Η νέα «κανονικότητα» στους εφήβους: καταγραφή περιστατικών βίας αντί για παρέμβαση – μια κοινωνία που παρακολουθεί, αλλά δεν αντιδρά
Το πρόσφατο περιστατικό στη Γλυφάδα, όπου μια ανήλικη χαστουκίζει συνομήλική της ενώπιον μιας ομάδας εφήβων που καταγράφουν τη σκηνή με τα κινητά τους χωρίς καμία παρέμβαση, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της μετατόπισης που συντελείται στη δημόσια σφαίρα των νέων: η βία δεν αντιμετωπίζεται, απλώς μεταδίδεται. Η κοινωνική πράξη αντικαθίσταται από το ψηφιακό αρχείο. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται όχι στην πράξη, αλλά στην εικόνα της. Όχι στην ευθύνη, αλλά στη δημοσιοποίηση.
Η αναπαραγωγή γίνεται αυτοσκοπός. Η αντίδραση εξαντλείται στην καταγραφή. Το θύμα παραμένει μόνο, ενώ η πραγματικότητα μετατρέπεται σε περιεχόμενο. Το βίντεο - όχι η πράξη - είναι αυτό που τελικά αποκτά σημασία. Πρόκειται για μια βαθιά αλλοίωση των προτεραιοτήτων: η ανάγκη για συμμετοχή δίνει τη θέση της στην ανάγκη για αποτύπωση. Το ηθικό φίλτρο αντικαθίσταται από το ψηφιακό εργαλείο. Οι αξίες υποχωρούν μπροστά στη χρησιμότητα του στιγμιότυπου.
Δεν αναφερόμαστε πλέον στην απλή απουσία ενσυναίσθησης, αλλά στη μετατόπιση της ίδιας της κοινωνικής λειτουργίας των νέων. Ο δημόσιος χώρος, εκεί που κάποτε δοκιμάζονταν οι σχέσεις, η αλληλεγγύη και η παρέμβαση, έχει υποκατασταθεί από το οπτικό πεδίο μιας κάμερας κινητού. Δεν υπάρχει ερώτημα «πώς να βοηθήσω;» αλλά «πόσο καλά καταγράφεται;». Ο θεατής γίνεται παθητικός διαχειριστής ενός συμβάντος που έπαψε να είναι ανθρώπινο και έγινε ψηφιακό.
Το περιστατικό της Γλυφάδας δεν είναι μεμονωμένο, ούτε έκτακτο. Αντιπροσωπεύει μια νέα κανονικότητα, στην οποία οι νέοι κοινωνικοποιούνται όχι μέσα από την εμπλοκή, αλλά μέσα από τη μετάδοση. Η παρακίνηση δεν αφορά πια την αλληλεγγύη, αλλά την ενεργή συμμετοχή στην παραγωγή περιεχομένου. Το βίαιο στιγμιότυπο δεν προκαλεί αποτροπιασμό, αλλά ενδιαφέρον. Και αυτό είναι το πιο ανησυχητικό: η αποδοχή της βίας ως «υλικό».
Πρόκειται για μια κοινωνία του θεάματος, όπου το θέαμα δεν έχει πλέον θεατές, αλλά συν-παραγωγούς. Οι ίδιοι οι ανήλικοι συμμετέχουν στην παραγωγή ενός επεισοδίου που αναπαράγεται χωρίς καμία εσωτερική αμφισβήτηση. Η πράξη χάνει την ηθική της διάσταση και αποκτά μόνο επικοινωνιακή: πώς μεταδίδεται, πόσες φορές προβάλλεται, ποια αντίδραση προκαλεί στο ψηφιακό κοινό.
Χρειαζόμαστε άμεσες παρεμβάσεις. Όχι μόνο στο επίπεδο των θεσμών, αλλά κυρίως στην εκπαίδευση, στον δημόσιο λόγο, στον τρόπο που προσεγγίζουμε τη χρήση της τεχνολογίας. Στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, στον ψηφιακό γραμματισμό, στη συνειδητοποίηση ότι το βίντεο της βίας δεν είναι τρόπαιο, αλλά στίγμα. Στίγμα για μια κοινωνία που έχει ξεχάσει πώς είναι να νοιάζεσαι. Το περιστατικό αυτό, όπως και πολλά άλλα παρόμοια μας καλούν να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει να ζούμε μαζί. Όχι ως καταγραφείς της ζωής των άλλων, αλλά ως συμμέτοχοι στις ευθύνες και τις προκλήσεις της κοινής ζωής.
Ίσως το ερώτημα δεν είναι «γιατί το έκαναν;» αλλά «τι δεν κάναμε εμείς;». Γιατί όσοι βίωσαν τέτοιους είδους καταστάσεις γνωρίζουν τι σημαίνει η απουσία άμεσης και αποτελεσματικής παρέμβασης.
12°
