Τη μαύρη εβδομάδα του Οκτωβρίου του ’29, η αγορά των ΗΠΑ έχασε το δεκαπλάσιο του ετήσιου προϋπολογισμού της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και πολλά περισσότερα από όσα είχαν ξοδέψει οι ΗΠΑ στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στους μήνες που ακολούθησαν, χρεοκόπησαν πάνω από 5.000 τράπεζες. 20.000 επιχειρήσεις κήρυξαν πτώχευση. 12.000.000 άνθρωποι έμειναν άνεργοι και 23.000 αυτοκτόνησαν. Στις 8 Ιουλίου 1932, ο δείκτης Dow Jones βρισκόταν σε επίπεδο χαμηλότερο κι από το 1800!
Κι αφού κατακάθησε κάπως ο κουρνιαχτός, οι Αμερικάνοι, που δεν το βάζουν κάτω, έψαξαν να βρουν τι έφταιξε και να δουν πώς θα μπορούσαν να αποφύγουν την ίδια ζημιά στο μέλλον. Κι έτσι το 1933, επί Ρούσβελτ, ψηφίστηκε ο νόμος Glass - Steagall. H πιο γνωστή διάταξή του λέει ότι μια τράπεζα μπορεί να είναι είτε εμπορική, είτε επενδυτική. Και τα δύο μαζί, αποκλείεται! Δηλαδή: όταν καταθέτεις σε μια εμπορική Τράπεζα τις οικονομίες σου και παίρνεις ένα χαμηλό επιτόκιο, το μόνο που μπορεί να κάνει η Τράπεζα είναι μέρος αυτών των χρημάτων να το δανείσει σε κάποιον άλλον. Απαγορεύεται να τα παίξει στο χρηματιστήριο ή να συμμετάσχει η ίδια σε επιχειρήσεις. Από την άλλη, μια επενδυτική Τράπεζα που σου υπόσχεται υψηλά επιτόκια και ευκαιρίες για γρήγορο κέρδος απαγορεύεται να δέχεται καταθέσεις ταμιευτηρίου. Αυτή η τόσο απλή και σοφή διάταξη εξίσωνε το κλάσμα κέρδους/ρίσκου σε κάθε χρηματική τοποθέτηση. Θες να είναι τα λεφτά σου «σίγουρα» σε μια τράπεζα; Θα έχεις μικρό επιτόκιο. Θες να «ανοιχτείς» σε επενδύσεις, μετοχές, παράγωγα κ.λπ.; Θα πας σε άλλη τράπεζα, που από την αρχή ξέρεις το χαρακτήρα της και το είδος του κινδύνου στον οποίον εκτίθεσαι. Θα έχεις, πιθανόν, μεγαλύτερη απόδοση, αλλά μπορεί και να τα χάσεις! Είχε και άλλες διατάξεις αυτός ο νόμος που έβαζε ένα αυστηρό πλαίσιο ελέγχου στη λειτουργία των τραπεζών, ώστε ο ανυποψίαστος καταθέτης να μη βρεθεί μπροστά σε ένα κλειστό γκισέ, με την ταμπέλα: «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».
Ο νόμος Glass - Steagall δούλεψε σωστά για 66 χρόνια, μέχρι που έπεσε θύμα της νεοφιλελεύθερης φρενίτιδας της παρέας του Μπιλ Κλίντον. Καταργήθηκε το 1999 με εισήγηση του Άλαν Γκρίνσπαν, προέδρου τότε της FED. Τρισεκατομμύρια δολάρια κατατεθειμένου κεφαλαίου μετατράπηκαν, σε μια μέρα, από πρόβατα που έβοσκαν ήσυχα στα λιβάδια των ταμιευτηρίων, σε πεινασμένους λύκους. Και ξεχύθηκαν για υπεραποδόσεις. Κι επειδή ο άνθρωπος είναι φύσει άπληστος, ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα, από στήριγμα της παραγωγικής οικονομίας μετατράπηκε σε ένα τερατώδες, φρικαλέο «ΠΑΜΕ ΣΤΟΙΧΗΜΑ» που έχει μολύνει με τα τοξικά του παράγωγα ολόκληρο τον πλανήτη. Όταν σκάσει η φούσκα του, το κραχ του ’29 θα φαίνεται βόλτα στο λούνα-παρκ.
ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Στα χωράφια της Θεσσαλίας, όπου δούλευα τα φοιτητικά μου καλοκαίρια, έμαθα την έννοια του «ξεκοπής». Είναι παραφθορά του «κατ’ αποκοπήν», αν και στην ουσία είναι «τιμή κατ’ εκτίμησιν». Δηλαδή ο έμπορος επισκέπτεται το χωράφι συχνά πολύ πριν να ωριμάσουν τα φρούτα, «κόβει» με το μάτι, εντελώς εμπειρικά, πόση παραγωγή μπορεί να περιμένει και «κλείνει» με τον παραγωγό την τιμή, προπληρώνοντάς τον. Συνήθως ο παραγωγός παίρνει λιγότερα από όσα θα έπαιρνε αν περίμενε να μαζέψει και να ζυγίσει τη σοδειά, αλλά τα παίρνει «μπροστά» και «ζεστά». Ο έμπορος ρισκάρει να τα χάσει, αν πέσει αρρώστια ή χαλάζι πριν τη συγκομιδή. Στην πραγματικότητα, αυτή η συμφωνία είναι συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης, δηλαδή ένα είδος «παράγωγου». Όμως, σ’ αυτή του τη μορφή συνδέεται άμεσα με την παραγωγή.
Αντίθετα, στην τραπεζοχρηματιστηριακή φούσκα, η παραγωγή είναι μόνο το πρόσχημα. Άπειρα περίεργα «προϊόντα», ασφάλιστρα και πολύπλοκα (σο)δομημένα ομόλογα είναι καθαρά στοιχήματα για οτιδήποτε χωράει ο νους σας: από το πόσο θα έχει το κιλό ο καφές σε 6 μήνες μέχρι τι καιρό θα κάνει το Πάσχα του 2015! Η μόχλευση, η δυνατότητα δηλαδή να τζογάρεις πολλά περισσότερα από το κεφάλαιό σου, έχει εκτοξεύσει τον τζίρο της παγκόσμιας αγοράς παραγώγων στο 15πλάσιο περίπου της παγκόσμιας οικονομίας! Το περιοδικό «ΤΙΜΕ» την υπολογίζει στο 1 τετράκις εκατομμύρια ευρώ! Δείτε τι σημαίνει «χάνω» παίζοντας με τέτοια μεγέθη: 6,6 δισ. δολάρια έχασε το αμερικανικό hedge fund Amaranth Advisors σε futures φυσικού αερίου (Σεπτέμβριος 2006) και 7,2 δισ. δολάρια έχασε η Societe Generale μετά από μη εξουσιοδοτημένες συναλλαγές ενός μόνο trader σε futures (Ιανουάριος 2008)! Εκτιμάται ότι οι 10 μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο έχουν έκθεση σε παράγωγα περίπου 230 τρισ. δολαρίων! Σε περίπτωση ατυχήματος, δεν υπάρχει κυβέρνηση ή παγκόσμιος οργανισμός που να μπορέσει να σώσει αυτό το τέρας!
Όταν από τον υπολογιστή σου, και με κάποιες καλές «άκρες», βγάζεις εκατομμύρια παίζοντας στα παράγωγα, ποιος θα προτιμήσει την πραγματική παραγωγή; (Η επίθεση του Τζορτζ Σόρος στη στερλίνα, το 1992, του απέδωσε 1,2 δισ. δολάρια σε μια εβδομάδα, ενώ κάτι… ψιλά, 750 εκατ. δολάρια, κέρδισε, πέντε χρόνια μετά, από την επίθεση στο ταϊλανδικό μπατ.) Αυτός που στοιχηματίζει δισεκατομμύρια δολάρια σε κάτι που μπορεί να κατευθύνει ή έστω να επηρεάσει, τι νομίζετε, δεν θα το κάνει; Μόνο ο Ψωμιάδης ήξερε να «στήνει» αγώνες; Οι Ψωμιάδηδες της διεθνούς οικονομίας είναι ένα παντοδύναμο δίκτυο και χρηματοδοτούν από πολιτικούς και δικαστές μέχρι κακοποιούς και από βαρώνους των ΜΜΕ μέχρι οίκους αξιολόγησης, για να προκαλέσουν αυτό ακριβώς που «πρόβλεψαν»!
ΟΙΚΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΑΝΑΞΙΟΙ ΛΟΓΟΥ
Καμία αξιολόγηση δεν γίνεται με επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος. Γίνεται μελετώντας δεδομένα. Πόσο εύκολο είναι, όμως, σήμερα, ακόμα και για τον πιο έμπειρο οίκο, να μελετήσει σε βάθος έναν πολυεθνικό τραπεζικό κολοσσό; Πώς μπορεί να ξέρει ο Χ οίκος τι ποσά παίζει ένας trader της Ψ Τράπεζας στο Χογκ-Κογκ, το Τόκιο ή το Νέο Δελχί; Ή πόσο τοξικά είναι τα κεφάλαια που διαθέτει η Ζ Τράπεζα και πόσο επισφαλείς οι τοποθετήσεις της, όταν μάλιστα όλα είναι μπλεγμένα μεταξύ τους και καμία παράμετρος δεν μένει ανεπηρέαστη από τις άλλες; Η απάντηση είναι απλή: δεν υπάρχει περίπτωση να ξέρει! (Πολύ πιθανόν και να μη θέλει…) Οι αξιολογήσεις των οίκων γίνονται «στο περίπου», ουσιαστικά επισημοποιώντας το προφανές. Αυτό που είναι εξ ορισμού αδύνατον να αξιολογηθεί, αλλά το χρειαζόμαστε περισσότερο, είναι η επίδραση κάθε τραπεζικής «κουτσουκέλας» στο σύστημα. Η κατάρρευση της Lehman είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Γιατί την άφησε ο Paulson να καταρρεύσει; Γιατί είχε υποεκτιμήσει τραγικά το κόστος της κατάρρευσης! Σκέφτηκε: «Η Lehman χρωστάει $60 δις. Να μoυ ξεφεύγουν και μερικά, να πάει το πολύ στα $100 δις. Θα την αφήσω να γκρεμιστεί, να μην την πληρώσουν οι Αμερικανοί φορολογούμενοι, να πάρουν και μερικοί αεριτζήδες το μάθημά τους». Δεν μπορούσε να φανταστεί όμως τα στοιχήματα που είχαν παιχτεί στο ενδεχόμενο της κατάρρευσής της (ή μήπως είχε παίξει κι αυτός;) και τα τοξικά ομόλογα που είχε διασπείρει η Lehman στο... σύμπαν! Σήμερα η τρύπα υπολογίζεται στο $1 τρις και δεν υπάρχει περίπτωση να βρεθεί η άκρη στο κουβάρι του ποιος χρωστάει σε ποιον, πριν το 2025!
Κι ενώ τα κεφάλαια κινούνται από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη, από τα «τζιμάνια» των αγορών, σε δευτερόλεπτα, ο πολιτικός κόσμος «σέρνεται»! Κι όταν αποφασίσει να ενδιαφερθεί, είναι για κλάματα. Οι ηγεσίες, της Ευρώπης τουλάχιστον, έχουν αποδειχθεί τραγικά ανεπαρκείς στη διαχείριση της κρίσης. (Και των ΗΠΑ είναι ανεπαρκείς, αλλά η εκτύπωση δολλαρίων δημιουργεί προπέτασμα... χαρτιού, προς το παρόν.) Ασχολούνται με το σύμπτωμα και όχι με το αίτιο, το οποίο είναι η πλήρης, ουσιαστικά, ασυδοσία στις χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες. Δυσκίνητες εθνικές δομές και ατάλαντοι γραφειοκράτες δεν είναι σε θέση ούτε καν να αντιληφθούν, πόσο δε μάλλον να επιλύσουν τα παγκόσμια προβλήματα. Η λύση μπορεί να προκύψει από μία πανστρατιά από τους πιο διορατικούς πολιτικούς, τραπεζίτες, αναλυτές, πληροφορικάριους, ακόμα και χάκερς ή πρώην κερδοσκόπους –ο αποσυρθείς Σόρος είναι μια καλή περίπτωση– που θα πρέπει το ταχύτερον να συγκληθεί από έναν παγκόσμιο φορέα ενδεχομένως από τα Ηνωμένα Έθνη, να μπουν σε ένα συμβούλιο, σαν τους καρδινάλιους εκλέκτορες, και να μη βγουν πριν να φανεί ο άσπρος καπνός ενός νέου ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ, με ελάχιστο προαπαιτούμενο την επαναφορά του νόμου Glass - Steagall, προσαρμοσμένου, βέβαια, στα δεδομένα της παγκοσμιοποιημένης διαδικτυακής οικονομίας.
Kαλό θα ήταν στην παρέα να πάρουν κι έναν ποιητή ή ένα φιλόσοφο. Για να τους πει ότι η ευτυχία στον άνθρωπο βρίσκεται στα μικρά και σε όσα δεν έχουν τιμή, με τα πιο όμορφα από αυτά να είναι τζάμπα... Θα μπορούσε να τους θυμίσει (μια που οι πολιτικοί δεν έχουν καλές σχέσεις με την ποίηση...) τουλάχιστον τα ιστορικά διαγγέλματα του Ρούσβελτ και τις αναφορές του στην ελευθερία από την ανάγκη και από το φόβο, στο δικαίωμα κάθε ανθρώπου σε μια αξιοπρεπή ζωή ή, έστω, στις ευκαιρίες για να έχει μια αξιοπρεπή ζωή. Κι αξιοπρεπής δεν είναι η ζωή κανενός trader ή τραπεζικού μεγαλοστελέχους, όταν έξω από την περίκλειστη έπαυλή του, τα θύματα της αισχροκέρδειάς του ψάχνουν στα σκουπίδια για φαγητό. «Μια κοινωνία που το αγνοεί αυτό δεν έχει μέλλον» θα μπορούσε να ήταν η κατάληξη της σκέψης του Ρούσβελτ. Δεν το διατύπωσε έτσι, γιατί ένα πολιτικό διάγγελμα πρέπει να κλείνει αισιόδοξα. Αλλά χρειάζεται να είναι κανείς προφήτης για να το δει;
Υ.Γ. Ζούμε σε ένα σπίτι με σμπαραλιασμένο φέροντα οργανισμό (Ελλάδα), χτισμένο σε μια πλαγιά που κατολισθαίνει (Ευρώπη) σε μια σεισμογενή περιοχή που δίνει 9 Ρίχτερ (παγκόσμια οικονομία). Νομίζετε ότι κατηγορώντας μόνιμα τα δύο τελευταία και σφυρίζοντας αδιάφορα για το πρώτο, έχουμε περισσότερες ή λιγότερες πιθανότητες να επιβιώσουμε;
«Βλέποντας τη σπουδαία δουλειά που γίνεται σε αυτές δομές, θα έλεγα ότι αυτή η επίσκεψη ήταν για μένα ένα δώρο Χριστουγέννων» τόνισε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας
16°
