Η σκιά που ριζώνει: Η εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών αποτελεί συλλογική ευθύνη

Υπάρχει μια σκιά που δεν φαίνεται στις φωτογραφίες. Δεν πέφτει από τον ήλιο, αλλά από τον φόβο. Είναι η σκιά της βίας, εκείνης που ριζώνει αθόρυβα στις σχέσεις, στα σπίτια, στα σχολεία, στις οθόνες μας. Την ποτίζουμε χωρίς να το καταλαβαίνουμε με κάθε προσβολή, με κάθε ειρωνικό σχόλιο, με κάθε «έλα τώρα, υπερβάλλεις». Και κάποτε αυτή η σκιά φουντώνει, σκεπάζει ζωές, καταπίνει φωνές.

Η έμφυλη βία, και ιδίως η ενδοοικογενειακή, δεν είναι μια υπόθεση που περιορίζεται πίσω από κλειστές πόρτες, είναι ένα κοινωνικό τραύμα που αιμορραγεί σιωπηλά μέσα στις γειτονιές μας. Φωνές που δεν ακούστηκαν, βλέμματα που χαμήλωσαν, ζωές που κινδύνεψαν επειδή κάποιος φοβήθηκε να μιλήσει. Στον κόσμο, κάθε δέκα λεπτά μια γυναίκα δολοφονείται από τον σύντροφό της ή από κάποιο μέλος της οικογένειάς της. Το 2023, περισσότερες από 85.000 γυναίκες έχασαν τη ζωή τους, εκ των οποίων οι 51.000 από ανθρώπους που γνώριζαν και εμπιστεύονταν.

Κι όμως, κάτι αλλάζει. Η νομοθεσία στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια σκληραίνει και αποκτά πιο αποτελεσματικά εργαλεία. Το νομικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, όπως θεμελιώνεται στον Ν. 3500/2006, έχει ενισχυθεί ουσιαστικά μετά το 2019, και ακόμη περισσότερο με τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις του Ν. 5090/2024.

 Σήμερα η πραγματική έκτιση της ποινής εφαρμόζεται, η κοινωνική εργασία προβλέπεται ως ουσιαστική κύρωση και για τους υποτρόπους, οι ποινές δεν μετατρέπονται ούτε αναστέλλονται

Παλαιότερα, οι ποινές επιβάλλονταν με αναστολή, σχεδόν ως αυτόματο κανόνα, δημιουργώντας στους δράστες την αίσθηση ατιμωρησίας και στα θύματα την αίσθηση ότι κανείς δεν τα προστατεύει πραγματικά. Σήμερα, η πραγματικότητα έχει αλλάξει: η αναστολή δεν αποτελεί πλέον την εύκολη λύση. Η πραγματική έκτιση της ποινής εφαρμόζεται, η κοινωνική εργασία προβλέπεται ως ουσιαστική κύρωση και για τους υποτρόπους, οι ποινές δεν μετατρέπονται ούτε αναστέλλονται. Με απλά λόγια: ο κακοποιητής ξέρει πια ότι μπορεί να πάει φυλακή.

Αντίστοιχα, οι υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας δεν λιμνάζουν πια στα δικαστήρια. Οι αναβολές περιορίζονται δραστικά, επιτρέπεται μόνο μία, εκτός εξαιρετικών περιστάσεων. Η ταχύτητα της εκδίκασης δεν είναι πια πολυτέλεια, αλλά προτεραιότητα που σώζει ζωές και προσφέρει στα θύματα μια αίσθηση πραγματικής δικαίωσης.

Την ίδια στιγμή, οι αρχές έχουν στη διάθεσή τους άμεσα και αποτελεσματικά εργαλεία προστασίας. Ο δράστης μπορεί να απομακρυνθεί από την κατοικία, να του απαγορευτεί να πλησιάζει ή να επικοινωνεί με το θύμα, να του αφαιρεθούν όπλα, ακόμη και να τεθεί υπό ηλεκτρονική επιτήρηση. Από το 2025, μάλιστα, μπορεί να διαταχθεί προσωρινή κράτηση έως και έξι μηνών ακόμη και σε πλημμελήματα, όταν η επικινδυνότητα του δράστη είναι υψηλή. Και κάθε παραβίαση περιοριστικών όρων συνιστά νέο, αυτόφωρο αδίκημα.

Αξιοσημείωτος είναι και ο θεσμός της ποινικής διαμεσολάβησης για πλημμελήματα, όπου ο δράστης αναλαμβάνει ευθύνες, ζητά συγγνώμη, ακολουθεί συμβουλευτικά προγράμματα και δεσμεύεται σε αυστηρούς όρους για τρία έτη. Η διαδικασία προσφέρει λύσεις χωρίς την ψυχοφθόρα δικαστική αντιπαράθεση και παρέχει στο θύμα ασφάλεια, αφού η υπόθεση παραμένει ανοιχτή μέχρι την πλήρη συμμόρφωση του δράστη.

Παρά την αυστηροποίηση του ποινικού συστήματος, η πραγματική ασπίδα απέναντι στην έμφυλη βία παραμένει η κοινωνική εγρήγορση. Η μηδενική ανοχή στη βία από την παιδική ηλικία, η ευαισθητοποίηση των οικογενειών, των σχολείων και του κοινωνικού περιβάλλοντος είναι καθοριστικής σημασίας. Τα θύματα πρέπει να ενθαρρύνονται να μιλούν και η κοινωνία να στέκεται δίπλα τους χωρίς φόβο και χωρίς σιωπή. Η ποινική δικαιοσύνη είναι το τελευταίο στάδιο - το πρώτο είναι η αλληλεγγύη και η άμεση αντίδραση όλων μας.

Φέτος, η παγκόσμια εκστρατεία των Ηνωμένων Εθνών για τον τερματισμό της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών υπογραμμίζει την αναγκαιότητα για υποστήριξη στα θύματα με αλληλεγγύη, στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα: τη σημαντική ευθύνη όλων μας κατά της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών. Στον κόσμο το 2023 έχασαν τη ζωή τους περισσότερες από 85.000 γυναίκες, εκ των οποίων 51.000 από τους οικείους τους.

Όλοι μπορούμε και οφείλουμε να διαδραματίσουμε κάποιο ρόλο, προκειμένου περισσότερος από τον μισό πληθυσμό της γης να ζει μακριά από τη βία και τον φόβο, με ασφάλεια και ελευθερία. Κάθε μικρή πράξη, κάθε φωνή και κάθε στάση θάρρους μάς φέρνει ένα βήμα πιο κοντά σε έναν κόσμο όπου καμία γυναίκα δεν θα κινδυνεύει λόγω του φύλου της. Διαμορφώνουμε μια κοινωνία που τιμά τη ζωή, τον σεβασμό προς όλους και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η βία είναι επιλογή. Και απέναντι σε αυτή την επιλογή, η δική μας απάντηση πρέπει να είναι συλλογική, ανθρώπινη και βαθιά πολιτική. Μόνο τότε θα πάψει η σκιά να ριζώνει.