Για πολλοστή φορά οι δημοσκόποι δεν ανέγνωσαν σωστά τις τάσεις της κοινωνίας. Συμβαίνει και κάτι ακόμη. Οι δημοσκόποι αυτολογοκρίνονται με βάση μια περίεργη και άρα επιστημονικά αμφιλεγόμενη αιδώ. Αν δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε οι μετρήσεις που διεξάγονται είναι αποτέλεσμα έξωθεν παρεμβάσεων και άρα προϊόν επιβολής της άποψης μηχανισμών.
Το ατόπημα του Ζαππείου
Αμέσως μετά τις εκλογές του 2007, τα ισχυρά, κατά τα κοινώς αποδεκτά ισχύοντα, κέντρα λήψης αποφάσεων ή κέντρα άσκησης επιρροής επί της κοινωνίας επέλεξαν τον Ευάγγελο Βενιζέλο ως αρχηγό του ΠΑΣΟΚ. Πρωτοσέλιδα εφημερίδων και κεντρικά τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων βομβάρδισαν την κοινή γνώμη με αρθρογραφία, αναλύσεις και σχόλια που κατέτειναν στο να δημιουργηθεί κλίμα αποδοχής του εκλεκτού υποψηφίου τους. Οι δημοσκόποι, ως τμήμα του μηχανισμού άσκησης επιρροής, ακολούθησαν κατά πόδας. Γνωστή εφημερίδα που συγκαταλέγεται μεταξύ των εγκύρων και για ορισμένους «αρίστων» της έντυπης δημοσιογραφίας τόλμησε να ζητήσει και την αποχώρηση του Γιώργου Παπανδρέου, σημερινού πρωθυπουργού. Επισημαίνεται αυτή η λεπτομέρεια μόνο και μόνο για να υφίσταται εργαλείο μέτρησης της αμετροέπειας. Τελικά ο Ευάγγελος Βενιζέλος ηττήθηκε, και μάλιστα κατά κράτος αν σκεφθεί κανείς πως έκτοτε ο πολιτικός του ρόλος εκμηδενίστηκε στα «απολύτως απαραίτητα». Η κοινωνία είχε μία άλλη γνώμη και την επέβαλε.
Η οργιώδης «καταλληλότητα»
Η σχέση δημοσκόπων και Κώστα Καραμανλή, το πώς δηλαδή διαμορφώθηκε μια σχέση «λατρείας» μεταξύ αλγόριθμων από τη μία και πρωθυπουργού από την άλλη, αποτελεί άλλο ένα σκοτεινό σημείο. Οι δημοσκόποι κατάφεραν, ακόμη και την ώρα που η γενική εικόνα κατάρρευσης ήταν αντιληπτή σε επίπεδο κοινωνίας, να διατηρούν θετική την εικόνα του Κώστα Καραμανλή. Συνοδοιπόροι και πάλι σε αυτή την «εργολαβία» πρωτοσέλιδα εφημερίδων, κεντρικά τηλεοπτικά δελτία και αλίμονο… συγκεκριμένοι διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Τελικά η εικόνα του Κώστα Καραμανλή ήταν απείρως χειρότερη και από τη χειρότερη γνώμη που είχε διαμορφώσει ο πλέον φανατικός πολιτικός εχθρός του. Για την ακρίβεια, η εικόνα του τέως πρωθυπουργού ήταν ευθέως αντίθετη με τους υψηλούς δείκτες καταλληλότητας που με θρησκευτική ευλάβεια διατηρούσαν οι σύγχρονοι οιωνοσκόποι (όπως απεδείχθη εκ των υστέρων).
Δύο μήνες αργότερα έρχεται το τρίτο χτύπημα. Επιχειρηματίες, ανεξαρτήτως εξειδίκευσης, επενδύουν σε αυτήν και οι δημοσκόποι καλούνται να αναλάβουν μία νέα εργολαβία. Σε πρωτοσέλιδα και κεντρικά τηλεοπτικά δελτία, στις ειδικές τηλεοπτικές εκπομπές, η Ντόρα Μπακογιάννη προτείνεται ως το σίγουρο χαρτί. Τελικά η κοινωνία απαντά με το δικό της τρόπο και πάλι. Αγνοεί την εικονική πραγματικότητα των δημοσκοπικών γραφημάτων και επιλέγει τον μη εκλεκτό. Ο τελευταίος ποντάρει εξαρχής στην ευαισθησία της κοινωνίας έναντι φαινομένων «προσφοράς τύπου super market». Η συμμετοχή στην εσωκομματική εκλογική διαδικασία της ΝΔ είναι πρωτοφανής για ελληνική κεντροδεξιά παράταξη που δεν διαθέτει ούτε κουλτούρα ούτε και παράδοση σε τέτοιου τύπου υπερβάσεις. Πάνω από 600.000 δεξιών ψηφοφόρων σπεύδουν στην κάλπη. Κανένας δημοσκόπος δεν έχει προσεγγίσει τη διαφορά μεταξύ πρώτου και δεύτερου. Η κοινωνία, για άλλη μία φορά, απέρριπτε την προσφορά με πολιτικό σελοφάν στην οποία είχαν καταλήξει οι λεγόμενοι ισχυροί. Ο Ανδρέας Παπανδρέου συνήθιζε να επαναλαμβάνει «Αυτοί (οι ισχυροί) έχουν τα λεφτά. Εγώ διαθέτω τις ψήφους». Σοφή κουβέντα.
Στο θάλαμο της Εντατικής
Η μόνιμη «σύγχυση» που διαχέεται από τα προαναφερθέντα κέντρα, σε συνεργασία (αν όχι εξάρτηση) με τους δημοσκόπους και σε συνάρτηση με συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα ή κύκλους συμφερόντων, καταδεικνύεται σε μία στιγμή ανατροπής των ισχυόντων στη μεγάλη αγορά των ΜΜΕ, με την οικονομική κρίση να λειτουργεί ως αντικειμενικός καταλύτης και όχι ως μοναδικό αίτιο.
Είναι προφανές πως η πραγματική κρίση ταυτότητας της ελληνικής αγοράς ΜΜΕ σε ποιοτικό και ποσοτικό επίπεδο συμπίπτει με το «τέλος εποχής» στην ισχύ και επιρροή των μεταπολιτευτικών «τζακιών» του Τύπου. Φυσική φθορά από τη μία, οικονομική φθορά από την άλλη, αμετροέπεια και απληστία συμβάλλουν στη διαμόρφωση ανατροπών που ενισχύονται και από την εκφρασμένη και πλειοψηφική τοποθέτηση της κοινωνίας έναντι του πολιτικού (γκρίζου) χρήματος και της διαφθοράς γενικότερα. Θέλει δεν θέλει το κατεστημένο, που ελέγχει τους αμφιλεγόμενους πια ως προς την αποτελεσματικότητά τους μηχανισμούς επιρροής, έχει ταυτιστεί στη συνείδηση των πολιτών με την έννοια του «απεχθούς». Αυτός ο μηχανισμός κοστίζει ακριβά για να συντηρηθεί και η αποτελεσματικότητά του σε κυρίαρχα ζητήματα είναι πλέον αμφιλεγόμενη, με αποτέλεσμα οι «επενδύσεις» των ισχυρών σε αναλώσιμα πολιτικά προϊόντα να αποδεικνύονται ζημιογόνες. Πολλοί και ισχυροί οικονομικοί παράγοντες φερ’ ειπείν κλαίνε στην κυριολεξία τα λεφτά τους, που με φιλήδονη απλοχεριά πρόσφεραν στον εκλογικό αγώνα της εκλεκτής τους, όπως καταγγέλλουν τα σημαντικότερα στελέχη του αντιπάλου της. Κανένας εφοπλιστής, μεγιστάνας του Τύπου ή τραπεζίτης κι επιχειρηματίας δεν επενδύει χωρίς καμία προοπτική κέρδους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν θα υπάρξει ούτε καν απόσβεση.
Τα όρια μεταξύ των μηχανισμών επηρεασμού της κοινής γνώμης και αποδοτικότητας είναι προφανές ότι εξετάζονται και επανατοποθετούνται. Και η ελληνική κοινωνία, αργότερα από τις δυτικοευρωπαϊκές, εισήλθε στη φάση της αμφισβήτησης των προτεινόμενων προτύπων.
Η αμεσότητα που προσφέρεται στους χρήστες του διαδικτύου να διασταυρώσουν την «ποιότητα» της είδησης και το εύρος της σημασίας της αποτελεί το ισχυρότερο μέσο ανατροπής της δεδομένης αποτελεσματικότητας των μηχανισμών επηρεασμού της κοινής γνώμης.
Στην επόμενη φάση, που μόλις εισερχόμεθα, θα γελάσει ο κάθε πικραμένος. Δεν είναι ζήτημα επιλογής μεταξύ καλού και κακού, ηθικού και ανήθικου μόνον. Έχει να κάνει με μία εντελώς νέα συμπεριφορά η οποία δεν καταμετράται με τους κοινά αποδεκτούς αλγόριθμους των εταιρειών δημοσκοπήσεων. Τα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούν χρήζουν άμεση αντικατάστασης, αλλά εκεί υπεισέρχεται ο παράγων της φαντασίας – και του απροσδόκητου. Εκεί η πολιτική άλγεβρα σηκώνει τα χέρια ψηλά.
