Η ανεξιθρησκία και η γυναικεία υποδούλωση

Στη χώρα μας, αλλά εν πολλοίς και στην υπόλοιπη Ευρώπη, έχει καταντήσει ταμπού η κριτική προς τα προστάγματα της μουσουλμανικής θρησκείας και μάλιστα σε αυτά που σχετίζονται με τη θέση της γυναίκας, ενώ δεν αποτελεί βέβαια ταμπού η κριτική προς τα χριστιανικά δόγματα – και καλά κάνει. Πολύ αβασάνιστα όσοι και όσες ασκούν αυτή την κριτική κατηγορούνται «για ισλαμοφοβία». Επικρατεί η προκατάληψη ότι δήθεν η ενδυματολογική διαφοροποίηση των γυναικών από τους άντρες στο μουσουλμανικό κόσμο –από την απλή μαντίλα έως την πλήρη κάλυψη του σώματος (νικάμπ, μπούρκα)– αποτελεί επιλογή των γυναικών ή έστω υποτακτική στάση. Δεν είναι αλήθεια. Δεν είναι όλες οι μουσουλμάνες γυναίκες έτσι. Πληθαίνουν οι θαρραλέες φωνές γυναικών που εξεγείρονται με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, αψηφώντας το ρίσκο, που στην καλύτερη περίπτωση είναι ο αποχωρισμός από την οικογένειά τους, ο εξοστρακισμός τους από την κοινότητα – και στην χειρότερη περίπτωση ο θάνατος. Βέβαια, στις δυτικές ανοιχτές κοινωνίες με σημαντικούς μουσουλμανικούς πληθυσμούς η εξέγερση αυτή είναι πιο εύκολη. Γι’ αυτό τα κράτη οφείλουν να προστατεύσουν κυρίως αυτές τις γενναίες γυναίκες και τα νεαρά κορίτσια, με νόμους και κοινωνικές υπηρεσίες, και δευτερευόντως να εξασφαλίσουν και το θλιβερό «δικαίωμα» των άλλων να φορούν μαντίλα.

Στις διάφορες χώρες της Ευρώπης επικρατεί αλαλούμ σχετικά με αυτό το θέμα. Στις περισσότερες απαγορεύεται το νικάμπ, που σκεπάζει εντελώς όλο το σώμα αφήνοντας ελεύθερα μόνο τα μάτια, τουλάχιστον όσον αφορά τους δημοσίους χώρους, όπου υπάρχουν αυτονόητοι λόγοι ασφαλείας έναντι οποιουδήποτε κρύβει τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, καθώς και τους δημοσίους λειτουργούς όπου απαιτείται εξ ορισμού ουδετερότητα στην εκπλήρωση των καθηκόντων τους (π.χ. δικαστές) ή είναι απαραίτητη η επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο (εκπαιδευτικοί). Αλλά η απλή μαντίλα γενικώς επιτρέπεται, ακόμα και στα σχολεία. Προσωπικά θεωρώ σοφότερο το νόμο της Γαλλίας, που επιτρέπει την απλή μαντίλα στις ενήλικες γυναίκες, αλλά απαγορεύει στα σχολεία τα χαρακτηριστικά του θρησκευτικού ενδυματολογικού κώδικα οποιασδήποτε θρησκείας, που δημιουργούν διακρίσεις μεταξύ των μαθητές/τριών, όπως τις μαντίλες, τα εβραϊκά kippa (καπελάκια), τους μεγάλους σταυρούς. Έτσι, ενώ η πολιτεία σέβεται την ελεύθερη επιλογή των ενηλίκων γυναικών, προφυλάσσει τις ανήλικες μαθήτριες από την επιβολή της θέλησης της οικογένειας ή της κοινότητάς τους, με την οποία δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η μαθήτρια λόγω της ηλικίας της είναι σε θέση να συμφωνεί συνειδητά ή να είναι θύμα αυταρχισμού ή χειραγώγησης.

Τώρα για τη μαθήτρια που παρέλασε με μαντίλα και ποδήρη φούστα, τι να πω. Είχε την ατυχία να γεννηθεί σε οικογένεια φανατικών μουσουλμάνων (όπως άλλα παιδιά έχουν άλλες ατυχίες σε σχέση με την οικογενειακή τους κατάσταση). Ακόμα και στην Αίγυπτο οι μαντιλοφορούσες δεν είναι όλες ντυμένες με φούστες ως τον αστράγαλο και μαντίλα-κράνος. Πολλές επιλέγουν –ίσως μετά από διεκδίκηση– να φορούν μπλουτζινάκια και μια ελαφριά μαντίλα που την ταιριάζουν κοκέτικα με το χρώμα της μπλούζας τους. Βέβαια, ακόμα κι έτσι πρόκειται για θλιβερό πισωγύρισμα σε σύγκριση με τις πολύ πιο ελεύθερες γυναίκες της Αιγύπτου επί Νάσερ. Οπωσδήποτε εκτός από την κοινωνία υπάρχει και η ατομική ευθύνη, η προσωπική επανάσταση. Για τις γυναίκες και τους νέους οι επαναστάσεις έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, παρά τις αποχρώσεις, ανάλογα με τον τόπο και την εποχή: το δικαίωμα στον έρωτα και στην αυτοδιάθεση του σώματος, την απελευθέρωση από τον πατριαρχικό αυταρχισμό οικογένειας και κοινωνίας. Στη δική μου εποχή μεταφραζόταν σε κατάργηση του ταμπού της παρθενίας, το δικαίωμα στην άμβλωση, την κατάργηση της προίκας, για να αναφέρω τα κυριότερα. Στην περίπτωση των μουσουλμάνων κοριτσιών μεταφράζεται στην απελευθέρωση από τα ταμπού που υπαγορεύουν τα δόγματα μιας παγωμένης θρησκείας και οι κανόνες της σαρίας, στην απελευθέρωση από τον πατριαρχικό αυταρχισμό που επιβάλλει υποχρεωτικούς γάμους και εγκλωβίζει τη γυναίκα μέσα στο σύμβολο του αποκλεισμού της, τη μαντίλα στη σχετικά πιο ανώδυνη μορφή, έως την μπούρκα και το νικάμπ. Κάλυψη του σώματος σημαίνει για ένα κορίτσι να αποδέχεται την κατωτερότητά του, την ενοχή της σεξουαλικότητάς του. Φυσικά στις χώρες που εφαρμόζεται επιπλέον και η φρικτή κλειτοριδεκτομή, η κατάργησή της έχει προτεραιότητα ως προς την αυτοδιάθεση του σώματος.

Στη μαθήτρια της παρέλασης έχω, λοιπόν, να της ευχηθώ: Να συνειδητοποιήσει τι σημαίνει η μαντίλα, να κερδίσει την ελευθερία της, να χαρεί τα νιάτα της, να διαλέξει η ίδια ποιον θα παντρευτεί, να κάνει την επανάστασή της (που φυσικά θα της κοστίσει, αλλά αξίζει τον κόπο), όπως την κάναμε κάποτε κι εμείς (και φυσικά μας κόστισε, αλλά άξιζε τον κόπο!)