Η Σοφία των Κινέζων και η (κούφια) υπόσχεση του Τραμπ

Τα τελευταία 35 χρόνια μεγάλο μέρος της παραγωγικής βάσης της Αμερικής και την Ευρώπης μεταφέρθηκε στην Κίνα. Όπως και πολλοί άλλοι πριν από μένα, ισχυρίζομαι πως αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη δραματική πτώση της «αξίας της δουλειάς» των εργαζομένων του Δυτικού κόσμου. Στόχος αυτού του άρθρου είναι να απαντήσει στην εξής ερώτηση: Πώς κατάφερε η Κίνα να πάρει το χαλί κάτω από τα πόδια της μεσαίας τάξης της Αμερικής και της Ευρώπης χωρίς να ανοίξει ρουθούνι;

Η αξία της δουλειάς

Επειδή η λέξη αξία έχει έντονο θυμικό χαρακτήρα, ας αλλάξουμε λέξεις κι ας μιλήσουμε για «σχετική παραγωγικότητα». Τι είναι η σχετική παραγωγικότητα; Διάλεξε με κλειστά μάτια, στην τύχη, δύο ανθρώπους από όλο τον πλανήτη. Κατάγραψε τι παράγει ο καθένας σε μια μέρα. Βγάλε τα δύο σύνολα αγαθών ή υπηρεσιών σε παγκόσμιο πλειστηριασμό. Αν τα αγαθά του ενός πιάσουν Χ και του άλλου Υ, τότε η σχετική τους παραγωγικότητα είναι Χ διά Y. Για παράδειγμα, αν και οι δύο είναι γεωργοί και ο πρώτος οργώνει με βόδια ενώ ο δεύτερος με τρακτέρ, τότε ο δεύτερος μάλλον θα είναι πολύ πιο σχετικά παραγωγικός από τον πρώτο, αν και οι δύο καλλιεργούν πατάτες. Αν όμως ο πρώτος αντί για πατάτες καλλιεργεί κρόκο στην Κοζάνη, τότε πιθανότατα να είναι παραγωγικότερος από το δεύτερο. Η ουσία είναι πως στα πλαίσια του παραπάνω ορισμού δεν εξετάζουμε ούτε γιατί ο ένας βρέθηκε με χωράφι σε κλίμα που ευδοκιμεί ο κρόκος, ούτε γιατί ο άλλος έχει τρακτέρ, ούτε πόση κούραση και ταλέντο απαιτεί η κάθε καλλιέργεια. Ο ορισμός έχει μόνο δύο απαιτήσεις: (1) τα αγαθά να βγαίνουν σε πλειστηριασμό, δηλαδή η αξία τους να προσδιορίζεται ανταλλακτικά, (2) στον πλειστηριασμό να συμμετέχουν «όλοι».

Φυσικά, ούτε το (1) ούτε το (2) ισχύουν στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, τα μονοπώλια υπαγορεύουν τις τιμές των αγαθών που προσφέρουν. Και το κράτος δεν ρωτάει πόσα πρέπει να δίνουν οι πολίτες για τις υπηρεσίες που προσφέρει. Ούτε στον πλειστηριασμό συμμετέχουν όλοι, δεν είναι δηλαδή παγκόσμιος. Για παράδειγμα, (σχεδόν) κανείς (ακόμα) δεν ταξιδεύει σε άλλη χώρα για να πάει στον οδοντίατρο. Έτσι, η «αξία της εργασίας» μιας απονεύρωσης είναι 1.200 δολάρια στο Σαν Φρανσίσκο, 200 στην Αθήνα και το Μπουένος Άιρες και 60 δολάρια στο Κίεβο.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να προσδιοριστεί σε μεγάλο βαθμό ως η πολιτική φιλοσοφία που επιθυμεί να καταστήσει τα (1), (2) όσο το δυνατόν περισσότερο αληθή. Δηλαδή, (1) τη μεγιστοποίηση του ποσοστού της οικονομικής δραστηριότητας που αποτιμάται ανταλλακτικά, π.χ., με τον περιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας του κράτους, και (2) την ελαχιστοποίηση των περιορισμών για τη συμμετοχή στην ανταλλακτική αποτίμηση, π.χ. με την ελεύθερη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών ανάμεσα στα κράτη, τα ενιαία νομίσματα, και τη βελτίωση των μεταφορικών υποδομών.

Γιατί η μεσαία τάξη;

Ο Τζο κι ο Γιουανζέ είναι συνομήλικοι. Μια μέρα, το εργοστάσιο που δούλευε ο Τζο μεταφέρθηκε στην Κίνα μιας και η δουλειά του Τζο, μέσω της τεχνολογίας, είχε γίνει πλέον τέτοια που μπορούσε να την κάνει «ο καθένας». Αυτό, άλλωστε, είναι η τεχνολογία: η ενσωμάτωση της τέχνης (κατά το «μάθε τέχνη κι άσ’ τηνε») στις μηχανές (ή τους ανθρώπους που δουλεύουν ως τέτοιες, δηλαδή χωρίς τέχνη).

Ο Γιουανζέ έφυγε από το χωριό του και κατέβηκε στη Χανγκζού για να δουλέψει στο νέο εργοστάσιο.

Ο Τζο για να συνεχίσει να έχει 10 φορές την αγοραστική δύναμη του Γιουανζέ, θα έπρεπε τώρα να βρει μια νέα δουλειά με δεκαπλάσια σχετική παραγωγικότητα από την προηγούμενή του (αφού ο Γιουανζέ πλέον θα παράγει ό,τι παρήγε παλιότερα εκείνος). Αυτό φυσικά δεν είναι καθόλου εύκολο. Και δεν έγινε για την πλειοψηφία των Τζο του δυτικού κόσμου.

Θα περίμενε λοιπόν κανείς, στα πλαίσια του νεοφιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης, η αγοραστική δύναμη του Τζο να γίνει παρόμοια με αυτή του Γιουανζέ σχετικά άμεσα. Αυτό όμως δεν έγινε. Απεναντίας, ο Τζο για δεκαετίες πήγαινε στη WalMart όπου περιχαρής αγόραζε δεκάδες χιλιάδες αγαθά σε απίστευτα χαμηλές τιμές σε σχέση με το μισθό του. Προϊόντα που ο ίδιος ο Γιουανζέ, που τα έφτιαχνε, δεν μπορούσε να αγοράσει! Πώς;

Το όπιο των λαών

Η Κίνα, πανέξυπνα, αποφάσισε να δουλέψει τζάμπα για μια ολόκληρη γενιά. Δηλαδή, να παράγει πραγματικά αγαθά με τον κόπο εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων και να δέχεται ως πληρωμή τυπωμένα χαρτάκια, από την Αμερική και την Ευρώπη. Χαρτάκια (ομόλογα) που ονομαστικά αντικατόπτριζαν πολύ μεγαλύτερη αξία από την πραγματική τους. Εν γνώσει της. Γιατί; 

1. Ήταν ο μόνος τρόπος να πάρει το χαλί κάτω από τα πόδια της Δύσης χωρίς να ξυπνήσει τη μεσαία τάξη της. Αν η μεταφορά της σχετικής παραγωγικότητας από τον Τζο στον Γουανζιέ είχε άμεση αντανάκλαση στην αγοραστική τους δύναμη, τότε η αντίδραση της μεσαίας τάξης της Δύσης θα ήταν άμεση και τεράστια. Το μαζικά υποτιμημένο γιουάν ήταν το όπιο των λαών της Δύσης.

2. Ήταν ένας εξαιρετικός τρόπος να προσελκύσει κεφάλαια και να εκβιομηχανίσει έναν αγροτικό λαό, χωρίς να χρειαστεί να συμβάλει σε καινοτομία, επιστήμη και επιχειρηματικότητα.

Ως τώρα. Τώρα που η Κίνα έχει αρκετά συναλλαγματικά αποθέματα ώστε να φτιάχνει αεροπλανοφόρα και να μη μιλάει κανείς. Τώρα που η Κίνα παράγει περισσότερες επιστημονικές δημοσιεύσεις από την Αμερική. Τώρα που η Κίνα αγοράζει την Αφρική όσο όσο.

Τώρα που ένας νέος ήλιος ανατέλλει.

Υ.Γ. Το άρθρο αυτό γράφτηκε το 2011 σαν προσωπικό σημείωμα με τίτλο «Η Σοφία των Κινέζων». Αφορμή για τη δημοσίευσή του είναι η πρόσφατη νίκη του Τραμπ, βασισμένη στην (κούφια) υπόσχεση να ξανακάνει την Αμερική Great για τον Τζo.