Αν και η πλειοψηφία της ελληνικής κοινής γνώμης δίνει προσοχή στην επιθετική και ταυτόχρονα αναθεωρητική ρητορική του Ερντογάν, τα στοιχεία της οικονομίας δείχνουν ότι η γείτονα χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης.
Τι έχει συμβεί και προκαλείται αυτή την αλλαγή εικόνας; Πώς μία οικονομία με το μέγεθος της τουρκικής (συμμετέχει στο G20), που έχει χαμηλότερο μέσο όρο ηλικίας από αυτό της Κίνας (Τουρκία 30,5 ενώ η Κίνα έχει 37,1), που συμπεριλαμβάνεται στο σύγχρονο δρόμο του μεταξιού της Κίνας (από ξηρά), που έχει προσβάσεις στις ενεργειακές πηγές της Μέσης Ανατολής και καλές σχέσεις με τις αραβικές χώρες του Κόλπου, που έχει δημόσιο χρέος χαμηλότερο σε σχέση με αυτό της ΕΕ ή των ΗΠΑ (32,9%), που αυξάνει το ΑΕΠ με έναν από τους μεγαλύτερους ρυθμούς (τελευταία εκτίμηση +2,9%), πώς αυτή η χώρα κατορθώνει να βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης;
Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι η ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας έχει αρχίσει να ξεπερνά το κρίσιμο σημείο, ο Ερντογάν λειτουργεί ως Σουλτάνος που πιέζει ασφυκτικά τους υφιστάμενους θεσμούς και επιχειρεί την πλήρη υποταγή του κοσμικού κράτους στην προσωποπαγή εξουσία του μέσω των μαζικών πολιτικών διώξεων στην ακαδημαϊκή, στρατιωτική, δικαστική και επιχειρηματική κοινότητα.
Είναι ενδεικτικό της ασφυκτικής πίεσης Ερντογάν σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής και πολιτικής διακυβέρνησης το ότι αν και δεν έχει συνταγματικά κατοχυρωμένες εξουσίες, προέδρευσε στην πρόσφατη συνεδρίαση του Οικονομικού Συμβουλίου για την πορεία της λίρας, αφού είχε ματαίωσε τη συνεδρίαση που είχε συγκαλέσει ο πρωθυπουργός Γιλντιρίμ την προηγούμενη ημέρα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η τουρκική λίρα έχει διολισθήσει περί το 14% έναντι του ευρώ και κατά 17,5% έναντι του δολαρίου ΗΠΑ από τα ήδη χαμηλά επίπεδα του καλοκαιριού του 2016.
Δεν είναι η πρώτη φορά που διολισθαίνει η τουρκική λίρα. Τι έχει αλλάξει και επίκειται κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας; Αυτό που έχει μεταβληθεί εις βάρος του τουρκικού ζητήματος είναι το γενικό περιβάλλον (παγκόσμια οικονομία, γεωπολιτικά) αλλά και το εσωτερικό μέτωπο (εσωτερική πολιτική και οικονομική κατάσταση).
Στο γενικό περιβάλλον, η βελτίωση των στοιχείων οικονομικής δραστηριότητας και απασχόλησης στις ΗΠΑ, σε συνδυασμό με την εκλογή Τραμπ που αύξησε την πιθανότητα επαναφοράς πληθωρισμού στη Δύση, περίπου εξασφάλισε την αύξηση των επιτοκίων δολαρίου στην επόμενη συνεδρίαση της Fed. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πρόκληση μαζικών πωλήσεων επενδύσεων στις αναδυόμενες οικονομίες, ειδικά σε αυτές διατηρούν σημαντικά ελλείματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, όπως η Τουρκία (έλλειμα -4.5% του ΑΕΠ).
Στο εσωτερικό μέτωπο, η διολίσθηση της τουρκικής λίρας έχει σε αυτή τη φάση χαρακτηριστικά μαζικής μετατροπής λιρών σε συνάλλαγμα κι από πολίτες. Και δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός, η πρόσφατη είδηση ότι Τούρκοι πολίτες ψάχνουν για αγορά κατοικίας στην Ελλάδα. Εκτιμώ ότι αυτό θα μετεξελιχθεί σε τάση η οποία θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια, και παραπέμπει σε προστασία από την υποτίμηση του νομίσματος ή φόβο πολιτικών διώξεων ή και τα δύο.
Αν και το δημόσιο χρέος έχει κρατηθεί σε χαμηλά επίπεδα ως ποσοστό του ΑΕΠ (32,9%), το χρέος των τουρκικών εταιρειών κυμαίνεται περί το 80% έναντι του ΑΕΠ και βαίνει αυξανόμενο. Το ανησυχητικό είναι ότι άνω του 1/3 του εταιρικού χρέους είναι σε ξένο νόμισμα. Το πρόβλημα για τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας εντείνεται και λόγω του χαμηλού μέσου όρου λήξης του δανεισμού (περί τα 4 έτη). Το πρόβλημα εντείνεται λόγω της μείωσης της αποταμίευσης (από 25% του ΑΕΠ το 2000, σε λιγότερο από 15% σήμερα).
Άρα δεν ήταν παρακινδυνευμένο να συμπεράνουμε ότι κυρίως ο ιδιωτικός τομέας απειλείται με black out, λόγω της συνεχιζόμενης διολίσθηση του εθνικού νομίσματος. Δεν είναι τυχαίο ότι είχαμε πρόσφατα την πρώτη αθέτηση πληρωμής τραπεζικού δανεισμού από σημαντική τουρκική εταιρεία (Turk Telecom).
Η περσινή μείωση της τιμής του πετρελαίου βοήθησε τόσο στη βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης όσο και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας. Αυτή η εικόνα έχει διαφοροποιηθεί, και η τιμή του πετρελαίου έχει αυξηθεί από τα $36 τον Ιανουάριο του 2016 σε επίπεδα άνω των $50 αυτές τις ημέρες.
Σε γενικές γραμμές η τιμή του πετρελαίου έχει αυξητικές τάσεις λόγω της βελτίωσης των προβλέψεων για την παγκόσμια οικονομία το 2017 (+3.3% to 2017, καλύτερο κατά 0,1% σε σχέση με την προηγούμενη πρόβλεψη) και της συμφωνίας του OPEC για τη μείωση της ημερήσιας παραγωγής πετρελαίου κατά 1,2 εκατομμύρια βαρέλια την μέρα.
Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου επηρεάζει αρνητικά την τουρκική οικονομία γιατί εισάγει το 72% των ενεργειακών αναγκών της. Με βάση τα παραπάνω, όσο αυξάνεται η τιμή του πετρελαίου τόσο αυξάνεται η πιθανότητα κατάρρευσης της τουρκικής οικονομίας.
Παρά την αυξητική τάση στο επίπεδο του πληθωρισμού και τη διολίσθηση του εθνικού νομίσματος των τελευταίων χρόνων, η κυβέρνηση Ερντογάν πιέζει συστηματικά την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας για να μην αυξήσει τα επιτόκια παρέμβασης. Κι αυτό σταδιακά επιδείνωσε το πρόβλημα. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι ο Ερντογάν ότι χρησιμοποιήσει συστηματικά λαϊκίστική ρητορική εναντίον του τραπεζικού συστήματος και της κανονικής λειτουργίας της οικονομίας.
Πιο συγκεκριμένα, βάλει συστηματικά κατά των χρηματαγορών με όρους όπως «μαφία των επιτοκίων». Επίσης χρησιμοποιεί ακόμα και την ισλαμική ατζέντα για να μην αυξηθούν τα επιτόκια παρέμβασης, χρησιμοποιώντας στοιχεία από το κοράνι όπου ο τόκος είναι αμαρτία και αυτοί που λαμβάνουν τόκο τιμωρούνται σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο.
Παρόλες τις προσπάθειες του Ερντογάν, οι εντεινόμενες υποτιμητικές πιέσεις προς την λίρα προκάλεσαν την αύξηση των επιτοκίων παρέμβασης κατά 50 μονάδες βάσης (από 7,50% σε 8,00%). Αυτή είναι η πρώτη αύξηση επιτοκίων τα τελευταία τρία χρόνια.
Αν και καταγράφεται αύξηση του ΑΕΠ κατά το 2ο τρίμηνο του 2016 (είναι τα τελευταία στοιχεία), έχουμε μείωση της αύξησης του ΑΕΠ για τρίτο συνεχές τρίμηνο (+0,7% το 1ο τρίμηνο και +1,1% το 4ο τρίμηνο του 2015). Επίσης καταγράφηκε η χαμηλότερη αύξηση του ΑΕΠ για 7 συνεχή τρίμηνα. Επίσης είναι εξαιρετικά πιθανό το ΑΕΠ του 3ου τρίμηνου να εξελιχθεί αρνητικά λόγω της εξαιρετικά κακής χρονιάς στον τουρισμό ως αποτέλεσμα των τρομοκρατικών ενεργειών.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η αύξηση του ΑΕΠ των τελευταίων ετών τροφοδοτείται κυρίως από την ιδιωτική κατανάλωση που βασίζεται στον τον τραπεζικό δανεισμό. Και επειδή η εσωτερική αποταμίευση μειώνεται συνεχώς (25% έναντι ΑΕΠ το 2000 σε λιγότερο από 14% το 2015), η τουρκική ανάπτυξη στηρίζεται όλο και περισσότερο στον εξωτερικό δανεισμό. Και αυτό δεν είναι διατηρήσιμο γιατί ο εξωτερικός δανεισμός ακριβαίνει λόγω της διολίσθησης του νομίσματος.
Επίσης, το σύγχρονο αναπτυξιακό μοντέλο της Τουρκίας στηρίχθηκε βασίστηκε κυρίως στην αγορά των ακινήτων και την ιδιωτική κατανάλωση.
Στην αγορά των ακινήτων, τα πράγματα δεν εξελίσσονται θετικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η προσφορά ακινήτων στην Κωνσταντινούπολη αυξήθηκε κατά 2,5 φορές κατά την περίοδο 2012-5.
Και η ιδιωτική κατανάλωση εξελίσσεται αρνητικά, και καταγράφηκε μείωση κατά -0,5% κατά το 2ο τρίμηνο του 2016 (είναι η πρώτη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης των δύο τελευταίων ετών). Κι αυτό παρά τη σημαντική αύξηση του κατώτατου μισθού κατά +30% που έλαβε χώρα το Μάρτιο του 2016,
Η αρνητική τάση στην ιδιωτική κατανάλωση μάλλον θα συνεχιστεί ως αποτέλεσμα και της αύξησης της ανεργίας που καταγράφεται. Πιο συγκεκριμένα, η ανεργία αυξήθηκε στο 10,2% τον Ιούνιο του 2016 κι αυτό αποτελεί επιδείνωση κατά 0,6% σε σχέση με την περσινή χρονιά, ενώ η ανεργία σε μη αγροτικές εργασίες καταγράφηκε στο 12,2%.
Δύο επιπλέον στοιχεία, τα οποία δείχνουν ότι η ιδιωτική κατανάλωση στην Τουρκία θα μειώνεται, είναι η πρόσφατη εισαγωγή των ελαστικών μορφών απασχόλησης για 1,5 εκατομμύρια μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες θα μπορούν να χρησιμοποιούν σε ελαστική απασχόληση μέχρι το 25% του συνολικού προσωπικού.
Με βάση τα παραπάνω, το τουρκικό ΑΕΠ ουσιαστικά αυξήθηκε λόγω της αύξησης των δημοσίων επενδύσεων κι αυτό δείχνει ότι η Τουρκία ουσιαστικά κόβει πληθωριστικό χρήμα.
Πρόσφατα, ο Διεθνής Οίκος Αξιολόγηση Moody’s, υποβάθμισε την τουρκική οικονομία στην κατηγορία «σκουπιδιών» και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD) μείωσε σημαντικά τις προβλέψεις για αύξηση του ΑΕΠ στο +2,9% κατά το 2017 (από +3,9% προηγουμένως). Με βάση τα παραπάνω, η κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας είναι θέμα χρόνου και θα λειτουργήσει κι ως καταλύτης για την αποσταθεροποίηση στο εσωτερικό.
13°
