Κρίσιμες απαντήσεις για τις τράπεζες και τις καταθέσεις

Είναι ξεκάθαρο ότι το δημοψήφισμα της Κυριακής είναι ιστορικής σημασίας και αφορά την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρώπη, την οποία υπερασπίζεται η επικράτηση του ΝΑΙ.

Στα επιμέρους ζητήματα, αφορά την επιλογή υπεράσπισης της ασφάλειας που προκύπτει από τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας στον πυρήνα της Ευρώπης, αφορά την εμπέδωση της πολιτικής σταθερότητας και της διαφάνειας και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τα οποία διασφαλίζονται από το ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Το κλείσιμο των τραπεζών και η εφαρμογή των μέτρων ελέγχου κίνησης κεφαλαίων, εκτός του ότι δίνει επεισόδια από το μέλλον σε σχέση με τον τρόπο ζωής μας, προσθέτει ένα ακόμα στοιχείο στο γενικό διακύβευμα του δημοψηφίσματος της Κυριακής, αυτό του ανοίγματος των τραπεζών και της αποφυγής του κουρέματος των καταθέσεων.

Επί πέντε μήνες, ένας μικρός αριθμός οικονομολόγων αρθρογραφούμε περί του αυξημένου κινδύνου της εφαρμογής των μέτρων ελέγχου κίνησης κεφαλαίων και του κλεισίματος των τραπεζικών καταστημάτων. Δυστυχώς, η εκτίμηση αυτή αποδείχτηκε αληθινή κι ο αποκλειστικός υπαίτιος είναι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - Ανεξαρτήτων Ελλήνων, με την αλλοπρόσαλλη διαπραγματευτική στρατηγική και κυρίως με τη λαϊκίστικη αντιευρωπαϊκή ρητορική της.

Η σημαντική αύξηση της πολιτικής αβεβαιότητας οδηγούσε σταδιακά στην αφαίμαξη των τραπεζικών καταθέσεων, σε ύψος που ξεπερνά τα 40 δις ευρώ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του ημερήσιου δανεισμού των ελληνικών τραπεζών από το ευρωσύστημα (ΕΚΤ & ELA) σε σημείο που ξεπέρασε τα 130 δις ευρώ. Το ποσό του ημερήσιου δανεισμού των τραπεζών είναι τεράστιο γιατί είναι περίπου στα ίδια επίπεδα με τις υπάρχουσες καταθέσεις που έχουν απομείνει στις τράπεζες και ξεπερνά το 60% του ΑΕΠ. Άρα τα μέτρα ελέγχου κίνησης κεφαλαίων θα έπρεπε να εφαρμοστούν νωρίτερα.

Με την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, και κυρίως με τη δήλωση των κομμάτων της κυβέρνησης ότι τάσσονται υπέρ του ΟΧΙ, οι αναλήψεις των καταθέσεων πολλαπλασιάστηκαν. Αυτό οδήγησε στην απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να μην αυξηθεί το πλαφόν χρήσης του ELA, και την κυβέρνηση στην απόφαση εφαρμογής μέτρων ελέγχου κίνησης κεφαλαίων.

Τρία είναι τα βασικά ερωτήματα για τις τράπεζες, τα οποία θα πρέπει να απασχολούν το σύνολο της οικονομίας και της κοινωνίας

Θα ξανανοίξουν οι τράπεζες;

Το σύγχρονο οικονομικό σύστημα έχει ως μέσο συναλλαγών τα χρήματα. Από αυτή την άποψη, η οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τράπεζες. Οι τράπεζες θα ξανανοίξουν κάποια στιγμή στο κοινό. Το ερώτημα είναι πόσο σύντομα αυτό θα γίνει αυτό. Ο πιο σύντομος δρόμος για να ξανανοίξουν σύντομα οι τράπεζες είναι να επικρατήσει το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα της Κυριακής. Η επικράτηση του ΟΧΙ θα καθυστερήσει σημαντικά το άνοιγμα των τραπεζών.

Ένα είναι σίγουρο, ότι οι τράπεζες δεν θα ξανανοίξουν την ερχόμενη Τρίτη. Δυστυχώς, η ζημιά στις τράπεζες έχει ήδη γίνει. Τα capital controls εύκολα εφαρμόζονται αλλά εξαιρετικά δύσκολα αποσύρονται. Να αναφέρω την περίπτωση της Ισλανδίας όπου τα μέτρα διατηρούνται 7 χρόνια μετά την εφαρμογή τους ή την Κύπρο που αποσύρθηκαν 2,5 χρόνια μετά την κρίση.

Αυτό δεν αφορά αποκλειστικά την οικονομική κατάσταση των τραπεζών. Αφορά την ψυχολογία των καταθετών, αφορά την επαναφορά της αξιοπιστίας του τραπεζικού συστήματος, η οποία έχει ήδη τραυματιστεί και θα χρειαστεί χρόνο να επουλωθεί.

Ακόμα και στην περίπτωση επικράτησης του ΝΑΙ, οι τράπεζες δεν είναι δυνατόν να ανοίξουν τη Δευτέρα ή Τρίτη γιατί όλοι οι καταθέτες θα τρέξουν για να πάρουν τα καταθέσεις τους.

Εδώ θα πρέπει να επισημάνω ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πολύ σωστά έδωσε «τράτο» στην ελληνική πλευρά για να πραγματοποιηθεί το δημοψήφισμα. Κι αυτό είναι ο μόνος λόγος που δεν έχουμε τη χρεοκοπία των ελληνικών τραπεζών μετά την καταληκτική ημερομηνία λήξης του προγράμματος της 30ής Ιουνίου. Χρεοκοπία των τραπεζών σημαίνει χρεοκοπία του μεγαλύτερου τμήματος της ελληνικής οικονομίας που στηρίζεται στο δανεισμό, σημαίνει τύπωμα εθνικού νομίσματος, σημαίνει Grexit.

Άρα το ερώτημα δεν είναι αποκλειστικά «πόσο σύντομα θα ξανανοίξουν οι τράπεζες;» αλλά και με τι νόμισμα. Εάν επικρατήσει το ΝΑΙ, οι τράπεζες θα ξανανοίξουν σχετικά σύντομα και με ευρώ. Εάν επικρατήσει το ΟΧΙ οι τράπεζες θα καθυστερήσουν σημαντικά να ξανανοίξουν κι όταν ξανανοίξουν, οι καταθέσεις σε ευρώ θα έχουν μετατραπεί σε υποτιμημένες δραχμές.

Σε ποια κατάσταση θα είναι οι τράπεζες όταν ξανανοίξουν;

Το πιο σοβαρό θέμα που προκύπτει από την πολιτική αβεβαιότητα και το πάγωμα της οικονομίας είναι «σε ποιο βαθμό έχει επηρεαστεί η φερεγγυότητα των τραπεζών», δηλαδή η κεφαλαιακή επάρκειά τους, όπως αυτή καθορίζεται από τα διεθνή στάνταρντ.

Κατά αρχάς, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι ελληνικές τράπεζες είχαν ενισχυθεί σημαντικά κατά τις ανακεφαλαιοποιήσεις των ελληνικών τραπεζών που πραγματοποιήθηκαν το 2014. Επίσης η σταδιακή επαναφορά της οικονομίας σε αναπτυξιακή τροχιά είχε επαναφέρει στοιχεία κερδοφορίας και το σημαντικότερο είχε ξαναξεκινήσει δειλά-δειλά η χρηματοδότηση της οικονομίας.

Αυτή την περίοδο υπάρχουν δάνεια που δεν εξυπηρετούνται λόγω τεχνικών προβλημάτων κι αυτό μπορεί να διορθωθεί μόνο με τη σταδιακή επαναφορά στην κανονικότητα. Αλλά κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των μέτρων ελέγχου κίνησης κεφαλαίων, δημιουργούνται νέα κόκκινα δάνεια. Αυτό θα συμβεί λόγω του παγώματος της αγοράς από την έλλειψη ρευστότητας, λόγω των νέων λουκέτων των καταστημάτων ή της αύξησης της ανεργίας που θα προκαλέσει η επιστροφή στην ύφεση.

Η αύξηση των κόκκινων δανείων θα επηρεάσει αρνητικά τη φερεγγυότητα των ελληνικών τραπεζών (δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας). Αυτό σημαίνει ότι οι ελληνικές τράπεζες, ενδεχομένως θα χρειαστούν κεφαλαιακή ενίσχυση.

Δεν χρειάζεται να αναφέρω ότι όσο πιο σύντομα επανέλθει η οικονομία σε κανονικότητα, τόσο πιο μικρές θα είναι οι ανάγκες κεφαλαιοποίησης. Άρα η επικράτηση του ΝΑΙ αποτελεί ικανή και αναγκαία συνθήκη για να μην επηρεαστεί η φερεγγυότητα των τραπεζών. 

Υπάρχει κίνδυνος «κουρέματος» τραπεζικών καταθέσεων;

Καταρχήν, τις καταθέσεις μπορεί να εγγυηθεί μόνο η ελληνική κυβέρνηση και όχι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Και η εγγύηση καταθέσεων για ποσά κάτω από το ποσό των 100.000 προϋποθέτει δύο πράγματα: α) η ελληνική πλευρά συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πλευρά και παραμένει στο ευρωπαϊκό πλαίσιο και β) η ελληνική κυβέρνηση έχει χρήματα για να καλύψει το ποσό που απαιτείται για να μην κουρευτούν οι καταθέσεις.

Με δεδομένο ότι οι καταθέσεις ανέρχονται σε ποσό κάτω των 130 δις ευρώ και το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων διαθέτει ένα ποσό κάτω των 10 δις ευρώ, είναι φυσικό να υπάρχει κίνδυνος κουρέματος καταθέσεων και για ποσά κάτω των 100.000 ευρώ.

Με βάση τα παραπάνω, η δήλωση του πρωθυπουργού ότι εγγυάται τις καταθέσεις αποτελεί είτε λαϊκισμό είτε ανοησία είτε μία έμμεση παρότρυνση για την επικράτηση του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα της Κυριακής. 

Ποιος είναι ο λόγος που υπάρχει κίνδυνος κουρέματος των καταθέσεων και κάτω του ποσού των 100.000 ευρώ;

Η αύξηση των κόκκινων δανείων, ως αποτέλεσμα του παγώματος της αγοράς και της επαναφοράς στην ύφεση, είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσει αρνητικά τη φερεγγυότητα των τραπεζών. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να γίνει έλεγχος του δείκτη κεφαλαιακής επάρκειάς τους.

Εάν επικρατήσει το ΝΑΙ, αυτός ο έλεγχος θα κρατήσει για κάποιους μήνες έτσι ώστε να γίνει σωστά, και να αρχίσει να καταγράφεται θετικά η επαναλειτουργία της οικονομίας. Σε αυτή την περίπτωση, εάν ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας δείξει ότι οι ελληνικές τράπεζες χρειάζονται ενέσεις χρηματοδότησης, αυτό μπορεί να γίνει είτε με δανεισμό από τους πιστωτές (με μνημόνιο) είτε με δανεισμό από τις αγορές (οι αγορές είναι πιο αυστηροί κριτές).

Με τη σταδιακή επαναφορά της εμπιστοσύνης θα διευκολυνθούν οι αυξήσεις κεφαλαίων που θα χρειαστούν. Με λίγα λόγια, το κούρεμα των τραπεζικών καταθέσεων θα αποφευχθεί εάν επικρατήσει το ΝΑΙ ώστε οι τράπεζες και η οικονομία να επαναλειτουργήσουν άμεσα.

Εάν επικρατήσει το ΟΧΙ, οι τράπεζες χρεοκοπούν, ξεκινά η εκκαθάρισή τους και το κούρεμα θα συμβεί σχετικά σύντομα. Τότε όμως το κούρεμα των καταθέσεων θα συμβεί έτσι κι αλλιώς γιατί θα μετατραπούν σε υποτιμημένες δραχμές.

Άρα, οι πολίτες ψηφίζουν την Κυριακή και για το άνοιγμα των τραπεζών και την αποφυγή του κουρέματος των τραπεζικών καταθέσεων. Με την επικράτηση του ΝΑΙ υπερψηφίζουν την παραμονή της Ελλάδας στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης. Με την επικράτηση του ΟΧΙ ψηφίζουν την παράταση της αβεβαιότητας, τη ρήξη με την Ευρώπη, και άθελά τους ψηφίζουν τη χρεοκοπία των τραπεζών και το βέβαιο κούρεμα των τραπεζικών καταθέσεών τους.