Έχει έρθει το τέλος της αυθεντίας;

Υποθετικό σενάριο: τι θα συνέβαινε εάν σήμερα μια νέα πανδημία, εξίσου ή και περισσότερο σοβαρή από εκείνη του κορωνοϊού, χτυπούσε τον πλανήτη; Ακόμη και με τα πολύ λίγα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την προηγούμενη δοκιμασία υγειονομικής κρίσης, η εμπειρία θα ήταν πολύ διαφορετική. Η συλλογική συμμόρφωση με τα υγειονομικά πρωτόκολλα, τα μέτρα αποστασιοποίησης και καραντίνας, την ανάληψη της ατομικής ευθύνης για την προστασία συγγενικών και φιλικών προσώπων και, βέβαια, τον υποχρεωτικό εμβολιασμό, καθόλου δεδομένη δεν θα ήταν. Αντιθέτως, το πιο πιθανό είναι πως θα παρακολουθούσαμε μια μικρότερης ή μεγαλύτερης κλίμακας κοινωνική επανάσταση, από τη μερίδα εκείνη των πολιτών που θα έψαχναν απεγνωσμένα την «αλήθεια». Όχι, βεβαίως, την αλήθεια των συστημικών μέσων, των κυρίαρχων πολιτικών δρώντων και των επαγγελματιών υγείας, αλλά, μια άλλη «αλήθεια»: εκείνη που λίγοι ξέρουν, αλλά κρατούν κρυμμένη. Έτσι, εάν υπήρξε ένα κύμα αμφισβήτησης στα δύσκολα χρόνια της πανδημίας, στο υποθετικό μας σενάριο τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα. Η συγκεκριμένη μερίδα πολιτών δε θα την «πατούσε τόσο εύκολα» από το οργανωμένο και δολοπλόκο «σύστημα» αυτή τη φορά.

«Υπερβολικό» ενδεχομένως να χαρακτηρίσει κανείς το παραπάνω σενάριο. Πράγματι, ο φόβος που λειτουργεί αντανακλαστικά, ιδιαίτερα σε θέματα επιβίωσης, το πιο πιθανό είναι πως θα χαλιναγωγούσε ένα σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης, που μπορεί να ήθελε να ενστερνιστεί τις παραπάνω αντιδραστικές στάσεις. Ακόμη κι έτσι, όμως, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι βιώνουμε μια κρίση απονομιμοποίησης της αυθεντίας, κάθε είδους, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως. Και αν αυτή η κρίση δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, τα αποτελέσματά της μπορεί να είναι τελείως απρόβλεπτα σε ένταση και κλίμακα.

Στην Αμερική, ο πρόεδρος Τραμπ αγνοεί τις προειδοποιήσεις περί κλιματικής κρίσης και ανάγκης ουσιαστικών πράσινων πολιτικών. Η οικονομική του πολιτική σε σχέση με τους δασμούς μοιάζει περισσότερο σαν ένα παιχνίδι «δοκιμής και λάθους», το οποίο ο Αμερικανός πρόεδρος έχει βασίσει πιο πολύ στην εκδικητική του διάθεση παρά σε έγκυρες μακροοικονομικές προβλέψεις και αναλύσεις. Ο ισχυρότερος άνδρας του δυτικού κόσμου, λοιπόν, προτάσσει και νομιμοποιεί την προσωπική κρίση, ακόμη και διαίσθηση, γυρνώντας πανηγυρικά την πλάτη σε οποιοδήποτε θεσμικό εργαλείο ελέγχου και αξιολόγησης του μηχανισμού λήψης αποφάσεων. Οι οπαδοί του όχι απλώς επικροτούν, αλλά θεωρούν ότι έχουμε μπει σε μια νέα εποχή, απαλλαγμένη από τα ψέματα και τη χειραγώγηση των «ελίτ». Το ότι ο ίδιος ο Τραμπ είναι γέννημα των ελίτ τούς είναι βεβαίως αδιάφορο.

Εάν μετακινηθούμε, τώρα, στην εγχώρια επικαιρότητα, η τραγωδία των Τεμπών έχει μεταλλαχθεί. Ξεκίνησε ως ένα γεγονός που συγκλόνισε και τραυμάτισε μια ολόκληρη χώρα, αναγκάζοντάς την να κοιταχτεί στον καθρέφτη των χρόνιων παθογενειών της. Αντ’ αυτού, εξελίχθηκε σε γήπεδο για ένα κομματικό παιχνίδι εντυπώσεων, στρέβλωσης και αναζήτησης ηθικών αυτουργών, με κίνητρα από δόλια έως μαφιόζικα. Κανείς δεν εμπιστεύεται κανέναν, όπως επιβεβαιώθηκε με βάση και τις τελευταίες εξελίξεις στο πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Αποδεικνύεται περίτρανα ότι στην Ελλάδα όχι απλώς δεν συμπαθούμε τις αυθεντίες, δεν είμαστε καν σε θέση να εξασφαλίσουμε την πιστότητά τους μέσα από θεσμικές διαδικασίες πιστοποίησης και αξιολόγησης. Το παλιό σλόγκαν «ό,τι δηλώσεις είσαι» προηγείται των κριτηρίων αξιολόγησης και ελέγχου που θα διασφάλιζαν ότι  στο κρισιμότερο επιστημονικό πόρισμα των τελευταίων δεκαετιών στη χώρα θα υπήρχε βεβαιότητα για το ποιόν των συμμετεχόντων, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο.

Απονομιμοποίηση της έννοιας «αυθεντία» και εδώ, λοιπόν. Δεν υπάρχει ιεραρχία στη βαρύτητα κάθε γνώμης ή, εάν υπάρχει, είναι ποσοτική και όχι ποιοτική – καθορίζεται από τον χρόνο αναπαραγωγής στα κιτρινωπά πάνελ «ενημερωτικών» εκπομπών, από τον αριθμό των κοινοποιήσεων και τη συνολική διακίνηση στη σφαίρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, από την υιοθέτηση και οικειοποίηση των αφηγημάτων από ψηφιακούς και μη «opinion leaders», οι οποίοι θα ικανοποιήσουν το κοινό τους στο έπακρο, εξαλείφοντας κάθε ίχνος γνωστικής ασυμφωνίας, μέσω μιας δικής τους, μονοδιάστατης και απόλυτης «ετυμηγορίας».

Στο έργο του σχετικά με τις θεωρίες συνωμοσίας, ο Γάλλος κοινωνιολόγος Ρεϊμόν Μπουντόν είχε μιλήσει για το φαινόμενο του «κοινωνιολογισμού»: το δόγμα σύμφωνα με το οποίο «οι δομές προηγούνται των ατόμων» ως κυρίαρχος ερμηνευτικός μηχανισμός. Το άτομο είναι παθητικό, οι κοινωνικές αιτίες το υπερβαίνουν και εφαρμόζονται σ’ αυτό, με το ίδιο να καταλήγει ένα «παιχνίδι» στα χέρια δομών και θεσμών. Όπως παρατήρησε ο Γάλλος κοινωνιολόγος, όσοι ασπάζονται αυτό το δόγμα σκέψης, ένα ερώτημα θέτουν επίμονα στη συνέχεια: ποιοι ωφελούνται από τις δομές και τους θεσμούς; Ποιοι κινούν τα νήματα; Το βασικό σχήμα θεωριών συνωμοσίας, και κατά τον Πόπερ, έρχεται και επικαθορίζει την οπτική για το πώς λειτουργεί ένας ολόκληρος θεσμικός μηχανισμός, ο οποίος, στα μάτια των θιασωτών του δόγματος κοινωνιολογισμού, άγει και φέρει ολόκληρες κοινωνίες.

Φαίνεται πως, δυστυχώς, το παραπάνω δόγμα σκέψης δεν αφορά πλέον μεμονωμένες στιγμές και γεγονότα. Λειτουργεί ως ένας ευρύς ερμηνευτικός μηχανισμός, τον οποίο μερίδα της κοινωνίας ασπάζεται για ολοένα κρισιμότερα ζητήματα. Όσο δεν υπάρχει πειστικός αντίλογος κατάρριψης αυτού του σχήματος, τόσο αυτό θα παραγκωνίζει, όχι μόνο τις πραγματικές αυθεντίες, αλλά τελικά και την ίδια την αλήθεια.