Ο πικρός καφές του Tayyip bey

Στην αρχή, όπως σε κάθε αρχή, τα πράγματα ήταν αφοπλιστικά αθώα. Νεαροί διαδηλωτές κάθε πολιτικής προέλευσης, τα παιδιά των μικροαστών και των αστών των μεγάλων πόλεων, κατέβηκαν στους δρόμους για να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους σε έναν τρόπο ζωής. Παιδιά παλιών αριστερών της δεκαετίας του ’70, παιδιά δασκάλων και πανεπιστημιακών, οι θυγατέρες των διοικητικών υπαλλήλων, οι γιοι των καλλιτεχνών, νοσταλγοί του Ατατούρκ, μέλη οικολογικών και αριστερίστικων οργανώσεων, πολλοί μαθητές και φοιτητές. Ανάμεσά τους και οπαδοί της «Γαλατά Σαράι» και της «Μπεσικτάς», ακόμη και της συντηρητικής «Φενέρ Μπακσέ».

Η αστυνομία της Πόλης μόλις είχε αλλάξει ηγεσία. Οι παλιοί πιστοί στον πνευματικό ισλαμιστή ηγέτη τους, τον Φετουλάχ, που ζει στην Αμερική και τα ’χει πολύ καλά με τη γραφειοκρατία του State Department, για πολλά χρόνια καθοδηγητής του Ερντογάν, είχαν εγκαταλείψει τα ηγετικά τους πόστα στις διωκτικές αρχές. Ο Ταγίπ μπέης, εδώ και δώδεκα χρόνια πρωθυπουργός, άρχισε να ενηλικιώνεται πολιτικά. Θα σκέφτηκε προφανώς πως δεν έχει ανάγκη πια από τους πνευματικούς συμμάχους του. Άλλωστε εδώ και καιρό, μετά την ασθένειά του, είχε αλλάξει συμπεριφορά. Έγινε πιο μονοκόμματος, περισσότερο επιθετικός. Οι σύμβουλοί του άρχισαν να τρέμουν από ανησυχία κατά τη διάρκεια των δημόσιων εμφανίσεών του. Αυτή η ωμότητα των παρεμβάσεών του, το έλλειμμα διαλλακτικότητας δηλαδή, τους προβλημάτιζε.

Kάπως έτσι προ τριών εβδομάδων ο Ταγίπ μπέης θεμελίωσε στον Βόσπορο την τρίτη γέφυρα μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Όσοι άκουσαν το όνομά της πάγωσαν. «Ο Ατρόμητος Σουλτάνος Σελίμ» ήταν η ονομασία που επέλεξαν οι «Οθωμανιστές» του κυβερνώντος κόμματος AKP. Ήταν ο σουλτάνος που εγκαθίδρυσε το Χαλιφάτο στην Πόλη. Ο αιώνιος εχθρός των Αλεβιτών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο άνθρωπος που κατέσφαξε και κακοποίησε κάθε τι μη σουνιτικό στην απεραντοσύνη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μόνο που οι Αλεβίτες στη σημερινή Τουρκία φθάνουν τα 15 εκατομμύρια.

Η αστυνομία εκείνο το πρωί, πριν από 15 ημέρες περίπου, ξεπέρασε τον εαυτό της σε σκληρότητα. Τα νέα παιδιά που είχαν εγκατασταθεί κάτω από τις συκομουριές στην πλατεία Ταξίμ ένιωσαν στο κορμί τους την αστυνομική βαρβαρότητα. Δυσανάλογη η αστυνομική βία για ένα πταίσμα, όπως η άρνηση μερικών πολιτών να επιτρέψουν την κοπή λίγων δένδρων. Η αστυνομία της Πόλης προκάλεσε τα ανακλαστικά μιας μικρο-μεσοαστικής κοινωνίας που ήδη από καιρό ήταν φορτισμένη. Μία με το νόμο για τις εκτρώσεις, μία με το νόμο για το αλκοόλ, μία με τις παρεμβάσεις στο μακιγιάζ των αεροσυνοδών στην Turk Hava Yollari. Ήταν και αυτή η αντιπαθητική φωνή στο μετρό που ανακαλούσε στην τάξη κάθε ζευγαράκι που ξεπερνούσε τα όρια της ισλαμικής αντοχής στην τρυφερότητα. Ήταν και η αλλαγή του Συντάγματος και η επιθυμία του να γίνει πρόεδρος σαν τον Σαρκοζί και τον Ομπάμα, αλλά με ναπολεόντεια χαρακτηριστικά Οθωμανού αφέντη σε μια χώρα όπου η δημοκρατία ήταν ανέκαθεν ατελής και οι δημοκρατικές παραδόσεις διαχρονικά αχνές, τόσο που καμιά φορά ήταν και αόρατες.

Ο Ερντογάν τους τελευταίους μήνες είχε πιάσει τον ταύρο από τα κέρατα. Με μία άνευ προηγουμένου πρωτοβουλία ανέλαβε να δώσει πολιτική λύση στο Κουρδικό. Στη φυλακή του Ιμραλί, στο «νησί των σκύλων» στην Προποντίδα, ο αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών (ΜΙΤ) άρχισε να συζητά στα σοβαρά με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Ήταν κάτι σαν θέατρο του παραλόγου, αλλά στην πολιτική τίποτε δεν είναι παράλογο, όταν μάλιστα σε λένε Οτσαλάν. Οι συζητήσεις κράτησαν καιρό και κατέληξαν σε συμφωνία. Οι ένοπλες ομάδες του PKK θα εγκατέλειπαν τη ΝΑ Τουρκία για το βουνά του Βορείου Ιράκ. Ήταν η πρώτη φορά που το Κουρδικό εισήλθε σε φάση ουσιαστικού πολιτικού διακανονισμού. Σε αντάλλαγμα ο Ερντογάν κέρδισε την «τουρκικότητα» των Κούρδων, μία έννοια σύνθετη αλλά ωστόσο πραγματική. Στην ουσία ο Ερντογάν και ο Οτσαλάν συμφώνησαν στη βάση της μουσουλμανικής σουνίτικης ταυτότητας Τούρκων και Κούρδων.

Όλοι ξέρουν πως ο Ερντογάν είναι καταρχήν μουσουλμάνος, στη συνέχεια Οθωμανός και κατόπιν Τούρκος. Δεν υπάρχει τουρκικό Ισλάμ, ως γνωστόν. Υπάρχουν, ωστόσο, οι Τούρκοι εντός Ισλάμ. Αυτή είναι η αλήθεια. Πολλοί ήταν αυτοί που στην Τουρκία δεν είδαν με καλό μάτι τις θετικές εξελίξεις στο Κουρδικό. Άλλοι τόσοι ήταν εκείνοι που αισθάνθηκαν ναυτία όταν οι άνθρωποι του Ερντογάν, η Επιτροπή Σοφών που επεξεργάζεται το νέο Σύνταγμα, κάλεσε Ρωμιούς, Αρμένηδες, Φραγκολεβαντίνους, Εβραίους, Κούρδους, Αλεβίτες και Άραβες να συζητήσουν για τα μειονοτικά ζητήματα, τα Βακούφια και τα άλλα. Κυρίως να συζητήσουν την έννοια της «τουρκικότητας» από τη συνταγματική σκοπιά. Τι σημαίνει να είσαι... «Τούρκος», δηλαδή. Ο Κεμάλης μαζί με τον Ινονού σκοπίμως είχαν αφήσει ασαφή τα όρια ερμηνείας της «τουρκικότητας».Έτσι νομιμοποιήθηκαν οι εθνικές εκκαθαρίσεις στις δεκαετίες του ’40, του ’50 και του ’60.

«Φοβάμαι μην ξεπηδήσει από το Ταξίμ καμιά νεοναζιστική οργάνωση και ανδρωθεί μία τουρκικής εκδοχής Χρυσή Αυγή». Τα λόγια ανήκουν στον Τουρκοκρητικό τον Σουλεϊμάμ, δημοσιογράφο από τη Σμύρνη που παρακολουθεί με την αριστερή του ματιά αυτά που συμβαίνουν στις πλατείες της χώρας του. Ήταν εδώ και παρακολουθούσε την ανθρωπογεωγραφία και τη χωροταξική οριοθέτηση στην πλατεία Συντάγματος. Είδε τα μαύρα μπουφάν στην «Πάνω Πλατεία» και τις σημαίες εθνικής ανάτασης και ρίγησε, βεβαίως, αλλά επιβεβαιώθηκαν οι φόβοι του. Τώρα στην Τουρκία της ανάπτυξης και της πλαστικής ευημερίας, της φούσκας και της εθνικής «ευωχίας», ο Σουλεϊμάμ φοβάται την «Πάνω Πλατεία» στο Ταξίμ. «Θα κάτσουμε να συζητήσουμε» λέει με βεβαιότητα, αντλώντας κουράγιο από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης.

Ο Ερντογάν οργανώνει για το Σαββατοκύριακο τερατώδεις συγκεντρώσεις οπαδών του, στην Άγκυρα (την οποία σιχαίνεται λόγω Ατατούρκ), την Πόλη την οποία λατρεύει (λόγω Σουλτανάτου) και τη Σμύρνη που την αποκαλεί πόλη των γκιαούρηδων (διότι ξέρει από ιστορία). Με αυτό τον τρόπο περιμένει να ισοπεδώσει πολιτικά τους διαδηλωτές στο Μπεσικτάς και το Μπέγιογλου. Είναι η απάντησή του στους νεαρούς που αμφισβητούν τον ισλαμικό προσανατολισμό του. Ο Ερντογάν, την Τρίτη που μας πέρασε, έστειλε τις ειδικές δυνάμεις να «καθαρίσουν» το Ταξίμ. Δεν υποχωρεί, δεν συνδιαλέγεται. Τουλάχιστον αυτή τη στιγμή. Ενδεχομένως αργότερα να προβεί σε κάποια χειρονομία καλής θέλησης. Χθες, Τετάρτη, ήταν προγραμματισμένη συνάντησή του με την εξαμελή επιτροπή καταληψιών του κάτω Ταξίμ.

Μία προσπάθεια, δηλαδή, διαίρεσης των διαδηλωτών μεταξύ αποδεκτής συμπεριφοράς και απαράδεκτης δραστηριότητας. Κλασική πατέντα, δηλαδή. Ο Ερντογάν στα χρόνια αυτά που διαχειρίζεται την εξουσία έχει διδαχθεί το μάθημά του. Κανείς ωστόσο δεν γνωρίζει αν έχει αντιληφθεί τα όριά του. Τα όρια αυτά είναι ασαφή μεταξύ της παράκρουσης που προκαλεί η παρατεταμένη ηγεμονία στο πολιτικό σκηνικό και της σοφίας που απαιτεί άμεση επαφή με την πραγματικότητα. Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν πως ο Ερντογάν θα έχει απώλειες από την πρόσφατη σύγκρουση με την κοινωνία. Ακόμη περισσότεροι είναι εκείνοι που συνδυάζουν την πολιτική ευρωστία του πρωθυπουργού με το οικονομικό θαύμα που συντελείται στην Τουρκία. Μόνο που το «θαύμα» αυτό θυμίζει πολύ την «ισχυρή Ελλάδα» του Σημίτη. Οι οικονομικοί δείκτες δεν είναι πια τόσο θετικοί όσο τα προηγούμενα χρόνια. Ούτε οι προοπτικές είναι τόσο ευοίωνες. Ο Ερντογάν είναι αντιμέτωπος ενδεχομένως με το ίδιο το εύρος της επιτυχίας του. Είναι κάτι σαν το ποδήλατο, που πρέπει να παραμένει συνεχώς εν κινήσει αλλιώς σωριάζεται.

n.georgiadis1@yahoo.com