Το 2012 ξεκινά με την «Κυβέρνηση Παπαδήμου» να έχει αφιερώσει όλη της την ενέργεια στην προσπάθεια ολοκλήρωσης του PSI. Παράλληλα, η κοινωνία φαίνεται να βρίσκεται στην πιο δύσκολη φάση της κρίσης, με το βιοτικό επίπεδο των πολιτών να μειώνεται δραστικά, την ανασφάλεια να αυξάνεται και το μέλλον να μοιάζει πιο απρόβλεπτο και σκοτεινό παρά ποτέ. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε εκείνη τη χρονική περίοδο μόνο το 5% του πληθυσμού θεωρεί ότι «η χώρα οδεύει προς τη σωστή κατεύθυνση».
Η κυβέρνηση σε συνεργασία με την εκκλησία ανακοινώνουν πρόγραμμα συσσιτίου στα σχολεία, πρακτική που ενεργοποιεί την εικόνα μιας Ελλάδας που έμοιαζε να έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Η απειλή της φτώχειας αρχίζει να γίνεται ορατή για την πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού (59%), καθώς μετατρέπεται στο μεγαλύτερο φόβο τους για το μέλλον. Το μέγεθος του προβλήματος γίνεται εμφανές, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι το 72% των Ελλήνων δηλώνουν να «έχουν αναγκαστεί να περιορίσουν την ποιότητα και την ποσότητα των τροφίμων που καταναλώνουν αυτοί και η οικογένειά τους». Παράλληλα, το 54% των πολιτών δηλώνουν έτοιμοι να μεταναστεύσουν στο ενδεχόμενο μιας ευκαιρίας για δουλειά, ποσοστό που ανεβαίνει δραματικά ανάμεσα στις νεότερες ηλικίες (18-24: 74%).
Φεβρουάριος 2012
Ο Φεβρουάριος είναι ο μήνας ψήφισης των μέτρων του νέου Μνημονίου. Το δεύτερο αυτό Μνημόνιο θα υπερψηφιστεί από τα δύο τρίτα της βουλής σε μία από τις πλέον ταραχώδεις συνεδριάσεις της μεταπολίτευσης. Στην κοινή γνώμη οι ισορροπίες μοιάζουν αντεστραμμένες, καθώς το Μνημόνιο γίνεται αποδεκτό μόνο από το ένα τρίτο (34%) της κοινής γνώμης και αυτό κυρίως ως «λύση ανάγκης». Την ίδια στιγμή στο κέντρο της Αθήνας θα λάβουν χώρα μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, που θα οδηγήσουν στα πιο καταστροφικά επεισόδια των τελευταίων δεκαετιών. Μέσα σε αυτό το κλίμα, τα δύο τρίτα των πολιτών (68%) θα πιστέψουν ότι «εξεγέρσεις όπως αυτές της Β. Αφρικής μπορούν να εκδηλωθούν και στην Ελλάδα».
Μετά την υπερψήφιση του μνημονίου ανοίγει ο δρόμος για τις προαναγγελθείσες εκλογές, επιλογή που μοιάζει να διχάζει την κοινωνία στα δύο (50% υπέρ των εκλογών).
Τον Μάρτιο πραγματοποιείται το τελικό «κούρεμα» του χρέους, κάτι που το 72% των Ελλήνων φαίνεται να το αντιλαμβάνεται ως μέρος της λύσης. Τον ίδιο μήνα εκλέγεται ο Ευ. Βενιζέλος στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, με την υπόσχεση της επανίδρυσης της παράταξης. Όμως, η κοινή γνώμη βρίσκεται πλέον πιο μακριά παρά ποτέ από το ΠΑΣΟΚ, καθώς μόνο ένα 6% δηλώνει να αισθάνεται κοντά στις απόψεις του (ποσοστό που βρισκόταν στο 13% το 2011 και στο 23% το 2010).
Οι κατά τόπους εκδηλώσεις και παρελάσεις για την επέτειο της 25ης Μαρτίου θα πραγματοποιηθούν μέσα σε ατμόσφαιρα ιδιαίτερης έντασης, καθώς μεγάλη μερίδα του πληθυσμού θα στραφεί ανοιχτά κατά της πολιτικής ηγεσίας του τόπου. Μάλιστα το 70% των πολιτών θα υποστηρίξει ως «δικαιολογημένες και αποδεκτές» αυτές τις εκδηλώσεις οργής που λαμβάνουν χώρα στη διάρκεια των παρελάσεων.
Η οργή κατά των πολιτικών προσώπων που κυριάρχησαν την περίοδο της μεταπολίτευσης είναι μεγάλη, καθώς στη συνείδηση του κόσμου ενοχοποιούνται σε μεγάλο βαθμό για τη σημερινή κατάσταση της χώρας. Η προφυλάκιση του άλλοτε κραταιού Α. Τσοχατζόπουλου και οι κατηγορίες που του αποδίδονται θα συμβάλουν στην περαιτέρω απομάκρυνση του εκλογικού σώματος από τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις και πρόσωπα. Μέσα σε αυτό το κλίμα θα πραγματοποιηθεί όλη η προεκλογική εκστρατεία, με το 89% των πολιτών να δηλώνουν ότι «τα σημερινά πολιτικά κόμματα αποτελούν περισσότερο μέρος του προβλήματος παρά της λύσης».
Τον Απρίλιο αυτοκτονεί με πιστόλι στην Πλατεία Συντάγματος ένας ηλικιωμένος συνταξιούχος, δίνοντας στην πράξη του χαρακτήρα πολιτικής διαμαρτυρίας μέσω του σημειώματος που αφήνει πίσω του. Πέρα από την κοινωνική ένταση που προκαλεί το τραγικό γεγονός, ξαναφέρνει στην επιφάνεια την τεράστια ψυχική και συναισθηματική επιβάρυνση που βιώνουν τα άτομα μέσα στο περιβάλλον της κρίσης. Η απαισιοδοξία και η απογοήτευση είναι κυρίαρχα συναισθήματα στα δύο τρίτα της κοινωνίας, ενώ ένα 43% των πολιτών δηλώνουν ότι «λόγω της κρίσης έχει αυξηθεί το ενδεχόμενο να ανατρέξουν στη βοήθεια ειδικών της ψυχικής υγείας».
Μάιος 2012
Οι εκλογές αποτυπώνουν κατάρρευση του δικομματισμού, με πρώτο κόμμα τη Νέα Δημοκρατία να συγκεντρώνει μόλις το 19%, και δεν θα οδηγήσουν στο σχηματισμό κυβέρνησης. Ενδεικτικό άλλωστε είναι ότι το 81% του πληθυσμού θεωρεί ότι «το πρόβλημα της χώρας είναι ότι δεν υπάρχει μια πειστική πρόταση για το αύριο». Μέσα σε αυτό το κλίμα ο ΣΥΡΙΖΑ ανέρχεται στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, με κεντρική πρόταση την ανατροπή της προηγούμενης τάξης πραγμάτων. Η άνοδος της δύναμής του είναι κατακόρυφη, παρότι πρόκειται για έναν πολιτικό φορέα που έχει ξεκάθαρη αριστερή ταυτότητα και παρά το γεγονός ότι το 73% του πληθυσμού θεωρεί ότι «η Αριστερά έχει και αυτή σημαντικές ευθύνες για τη σημερινή κατάσταση της χώρας».
Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης θα εντείνει την ανασφάλεια της ελληνικής κοινωνίας, οδηγώντας τους πολίτες στην αναζήτηση προσωπικών διεξόδων ακολουθώντας όμως παραδοσιακές συνταγές. Στο πλαίσιο αυτό, βλέπουμε το 32% των πολιτών να έχουν δημιουργήσει ένα «απόθεμα τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης για την περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά».
Ιούνιος 2012
Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της νέας προεκλογικής περιόδου που ξεκινά είναι η απαξίωση προηγούμενων πολιτικών σχημάτων και προσώπων. Για παράδειγμα, το 84% των πολιτών θεωρεί ότι θα έπρεπε να «αποσυρθούν όλοι οι πολιτικοί που έχουν συμμετάσχει σε προηγούμενες κυβερνήσεις». Παράλληλα, σχολιάζοντας την άσκηση συμβολικής και πραγματικής βίας σε πολιτικά πρόσωπα, το 32% εγκρίνει τα διάφορα φαινόμενα προπηλακισμού πολιτικών και δηλώνει επιπλέον ότι «θα συμμετείχε αν του δινόταν η ευκαιρία», το 45% παρότι «δεν συμφωνεί με αυτά» θεωρεί ότι «είναι ο μόνος τρόπος να πάρουν οι πολιτικοί το μήνυμα», ενώ μόνο το 23% θεωρεί τέτοια φαινόμενα απαράδεκτα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα λάβει χώρα η επίθεση του βουλευτή της Χρυσής Αυγής Ηλ. Κασιδιάρη προς τη βουλευτή του ΚΚΕ Λιάνα Κανέλλη σε ζωντανή τηλεοπτική εκπομπή, γεγονός που τελικά δεν φάνηκε να καταδικάζεται από την κοινή γνώμη στον απόλυτο βαθμό που θα αναμενόταν.
Οι εκλογές του Ιουνίου θα οδηγήσουν στην ενίσχυση της Νέας Δημοκρατίας, που σε συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ και τη ΔΗΜΑΡ θα σχηματίσουν κυβέρνηση, ακολουθώντας και την κοινωνική επιταγή, που αναδεικνύει τις έννοιες της Συνεργασίας και της Συλλογικότητας ανάμεσα στις βασικότερες προϋποθέσεις για το ξεπέρασμα της κρίσης. Ο σχηματισμός αυτής της κυβέρνησης θα προσφέρει μια αίσθηση προοπτικής για μεγάλο τμήμα του πληθυσμού (41%), που δηλώνει να αισθάνεται πλέον πιο αισιόδοξο για το μέλλον.
Τέλος, την ίδια αυτή περίοδο λαμβάνει χώρα η συγχώνευση της Τράπεζας Πειραιώς με την Αγροτική, γεγονός που θα αντιμετωπιστεί θετικά από το 51% του κοινού.
Λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης η τρικομματική κυβέρνηση συνεργασίας. Είναι γεγονός ότι, παρά την απόρριψη του μνημονίου από τα δύο τρίτα της κοινωνίας, η υποστήριξη προς τα κόμματα που συμμετείχαν τελικά στην κυβέρνηση μπορεί να ερμηνευτεί με τη σαφή επιλογή της κοινής γνώμης να στηρίξει το Ευρώ και τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη (65% υπέρ). Η θέση αυτή άλλωστε αποτέλεσε ουσιαστικά και το διακηρυγμένο κοινό τόπο των τριών αυτών κομμάτων.
Τον Ιούλιο κακοποιείται ιδιαίτερα βάναυσα μια ανήλικη κοπέλα στην Πάρο, πράξη που θα αποδοθεί σε νεαρό λαθρομετανάστη. Το γεγονός αυτό θα ταράξει την ελληνική κοινωνία και καθώς θα ακολουθήσει ένοπλη ληστεία τραπέζης με νεκρό διερχόμενο πολίτη που επιχείρησε να παρέμβει, θα κορυφωθεί η αίσθηση ανασφάλειας. Έτσι το 85% θα δηλώνει «απειλημένο από την αύξηση της εγκληματικότητας», το 45% του πληθυσμού θα θεωρεί πλέον ότι «για κάποια ιδιαίτερα βαριά εγκλήματα θα πρέπει να επιβάλλεται η θανατική ποινή» και το 48% θα καταλήξει να τάσσεται υπέρ του δικαιώματος της οπλοφορίας.
Αύγουστος 2012
Μέσα σε αυτό το κλίμα η κυβέρνηση, με κινητήρια δύναμη τη Νέα Δημοκρατία, θα επιχειρήσει να απαντήσει στην κοινωνική ανασφάλεια και να προστατευτεί από τις διαρροές προς τη Χ. Αυγή, ξεκινώντας φιλόδοξη επιχείρηση αντιμετώπισης της λαθρομετανάστευσης με την επωνυμία «Ξένιος Ζευς». Με την επιχείρηση αυτή και σύμφωνα με τα στοιχεία της κυβέρνησης, θα προσαχθούν μέχρι το τέλος του έτους 60.000 αλλοδαποί και θα πραγματοποιηθούν 4.000 συλλήψεις. Ταυτόχρονα ενεργοποιούνται ουσιαστικά τα Κέντρα Κράτησης Μεταναστών, θεσμός που θα έχει την υποστήριξη του 59% του πληθυσμού. Παράλληλα, η κοινή γνώμη αρχίζει πλέον να υιοθετεί ανοιχτά πιο αιχμηρές απόψεις σε αυτό το ζήτημα, απαιτώντας σε ποσοστό 84% την «άμεση απέλαση των λαθρομεταναστών, εκτός αν συντρέχει σοβαρός ανθρωπιστικός λόγος».
Τον Αύγουστο ξεκινά η μακρά περίοδος εσωτερικής διεργασίας μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων επί των νέων μέτρων που απαιτούνται ως προϋπόθεση για την επόμενη δανειακή δόση από την Τρόικα προς την Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο ανοίγει ο διάλογος για περαιτέρω περικοπές σε μισθούς, συντάξεις και το ασφαλιστικό σύστημα.
Σεπτέμβριος 2012
Με το τέλος των διακοπών και την επιστροφή στην καθημερινότητα των πόλεων, θα επανέλθει ψηλά στην δημόσια ατζέντα το ζήτημα των λαθρομεταναστών, μέσα και από τις έντονα βίαιες δράσεις της Χ. Αυγής, όπως εκείνη που εκδηλώθηκε σε πανηγύρι της Ραφήνας. Είναι γεγονός άλλωστε ότι το συγκεκριμένο πολιτικό μόρφωμα στήριξε εξαρχής την κοινωνική του απήχηση στα φοβικά αντανακλαστικά, στο θυμό και τη δαιμονοποίηση του «άλλου / ξένου», φαινόμενα που τείνουν να κυριαρχούν σε μεγάλα μέρη του πληθυσμού σε περιόδους οξύτατων κοινωνικών και οικονομικών κρίσεων όπως αυτή που διέρχεται η χώρα. Στο πλαίσιο αυτό δεν θα πρέπει να μας ξενίζει το γεγονός ότι ο ένας στους δύο πολίτες (49%) θεωρούν ότι «η απρόκλητη άσκηση βίας, από οργανωμένες ομάδες πολιτών, εναντίων τυχαίων ομάδων λαθρομεταναστών είναι τελικά δικαιολογημένη».
Την ίδια περίοδο ψηφίζεται στη Βουλή ο νόμος για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζικών ιδρυμάτων. Παρότι η κοινή γνώμη σταδιακά θα αρχίσει να αποδίδει όλο και λιγότερο άμεση ευθύνη στις τράπεζες για το ξέσπασμα της κρίσης, είναι χαρακτηριστική η δυσπιστία με την οποία τις περιβάλλει, καθώς μόνο ένα 16% δηλώνει κάποιο βαθμό εμπιστοσύνης απέναντί τους.
Οκτώβριος 2012
Ο Οκτώβριος χαρακτηρίζεται από σημαντικές πράξεις συγχώνευσης μεγάλων τραπεζικών ιδρυμάτων. Οι συγχωνεύσεις αντιμετωπίζονται θετικά από μεγάλο μέρος του πληθυσμού, που ενδεχομένως αντιλαμβάνεται την κινητικότητα στην αγορά ως μια επιβεβαίωση της ανερχόμενης κοινωνικής προσδοκίας για το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ο ιδιωτικός τομέας στην έξοδο από την κρίση. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το 77% συμφωνεί με την άποψη ότι «ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να τα καταφέρει καλύτερα εκεί που απέτυχε ο Δημόσιος». Στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση βέβαια μοιάζει να κινείται η απόφαση των εταιριών ΦΑΓΕ και Κόκα-Κόλα να μεταφέρουν την έδρα των επιχειρήσεών τους εκτός συνόρων.
Οι παρελάσεις του Οκτωβρίου πραγματοποιούνται κάτω από δρακόντεια μέτρα ασφαλείας, με το φόβο επανάληψης των επεισοδίων του προηγούμενου Μαρτίου.
Νοέμβριος 2012
Ο Νοέμβριος θα χαρακτηρισθεί από την επεισοδιακή υπερψήφιση του «τρίτου» Μνημονίου από τη Βουλή. Η ΔΗΜΑΡ δεν θα ψηφίσει τα μέτρα, αλλά θα στηρίξει την κυβέρνηση με την υπερψήφιση του Προϋπολογισμού, που πραγματοποιήθηκε την ίδια εβδομάδα. Αυτό το τρίτο μνημόνιο θα έχει ακόμα λιγότερους οπαδούς μεταξύ της κοινής γνώμης, καθώς μόνο το 23% πιστεύει ότι μέσα από αυτό διανοίγονται κάποιες δυνατότητες εξόδου από την κρίση (η υποστήριξη προς το δεύτερο μνημόνιο ήταν 34%). Ανάμεσα στα μέτρα που ψηφίστηκαν στη Βουλή περιλαμβάνεται και ρύθμιση για απολύσεις από τον Δημόσιο Τομέα, εξέλιξη για την οποία η ελληνική κοινωνία μοιάζει πιο έτοιμη από ποτέ, καθώς το 70% του πληθυσμού θεωρεί ότι «είναι δίκαιο να καταργηθεί η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων».
Οι κλιματικές συνθήκες θα αναδείξουν τον Νοέμβριο ένα καινούργιο πρόβλημα για το λεκανοπέδιο της Αθήνας, την αιθαλομίχλη που παράγεται από την καύση ξύλων και βιομάζας, που χρησιμοποιούνται ως εναλλακτική μορφή θέρμανσης. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης μετά την εξίσωση της φορολογίας του με το πετρέλαιο κίνησης, μέτρο το οποίο καταδικάζεται από το 77% της κοινής γνώμης, και η ανέχεια αποτελούν τη βασική αιτία για αυτή τη στροφή. Παράλληλα όμως η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί και μια αλλαγή του μοντέλου διαβίωσης. Η κοινωνία, μετά την κατάρρευση του προηγούμενου lifestyle, στρέφεται στο παρελθόν αναζητώντας λύσεις για να αντιμετωπίσει το παρόν και το μέλλον. Στην ίδια κατεύθυνση, άλλωστε, κινείται και η ενίσχυση της τάσης «επιστροφής» σε μικρότερες πόλεις και χωριά, καθώς το 59% του πληθυσμού θεωρεί ότι μέσα στην κρίση, αυτοί και οι οικογένειές τους θα ζούσαν καλύτερα εκεί.
Δεκέμβριος 2012
Πραγματοποιείται η Πανελλαδική συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ, σηματοδοτώντας ένα ακόμα βήμα στη διαδικασία μετάβασης του πολιτικού αυτού σχήματος σε κόμμα εξουσίας. Η ελληνική κοινωνία μοιάζει να έχει επενδύσει αρκετά στον ΣΥΡΙΖΑ, καθώς ένα ποσοστό 45% θεωρεί ότι είναι ένα «κόμμα αλλαγής και προόδου», το οποίο μάλιστα σύμφωνα με το 44% της κοινής γνώμης «θα αντικαταστήσει πλήρως το ρόλο που έπαιζε το ΠΑΣΟΚ μέχρι σήμερα».
Το τέλος του 2012 θα βρει τη χώρα ακόμα περισσότερο βυθισμένη στην ανασφάλεια και τη φτώχεια. Η απώλεια που αισθάνεται να έχει υποστεί το κοινωνικό σώμα είναι μεγάλη και η μεταβολή του βιοτικού επιπέδου μέσα στην κρίση δραματική. Χαρακτηριστικό αυτής της κατάστασης είναι πως το 78% του πληθυσμού υποστηρίζει ότι «ενώ πριν την κρίση υπήρχαν φορές που ένιωθα πλούσιος, τώρα είμαι πραγματικά φτωχός».
Το τραύμα που βιώνει η κοινωνία διαρκώς μοιάζει να βαθαίνει και είναι πιθανόν να οδηγήσει σε περαιτέρω κοινωνικές εντάσεις, καθώς η κοινή γνώμη ενδέχεται να αναζητήσει εξιλαστήρια θύματα, είτε από το χώρο των αδύναμων «άλλων» είτε μεταξύ των άλλοτε κραταιών πολιτικών προσώπων. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι προβλέψεις των πολιτών είναι εξαιρετικά δυσοίωνες, καθώς το 87% του πληθυσμού θεωρεί ότι «η νέα χρονιά θα είναι χειρότερη για εμένα προσωπικά και την Ελλάδα από ό,τι ήταν η χρονιά που πέρασε».
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Το project Ελλάδα 2.0 της qed έχει ξεκινήσει από τον Ιούνιο του 2009 και εξετάζει τάσεις και μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μέσα στην κρίση. Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιείται, περιοδικά, πανελλαδική ποσοτική έρευνα που καταγράφει τις στάσεις του κοινού σε περισσότερα από 350 ζητήματα. Μέσα στο 2012 πραγματοποιήθηκαν τέσσερα κύματα έρευνας (Φεβρουάριος, Απρίλιος, Ιούλιος, Νοέμβριος), καλύπτοντας συνολικά 5.585 ερωτηματολόγια και μια περίοδο δώδεκα εβδομάδων.
Ο Γιώργος Μαυρογένης είναι πολιτικός επιστήμονας και επικοινωνιολόγος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του τμήματος κοινωνικοπολιτικών ερευνών της qed και υπεύθυνος του Ελλάδα 2.0.
«Βλέποντας τη σπουδαία δουλειά που γίνεται σε αυτές δομές, θα έλεγα ότι αυτή η επίσκεψη ήταν για μένα ένα δώρο Χριστουγέννων» τόνισε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας
17°
