα γεγονότα του παρελθόντος: «Αν ήμουν εκείνος ο άντρας, κύριε, τον βλέπω σήμερα μέσα μόνο από την ομίχλη της ανάσας αυτού του πλάσματος και μου φαίνεται ανόητος και ονειροπόλος, αλλά ήταν ένας άνθρωπος που είχε καλούς σκοπούς».
Το ζήτημα της μνήμης και κυρίως της διαχείρισής της, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, είναι πάντα φλέγον − ειδικά από μια ηλικία και πάνω. Γίνεται δε ακόμα πιο επίκαιρο σήμερα, στην εποχή των social media, όπου μπορούμε εύκολα να κατασκευάσουμε ή να ασπαστούμε το παρελθόν που μας βολεύει και έπειτα να δούμε τις πεποιθήσεις μας να αντηχούν και να ενισχύονται μέσα από τις αναρτήσεις των ομοϊδεατών μας ή εκείνων που απλώς μας συμπαθούν. Μπορούμε επίσης να ξεχάσουμε. Να αναθεωρήσουμε ολόκληρα κεφάλαια της επίσημης ιστορίας ή ακόμα και να απορρίψουμε βασικές επιστημονικές παραδοχές.
Κάποτε, το μονοπώλιο για όλα αυτά τo είχαν συγκεκριμένα κέντρα εξουσίας: η κυβέρνηση, τα εκπαιδευτικά και επιστημονικά ιδρύματα, η εκκλησία, οι ισχυροί οικονομικοί παράγοντες... Και πράγματι, συχνά πυκνά, το χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά για να ενισχύουν την επιρροή τους. Σήμερα έχει επέλθει ένας αμφιλεγόμενος εκδημοκρατισμός ο οποίος θολώνει το πεδίο όμοια με την ανάσα της Κουερίνγκ στο βιβλίο του Ισιγκούρο. Επιπλέον, πολλές από τις σταθερές της νεωτερικής εποχής (π.χ. η εμπιστοσύνη στα επιστημονικά δεδομένα ή η βεβαιότητα ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες θα εξελίσσονται πάντα προς τα καλύτερο) έχουν χάσει μεγάλο μέρος της αίγλης τους. Κάποιοι υποστηρίζουν πως ζούμε μια περίοδο που έχει αρκετά κοινά με τον Μεσαίωνα: πολυδιασπασμένη εξουσία, θρησκευτικός φανατισμός, πεποιθήσεις που δεν κλονίζονται ακόμα και μπροστά σε αδιάσειστα στοιχεία...
Είναι μια περίοδος απρόβλεπτη και απολύτως ικανή να γεννήσει τα δικά της τέρατα. Ποτέ άλλοτε, για παράδειγμα, οι αρνητές του Ολοκαυτώματος δεν ήταν τόσοι πολλοί παγκοσμίως. Ποτέ άλλοτε, τους τελευταίους τουλάχιστον αιώνες, δεν υπήρχαν τόσοι πολλοί οπαδοί της θεωρίας της επίπεδης ή της κούφιας Γης. Ή, για να έρθουμε και στα δικά μας, ποτέ άλλοτε δεν υπήρχαν τόσοι πολλοί νοσταλγοί της δικτατορίας. Και όλα αυτά σε μια εποχή όπου οι ιστορικές πηγές είναι πολύ πιο εύκολα προσβάσιμες.
Επιπλέον, βλέπουμε συχνά τους ίδιους ανθρώπους να υποστηρίζουν μια ακολουθία από φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους θεωρίες. Ας πούμε, ο τυπικός έλληνας αρνητής του Ολοκαυτώματος είναι συχνότατα και νοσταλγός της χούντας. Όχι και πολύ σπάνια, ο ίδιος πιστεύει στους αεροψεκασμούς ή σε κάτι ανάλογο. Ουσιαστικά, το μόνο κοινό στοιχείο που έχουν αυτές οι θεωρίες είναι η αντισυμβατικότητά τους, το ότι βρίσκονται στον αντίποδα της μέχρι τώρα επίσημης αφήγησης.
Οι αναθεωρητές δεν βρίσκονται πάντα στο ίδιο στρατόπεδο. Δόξα τω Θεώ υπάρχουν θεωρίες για κάθε γούστο. Επίσης, δεν είναι απαραίτητα αμόρφωτοι. Μερικές φορές, μάλιστα, είναι και οι ίδιοι επιστήμονες. Χρησιμοποιούν όμως την επιστημονική μέθοδο μόνο μέχρι να βρουν ρήγματα ή ανακολουθίες στο αντίπαλο δόγμα. Το γεγονός πως η δική τους θεωρία δεν μπορεί να αποδειχτεί, δεν δείχνει να τους πτοεί.
Στήνεται έτσι ένα φευδο-fantasy σκηνικό που έχει τους δικούς του δράκους, ιππότες και κακούς μάγους. Έχει επίσης στοιχεία που συναντάμε στην κακή λογοτεχνία του φανταστικού: μεγαλοστομίες, μανιχαϊστική λογική, ηθικολογία... Το πού θα μας βγάλει αυτή η νέα κατάσταση, μένει να το δούμε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η ανάσα της δράκαινας Κουερίνγκ δεν μυρίζει και πολύ ωραία.
13°
