Από τα αποτελέσματα των Ιταλικών εκλογών, βγήκαν πολλά συμπεράσματα που αφορούν και την ελληνική κοινωνία. Όχι πως η ιταλική κοινωνία είναι ο καθρέφτης μας. Ούτε Μπερλιγκουέρ διέθετε η Ελλάδα, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κύρκου. Ούτε Πανέλλα για να σοκάρει την υποκριτική ηθική μας, ούτε Μπερλουσκόνι γιατί οι ντόπιοι «εθνικοί πρωταθλητές» αφήναν στους κλασικούς πολιτικούς τη βρώμικη δουλειά. Κι όσο για την τρομοκρατία, η θανατηφόρα βία ίδια είναι παντού. Δεν είχαμε βέβαια και ποτέ ούτε την οικονομία, ούτε τη βιομηχανία της Ιταλίας. Οι Ιταλοί ήταν καλοί μάστορες και εφευρετικοί μηχανικοί, πριν παραδοθούν και αυτοί στις υπηρεσίες. Εν πάση περιπτώσει έχουμε εκλεκτικές συγγένειες. Και με επίγνωση των μεγεθών και των διαφορών μας, μπορούν τα συμπεράσματα να χρησιμεύσουν για τις δικες μας στάσεις, δράσεις ή συμμαχίες.
Το πρωταρχικό που ανέδειξαν κατά τη γνώμη μου οι ιταλικές εκλογές, έχοντας βιώσει και τις δικές μας κοινωνικές καταστάσεις, είναι πως πάνω από όλα οι λαοί έχουμε τις ιδιαιτερότητές μας. Σε όλα τα επίπεδα: πολιτιστικά, κοινωνικά, πολιτικά. Τα αποτελέσματα, λοιπόν, δεν είναι –όπως εύκολα αρέσει σε κάποιους να ερμηνεύουν– απλώς μόνο μια κυριαρχία του ανορθολογισμού ως αντίδραση, ως καταφυγή στην εξουθενωτική λιτότητα και στην αύξηση της φτώχειας. Αυτό το επιχείρημα, αυτή η οικονομική ανάλυση, που αντιλαμβάνεται ως «ορθόδοξο» το εκάστοτε βολικό και ως «ανορθόδοξο» αυτό που παρεκκλίνει από μία θολή έννοια ευρωπαϊκού συμφέροντος, για να ισχύει θα προϋπόθετε ομοιόμορφες κοινωνίες, με ενιαία και εμπεδωμένη ιστορικότητα. Αυτό, όμως, δεν υφίσταται στην Ευρώπη, που η Ένωση αφορά κυρίως το κοινό νόμισμα και δεν μπορούμε να το παραβλέπουμε όταν δεν μας ταιριάζουν οι αποφάσεις των λαών. Σχηματικά, ή προσχηματικά, χρησιμοποιούμε έννοιες όπως Βορράς, Νότος, Προτεστάντες, Παλαιοκαθολικοί, Ορθόδοξοι, που όμως σηματοδοτούν ή φορτίζουν μια πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, είτε εθνικά είτε μέσω άλλων ομαδοποιήσεων, η διαφορετικότητα ήταν, είναι και οφείλουμε να επιμείνουμε να παραμείνει βασικό χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής υπόστασης-ταυτότητας.
Μας κατηγορούν κάποιοι, αγγλοσαξονικής ή κεντροευρωπαϊκής κουλτούρας, ή το βρίσκουν ως άλλοθι για να επιβάλουν τιμωρητικούς όρους, ότι αφηνόμαστε στις εφήμερες απολαύσεις, χωρίς να κατανοούν ότι διαφέρουμε στο πώς αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη φύση, στο πώς χτίζουμε τη φαντασία και τις φαντασιώσεις μας για το κοινωνικό και τον παράδεισο... πώς προσλαμβάνουμε την ομορφιά και τη ζωή. Εντέλει πώς αντιλαμβανόμαστε το χρόνο και την πορεία μας μέσα σ’ αυτόν.
Με κίνδυνο να ακυρώσω την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας και με επίγνωση ότι ο καθένας διατηρεί τις βεβαιότητές του, ο αντίλογος θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει λέγοντας πως ο ισχυρότερος είναι αυτός που είναι, ακριβώς γιατί υπερτερεί και εκ θέσεως ξέρει καλύτερα ή επιβάλλει ευκολότερα τις θέσεις του. Αγνοώντας, βέβαια, πως υπερτερεί ακριβώς λόγω της διαφορετικότητας ή να ισχυριστεί ακόμη πως εμείς διαλέγουμε το δικό του δρόμο κι οφείλουμε να προσαρμοστούμε a priori, με όποιο τίμημα. Επαγγέλλεται δηλαδή ο «δυτικός» δρόμος, η ευρωπαϊκή προοπτική την ομοιομορφία; Την κατάργηση της διαφορετικότητας; Την επικράτηση της ισοπέδωσης, ιδεών, στάσεων, αντιλήψεων; Τη λήθη έναντι της ιστορικότητας; Τότε δικαιώνονται εκείνοι, ένθεν κακείθεν, που περιφέρονται σαν να ζούμε στο 1932 και βιώνουμε την κατάρρευση της «ευρωπαϊκής» Βαϊμάρης. Ή για να το πω πιο ξεκάθαρα, εδώ είναι το σημείο σύγκρουσης ανάμεσα σε μια Δημοκρατική Ευρώπη και σε μια ελιτίστικη και ολιγαρχική.
Δεν αγνοώ ούτε παραβλέπω τους οικονομικούς δείκτες. Απεναντίας. Η κοινωνική κρίση που βιώνουμε και βιώνει και η Ιταλία και ο υπόλοιπος Νότος, πυροδοτήθηκε από τις αποφάσεις να αποκτήσουν οι χώρες μας αξιοπιστία. Και πετύχαμε εδώ στην Ελλάδα απίστευτη δημοσιονομική προσαρμογή, αλλά με τρομακτική ανεργία, με διεύρυνση των ανισοτήτων, με γονάτισμα των μεσαίων στρωμάτων, λόγω άγριας φορολόγησης. Αυτή η βαθιά κοινωνική κρίση, γίνεται κατανοητή από την «άλλη πλευρά»; Την Γερμανία και τους δορυφόρους της; Φοβάμαι πως όχι, τουλάχιστον έτσι προκύπτει από τις δηλώσεις τους. Ειναι ανησυχητικό πως ούτε η αντιπολίτευση του Στάινμπρουκ διαφοροποιείται από την καγκελαρία. Κι ενώ ο Νότος φλέγεται, η Μέρκελ εμφανίζεται να έχει το μοναδικό «όραμα» για την Ευρώπη, προσκολλημένη στις αρχές του Μάαστριχ: Την ακόμη μεγαλύτερη επιτάχυνση κίνησης κεφαλαίων, παρόλο που έχει γίνει ξεκάθαρο πως αυτό γίνεται σε βάρος των περιφερειακών χωρών και λαών.
Ακούγεται συχνά πως οι Γερμανοί θα αλλάξουν ρότα μετά τις εκλογές τους, αλλά αυτό είναι τόσο πιθανό όσο είναι να γίνουμε εμείς ή οι Ιταλοί άλλοι λαοί μέχρι το φθινόπωρο. Αγνοεί αυτή η άποψη τη δική τους ιδιαιτερότητα. Και δεν είναι μόνο ότι το ζήσαμε στο ρυθμό των αποφάσεων τους τα 3 τελευταία χρόνια. Το μαρτυρά και η ιστορική τους διαδρομή. Δεν κάνουν εύκολα παραδοχές κι όταν το αποφασίζουν πολύ δύσκολα το αλλάζουν. Να ελπίζουμε πως η εμμονή του Χίτλερ το 1945, ότι θα κερδίσει τον πόλεμο ενώ το Βερολίνο ήταν ισοπεδωμένο από τους βομβαρδισμούς κι αυτός κρυβόταν σε κάποιο καταφύγιο, οφειλόταν στην παράνοια του κι όχι στη γερμανική ιδιοσυγκρασία.
Εάν λοιπόν επιμείνουμε, εμείς στον «ανορθολογισμό» και εκείνοι στον «ορθολογισμό» θα φτάσουμε στα άκρα. Η σύγκρουση θα μας διαλύσει όλους. Η επικείμενη εξαθλίωση είναι αναπόφευκτη μετά από μια διάλυση. Αυτή η επίγνωση συγκρατεί, ακόμη τις κοινωνικές εκρήξεις. Αλλά για πόσο;
Επιβάλλεται, λοιπόν, να μπει φρένο πρώτα στη διαρκή πολιτική κρίση. Κι αυτό είναι ευθύνη όλων των πλευρών. Έχουν το θάρρος οι ηγέτες της Ευρώπης να κάνουν τα απαραίτητα βήματα Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, άρα και συμβιβασμού των διαφορετικοτήτων και αποδοχής των υποχρεώσεων; Ή θα εγκλωβιστούμε στον αυταρχισμό ή τον παρωχημένο εθνοκεντρισμό που φλερτάρουν διάφορες ελίτ βόρειες και νότιες αντίστοιχα;
Υπάρχουν ακόμη οι δυνατότητες σύμπλευσης κι αποφυγής της διάλυσης, των κοινωνικών εκρήξεων και της χαοτικής εξαθλίωσης. Ήρθε η ώρα να ξεκινήσει μία αντιστροφή των πολιτικών λιτότητας που δημιουργεί φυγόκεντρες αντιδράσεις. Και μιας και το Ευρώ συμβολίζει την Ένωση, πρέπει άμεσα να μειωθεί η ισοτιμία του. Χωρίς αυτή τη βοήθεια, δεν μπορούν να ανακάμψουν τα εμπορικά ελλείμματα των περιφερειακών χωρών. Ακόμη και αν υποθέσουμε πως βαίνουμε σε πρωτογενή πλεονάσματα ή γίνει νέο κούρεμα και ότι προχωρούμε στις διορθωτικές αλλαγές που συμφωνήσαμε, χωρίς αυτή τη βοήθεια δεν θα μπορεί να αρθρώσει λόγο ούτε ο πιο φανατικός οπτιμιστής.
Δεν ξέρω αν είμαστε πολύ κοντά σε μια μεγάλη συμφωνία για το μέλλον μας και το μέλλον της Ευρώπης. Είμαι, όμως, βέβαιος πως απαιτούνται ξεκάθαρες απαντήσεις. Η κοινωνία δεν αντέχει άλλα ψευτοορόσημα, χρονοτριβή και προπάντων λάθη. Όσοι πάλι παίζουν με τη φωτιά να ξέρουν πως ποτέ ένα λάθος δεν διορθώνεται με μια αυταπάτη. Χρειαζόμαστε μεγαλύτερη αλληλοκατανόηση, περισσότερη συναίνεση και υπευθυνότητα. Μια τελευταία προσπάθεια αλληλεγγύης θα είναι πολύ κοντά στους στόχους των αρχικών οραματιστών της ενιαίας Ευρώπης. Όταν ο Σπινέλι μιλούσε για ομοσπονδοποίηση. Τότε που η λέξη «κερδοσκόπος» ήταν βρισιά.
«Βλέποντας τη σπουδαία δουλειά που γίνεται σε αυτές δομές, θα έλεγα ότι αυτή η επίσκεψη ήταν για μένα ένα δώρο Χριστουγέννων» τόνισε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας
11°
