Αντιαμερικανισμός και ρατσισμός

Η κρίση είναι, πρωτίστως, κρίση των λέξεων· παραμόρφωση, αυθαιρεσία της γλώσσας. Για την κρίση ακούμε σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας: ποια είναι η «κρίση» τελικά; Εκείνη για την οποία μας μιλούσαν ή η τωρινή; Και η τρομοκρατία, όπως μαθαίνουμε, δεν είναι πια η βίαιη επίθεση εναντίον προσώπων και θεσμών που έχουν διαφορετική γνώμη από μας: είναι η «βία» των προδοτικών κυβερνήσεων, η «βία» του κράτους, του τρομερού Λεβιάθαν. Άρα, πρέπει να ορίσουμε από την αρχή και τις λέξεις «βία» και «κράτος». Και ο ρατσισμός; Ο ρατσισμός δεν είναι η πεποίθηση ότι μια φυλή είναι βιολογικά, γενετικά, κατώτερη και ασθενέστερη: οποιαδήποτε αποδοκιμασία φυλής, εθνότητας, θρησκείας, φύλου είναι ρατσισμός. Μάλιστα, ωραία. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν, ο Γάλλος φιλόσοφος και θεωρητικός του μαρξισμού, Ρεζίς Ντεμπρέ, ντάρλινγκ της αριστεράς tiers-mondiste, είναι ρατσιστής. Να γιατί.

Στο βιβλίο του «Πολιτισμός: Πώς γίναμε Αμερικανοί» που μόλις κυκλοφόρησε στη Γαλλία, αναζωπυρώνει τον γαλλικό αντιαμερικανισμό του 19ου αιώνα σύμφωνα με τον οποίον οι Αμερικανοί δεν έχουν πολιτισμό. Ο Ρεζίς Ντεμπρέ αντιπαραθέτει τη σοσιαλιστική Γαλλία στις καπιταλιστικές ΗΠΑ και διαπιστώνει ότι η γαλλική πνευματικότητα έχει υποκύψει στην αμερικανική κτηνωδία λόγω του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού, λόγω της εξαγωγής μη-πολιτισμού. Κοντολογίς, οι Αμερικανοί είναι απολίτιστοι ενώ οι Γάλλοι πολιτισμένοι. Πράγματι, η Γαλλία παρακμάζει, πλην όμως με γαλλική φινέτσα, καταβροχθισμένη από τη «μηχανική», όπως γράφει, της Gafa (Google, Apple, Facebook, Amazon). Όπως έγραφα πριν από μερικές εβδομάδες η παρακμιολογία είναι πολύ της μόδας: μας φωτίζει ένα κουρασμένο λυκόφως κι αυτό φαίνεται πως μας προσδίδει κάποια μυστηριώδη γοητεία.

Είναι καλή εποχή για τον αντιαμερικανισμό. Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι η ενσάρκωση μιας ήδη υπάρχουσας καρικατούρας: ακόμα κι όταν έχει δίκιο, έχει άδικο επειδή είναι αυτός που είναι. The Big Orange. Αλλά ο Ρεζίς Ντεμπρέ δεν κάνει διακρίσεις, ούτε προβάλλει αποχρώσεις ― και γι’ αυτό, σύμφωνα με τον καινούργιο, διευρυμένο ορισμό του ρατσισμού, είναι ρατσιστής εναντίον των Αμερικανών. Όπως συμβαίνει συνήθως, ο ρατσισμός του βασίζεται στην άγνοια: οι αντι-Αμερικανοί είτε δεν γνωρίζουν την αμερικανική κοινωνία, είτε αρνούνται να τη δουν· το βλέμμα τους είναι στραμμένο στο εφιαλτικό σοσιαλιστικό τους όνειρο.  Η  μαρξιστική ανάλυση των κοινωνιών και των διεθνών σχέσεων δεν επιτρέπει παρεκκλίσεις. Ο Ρεζίς Ντεμπρέ παραδέχεται ότι δεν έχει ταξιδέψει στις ΗΠΑ όπως είχαν ταξιδέψει άλλοι συντηρητικοί Γάλλοι ― ο Σελίν, ο Ζορζ Ντυαμέλ ― και επέστρεψαν φρικαρισμένοι από τις “σκηνές του μέλλοντος”: δεν έχει ταξιδέψει, αλλά, βλέπει από τούτες εδώ τις ακτές ότι η λαϊκή κουλτούρα που εισάγουμε είναι χαμηλοτέρου επιπέδου από τη γαλλική. Προφανώς μαζί με την κατηγορία του ρατσισμού μπορούμε να του αποδώσουμε και την κατηγορία του εθνικισμού. Όχι; Βεβαίως, ο εθνικισμός θεωρείται υγιές πατριωτικό αίσθημα όταν τον εκφράζει η αριστερά και στείρο αίσθημα μίσους όταν τον εκφράζει η δεξιά.

O Ρεζίς Ντεμπρέ δεν βλέπει κανέναν κίνδυνο από το Ισλάμ· θεωρεί όμως την Ευρωπαϊκή Ένωση «αυτοκαταστροφή της Ευρώπης». Αυτή η σκέψη ομολογώ ότι με αιφνιδίασε και περίμενα να την εξηγήσει. Αλλά ο Ντεμπρέ επιστρέφει στην ευθύνη των ΗΠΑ. Αν δούμε τα παλιότερα βιβλία και άρθρα του για το ίδιο θέμα, όλα συγκλίνουν στη θεωρία του Δημητρόφ: αφού, κατά τη γνώμη του, «φασισμός είναι η τρομοκρατική κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου», οι ΗΠΑ είναι «φασιστική» χώρα. Μοιάζει κάπως με τον συλλογισμό το μπουζούκι είναι όργανο, ο τροχονόμος είναι όργανο, άρα ο τροχονόμος είναι μπουζούκι. Και αποδεικνύει για μια ακόμα φορά ότι, αναλόγως της πολιτικής παράταξης στην οποία προσκείμεθα, δίνουμε νόημα στη λέξη «φασισμός». Πάντως, αν μελετήσει κανείς τα αντιαμερικανικά προπαγανδιστικά κείμενα του ναζιστικού κόμματος στη διάρκεια του πολέμου δεν θα βρει διαφορές από τα αντιαμερικανικά κομμουνιστικά κείμενα ― ακόμα και τα περί εβραϊκής συνωμοσίας υπάρχουν σε αμφότερες τις κατηγορίες, μολονότι οι τονισμοί και οι υπογραμμίσεις ποικίλλουν.

H μεθοδολογία είναι ίδια: η επιλεκτική συγκέντρωση αποδείξεων. Θέλουμε να αποδείξουμε ότι οι ΗΠΑ είναι έθνος θρησκόληπτων πουριτανών; Μπορούμε. Θέλουμε να αποδείξουμε ότι είναι έθνος αχρείων σεξομανών; Πάλι μπορούμε. Όλα μπορούν να ιδωθούν με δύο, τουλάχιστον, τρόπους: ακόμα και ο χολιγουντιανός κινηματογράφος, μια ανυπέρβλητη λαϊκή τέχνη, παραμένει, όπως λέει η λέξη, «λαϊκή», δηλαδή προϊόν μιας βιομηχανίας που θέλει να αρέσει και να πουλήσει. Ο αντικαπιταλισμός και ο αντιφασισμός ―να κι άλλες λέξεις με καινούργια νοήματα ― υιοθετούν το αμερικανικό δόγμα «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου» μιμούμενοι αυτό που θέλουν να καταστρέψουν. Στο μεταξύ, οι λεγόμενοι Antifa ενώνονται στον αγώνα εναντίον του αμερικανικού τρόπου ζωής με τους ισλαμιστές: η 11η Σεπτεμβρίου είναι ένα έργο τέχνης.

Ωστόσο, ο Ρεζίς Ντεμπρέ διαφοροποιείται σε ένα σημείο από την απλοϊκή αριστερή ανάλυση της κρίσης, της τρομοκρατίας και του καπιταλισμού: πιστεύει ότι το κοσμικό σχολείο αφαίρεσε από τους Γάλλους την αίσθηση του ιερού, τη θρησκευτικότητα, τα σύμβολα. Οπότε πρέπει να προσδώσουμε καινούργιο περιεχόμενο και στην κοσμικότητα του σχολείου και του κράτους. Εδώ, άθελά του, υποστηρίζει μια παραδοσιακή αμερικανική ιδέα για το ιερό ― σύμφωνα με την οποία ακόμα και το δολάριο είναι αφιερωμένο στον Παντοδύναμο. In God we Trust.

Ποιες θα ήταν άραγε οι αντιδράσεις του πλήθους αν ο Ντεμπρέ κατήγγελλε ένα άλλο έθνος, τους Σαουδάραβες για παράδειγμα; Τι θα συνέβαινε αν χαρακτηρίζαμε όλοι μεγαλοφώνως τους Σαουδάραβες αφελείς και άξεστους, ή γκάνγκστερ και εγκληματίες πολέμου; Κι αν, λόγου χάρη, ο Ρετζέπ Ερντογάν θεωρούνταν ανεπιθύμητο πρόσωπο και γίνονταν διαδηλώσεις εναντίον του; Αν τον περνούσαμε από λαϊκό δικαστήριο στην Πλατεία Συντάγματος; Αλλά ο Ρεζίς Ντεμπρέ δεν επικρίνει άλλα έθνη κι άλλες ηγεσίες· επικρίνει και απορρίπτει τους Αμερικανούς. Ίσως μάλιστα να προτρέπει σε βία εναντίον τους.