Όταν οι δρόμοι γίνονται βίαιοι: ακραίες επιθέσεις μεταξύ αγνώστων

Πριν περίπου ένα μήνα (13.11.2025) στον Νέο Κόσμο, ένας 29χρονος οδηγός μηχανής χτύπησε μέχρι θανάτου ένα 58χρονο οδηγό ταξί επειδή του έκλεισε τον δρόμο. Aν και μέχρι τώρα δεν είχαμε τέτοια θανατηφόρα περαστικά στην Ελλάδα, η βία στον δρόμο είναι καθημερινότητα. Πριν λίγες ημέρες πάλι (9.12.2025), οδηγός λεωφορείου έπεσε θύμα άγριου ξυλοδαρμού στην περιοχή του Ζωγράφου μετά από διαπληκτισμό με οδηγό ΙΧ για τροχονομική παράβαση του δεύτερου.

Η ακραία βία μεταξύ αγνώστων —όπως οι θανατηφόρες διενέξεις για την κυκλοφορία, τις ουρές ή το παρκάρισμα— έχει μελετηθεί εκτενώς στην ψυχολογία, την εγκληματολογία και την κοινωνιολογία. Οι ειδικοί γενικά επισημαίνουν έναν συνδυασμό καταστασιακών/περιστασιακών, ψυχολογικών και βιολογικών παραγόντων που μπορούν να προκαλέσουν την εκδήλωση και την γρήγορη κλιμάκωση βίας, ακόμη και μεταξύ ανθρώπων που δεν έχουν συναντηθεί ποτέ.

Οι ερμηνείες που δίνονται για τέτοιες ακρότητες είναι αρκετές, αλλά θα αναφερθώ σε εκείνα τα σημεία που θεωρώ σημαντικότερα και ότι έχουν ισχύ για το ατυχές περιστατικό.

Οι εγκληματολογικές έρευνες δείχνουν ότι πολλές ανθρωποκτονίες συμβαίνουν λόγω φαινομενικά ασήμαντων διαφωνιών. Δεν είναι το ζήτημα π.χ. ποιος ήρθε πρώτος σε ένα φανάρι ή σε μια θέση παρκαρίσματος, αλλά η θεωρούμενη έλλειψη σεβασμού προς το άλλο άτομο ή η θεωρούμενη πρόκληση ή απειλή για την αυτοεκτίμησή του. Οι ασήμαντες συγκρούσεις κλιμακώνονται επειδή κάποιοι άνθρωποι ερμηνεύουν τις μικρές προκλήσεις ως προσωπικές επιθέσεις, αισθάνονται την ανάγκη να υπερασπιστούν την αξιοπρέπειά τους ή να «μην χάσουν την υπόληψή τους» κι έτσι μια μικρή διαφωνία κλιμακώνεται σε αγώνα για κυριαρχία. Πρόκειται για εκφραστική βία, όπου η πράξη καθοδηγείται από το συναίσθημα και όχι από ένα συγκεκριμένο, προμελετημένο κίνητρο.

Έχει παρατηρηθεί, ακόμη, ότι πολλοί δράστες εγκλημάτων οδικής βίας εμφανίζουν κλασικά χαρακτηριστικά ατόμου με χαμηλό αυτοέλεγχο: παρορμητικότητα, ευμετάβλητο ταμπεραμέντο, δυσκολία στην ανοχή της απογοήτευσης, αναζήτηση συγκινήσεων και υπερβολική αυτοπεποίθηση στην ικανότητα να «κερδίζει» τις αντιπαραθέσεις. Έτσι, η ακραία βία δεν προκύπτει επειδή η κατάσταση είναι εξαιρετική, αλλά επειδή ο δράστης δεν διαθέτει εσωτερικό έλεγχο που να αποτρέπει την κλιμάκωση. Το οδικό περιβάλλον είναι υψηλής διέγερσης και χαμηλής ευθύνης. Ένα άτομο με χαμηλό αυτοέλεγχο ερμηνεύει λανθασμένα μικρά λάθη ως προσωπικές προσβολές, δεν μπορεί να αποσυρθεί ή να υποχωρήσει και, παράλληλα, έχει τη δυνατότητα να καταδιώξει το άλλο όχημα, να συγκρουστεί σκόπιμα ή να χρησιμοποιήσει όπλο.

Συνηθισμένοι χώροι (δρόμοι, χώροι στάθμευσης, μποτιλιαρίσματα) δημιουργούν ευκαιρίες για ακραία βία. Αυτές οι ευκαιρίες υπάρχουν σε πολυπληθή αλλά χωρίς επιτήρηση περιβάλλοντα, με υψηλή ανωνυμία (άγνωστοι άνθρωποι μεταξύ τους, χωρίς μελλοντική αλληλεπίδραση) και χωρίς αρνητικές συνέπειες για τη φήμη, κοινός φυσικός χώρος με ασαφείς κανόνες, παρουσία μέσων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα (αυτοκίνητα, εργαλεία, σπρέϊ, γροθιές). Έτσι εξηγείται το ότι η ακραία βία μεταξύ αγνώστων τείνει να εκδηλώνεται σε συγκεκριμένα πλαίσια — επειδή τα χαρακτηριστικά της κατάστασης δεν μειώνουν το όριο της χρήσης βίας. Πολλές δολοφονίες από άγνωστους συμβαίνουν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα.

Μερικοί άνθρωποι μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου οι συγκρούσεις επιλύονται με επιθετικότητα, τα αντίποινα είναι αναμενόμενα και η «υποχώρηση» θεωρείται αδυναμία. Η παγκοσμιοποίηση επέφερε στις κοινωνίες σημαντικές κανονιστικές και πολιτισμικές αλλαγές: πλουραλιστικούς ηθικούς κώδικες και ασθενέστερους κοινωνικούς κανόνες για την επίλυση των συγκρούσεων. Άτομα με εχθρική προκατάληψη ή/και προέλευση από τέτοια περιβάλλοντα ερμηνεύουν τα λάθη ως σκόπιμες προκλήσεις. Στις οδικές ανθρωποκτονίες ένα λάθος γίνεται «προσωπική επίθεση», η επιβράδυνση θεωρείται παρεμπόδιση, μια κίνηση του χεριού ερμηνεύεται ως άσεμνη, το κλάξον θεωρείται πράξη ταπείνωσης. Υπό αυτές τις συνθήκες ο παραβάτης μπαίνει αμέσως σε επιθετική διάθεση και τα αντίποινα (κυνηγητό, μπλοκάρισμα, κλπ.) ενεργοποιούνται αυτόματα.

Ακόμη, στην οδική κυκλοφορία λειτουργούν οι μικροκώδικες τιμής που υπάρχουν σε εγκληματικές υποκουλτούρες, γιατί τα αυτοκίνητα είναι επεκτάσεις της προσωπικής ταυτότητας και του κοινωνικού status. Η οδήγηση συχνά συνδέεται με το φύλο και την αρρενωπότητα, την κυριαρχία και τον έλεγχο του χώρου. Μια θεωρούμενη προσβολή (το να σε «κόψουν», να σε «προκαλέσουν») βιώνεται ως προσωπική προσβολή και η «διατήρηση του σεβασμού» γίνεται κεντρικό ζήτημα: Αν ο ένας οδηγός «κερδίσει», ο άλλος συμβολικά υποβαθμίζεται.

Μοιάζει με τον «κώδικα του δρόμου» που εντόπισε ο Elijah Anderson (1999) ότι διέπει τις κοινωνικές σχέσεις των νεαρών Αφροαμερικανών, ανδρών και γυναικών, στις αστικές περιοχές των ΗΠΑ. Πρόκειται για ένα σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν τη διαπροσωπική δημόσια συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης της βίας. Στο επίκεντρο του κώδικα του δρόμου είναι η απόκτηση του σεβασμού των άλλων μόνο με τη σκληρότητα και την αυστηρή τιμωρία με τη χρήση βίας σε περίπτωση προσβολής.

Δυστυχώς και τα δύο προαναφερθέντα περιστατικά δεν αποτέλεσαν τίποτα περισσότερο από μια είδηση στο αστυνομικό δελτίο. Πολιτική παρέμβαση για να μην ξανασυμβεί ή να περιορισθούν οι πιθανότητες να ξανασυμβεί, καμία από καμία πλευρά. Κι όμως, η λήψη ελάχιστων μέτρων, όπως αύξηση της «φυσικής επιτήρησης» σε βασικά σημεία ενδιαφέροντος με κάμερες κυκλοφορίας, σαφείς σημάνσεις που να ακυρώνουν τους περιττούς «διαγωνισμούς προτεραιότητας», παρουσία αστυνομικών περιπολικών σε περιοχές με χρόνια προβλήματα, έξυπνος φωτισμός για βελτίωση της ορατότητας τη νύχτα, και αυστηρότερες ποινές για επιθετική καταδίωξη μαζί με ταχεία δικαστική δίωξη σοβαρών περιστατικών οδικής βίας, δηλ. λήψη ελάχιστων τεχνολογικών μέτρων, μέτρων περιβαλλοντικού σχεδιασμού και νομοθετικών μέτρων θα ήταν χρήσιμα για αρχή.