Δενδροφύτευση στα Καλάβρυτα: Όταν το συλλογικό τραύμα γίνεται σπόρος αναγέννησης

Το Σάββατο 8 Νοεμβρίου 2025, με αφορμή τη συμπλήρωση 80 ετών από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μικροί και μεγάλοι συγκεντρώθηκαν στο ιστορικό Κοιμητήριο των Καλαβρύτων και φύτευσαν συμβολικά 80 κυπαρίσσια. Η δράση αυτή, γέφυρα μνήμης ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, έγινε με πρωτοβουλία της Ένωσης Θυμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος (ΕΘΚΟ) και με την υποστήριξη του Δήμου Καλαβρύτων στέλνοντας ένα ηχηρό αντιπολεμικό μήνυμα.

Η μνήμη του συλλογικού τραύματος

Ας ρίξουμε όμως λίγο περισσότερο φως στα γεγονότα που σημάδεψαν τον μαρτυρικό ετούτο τόπο την 13 Δεκεμβρίου 1943, οπότε συντελέστηκε από τον γερμανικό στρατό ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα πολέμου σε όλη την Ευρώπη: «Πάνω από 500 άνδρες -από έφηβοι έως ηλικιωμένοι- οδηγήθηκαν στον παρακείμενο του κοιμητηρίου Λόφο του Καπή και εκτελέστηκαν μαζικά από τον τακτικό γερμανικό στρατό (Βέρμαχτ) στο πλαίσιο της προσχεδιασμένης στρατιωτικής επιχείρησης με την κωδική ονομασία «“Επιχείρηση Καλάβρυτα”», αναφέρει ο Πρόεδρος της ΕΘΚΟ κ. Φάνης Παπαγεωργίου. Μόλις 13 άτομα γλίτωσαν επειδή οι Γερμανοί τους εξέλαβαν για νεκρούς. Στη συνέχεια, οι κατακτητές έβαλαν φωτιά σε όλη την πόλη και πριν φύγουν κατέκλεψαν τις περιουσίες των Καλαβρυτινών.

Εν τω μεταξύ, 1.100 περίπου άτομα, τα περισσότερα γυναικόπαιδα, τα οποία οι Γερμανοί είχαν κλείσει μέσα στο σχολείο, κατάφεραν να βγουν από αυτό και είδαν την πόλη τους στις φλόγες. Οι γυναίκες κατευθύνθηκαν στον λόφο κι εκεί αντίκρισαν το αποτρόπαιο θέαμα με τους αγαπημένους τους νεκρούς. Με άφατο ηρωισμό και ανείπωτη οδύνη έσυραν πάνω σε κουβέρτες τους άνδρες τους και τους άλλους συγγενείς μέχρι το Κοιμητήριο, όπου τους έθαψαν, αφού έσκαψαν το χώμα με τα χέρια τους και ό,τι ελάχιστα εργαλεία είχαν διασωθεί.

Έκτοτε, μαρτυρίες αναφέρουν ότι για τις γυναίκες αυτές εκεί δεν ήταν το μνήμα, αλλά μια ακόμη μία κάμαρα του σπιτιού τους, όπως φαινόταν από τη φροντίδα που έδειχναν σε αυτό.

Η ώσμωση του παρελθόντος με το παρόν

Στο ιστορικό Κοιμητήριο των Καλαβρύτων αναπαύονται σήμερα οι πεσόντες αλλά κι εκείνες οι γυναίκες, που έμειναν πίσω μετά το Ολοκαύτωμα και ανέστησαν την πόλη τους. Αυτές τίμησε ο Δήμος Καλαβρύτων το 1996, όταν θεσμοθέτησε να γιορτάζεται η Μνήμη της Καλαβρυτινής Μάνας 14 Αυγούστου.

Αναπόφευκτα λοιπόν το Κοιμητήριο έχει ειδικό ταυτοτικό βάρος για την περιοχή και σήμερα είναι απόλυτα ενταγμένο στην κοινότητα. Αποτελεί τόπο προσευχής, μνήμης αλλά και κοινωνικοποίησης των κατοίκων, δίπλα δε ακριβώς χτίστηκε και λειτουργεί το ΕΠΑΛ Καλαβρύτων. Πρόσφατα επίσης έγινε μέλος του Δικτύου Σημαντικών Κοιμητηρίων της Ευρώπης, στο οποίο εντάσσονται κοιμητήρια με ιστορικό ή καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, όπως έχει συμβεί και με το Α’ Κοιμητήριο Αθηνών.

Τον διττό χαρακτήρα του μέρους αυτού, ως χώρου μνήμης του συλλογικού τραύματος αλλά και συμβόλου αναγέννησης και ενσυνείδητης αλληλεγγύης, ανέδειξε η πρόσφατη δράση δενδροφύτευσης που οργανώθηκε εκεί στο πλαίσιο εορτασμού για τη συμπλήρωση 80 ετών από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η παλιά και η νέα γενιά ήταν παρούσα, λίγοι επιζήσαντες πια και πολλοί απόγονοι, με σεβασμό και βλέμμα χαμηλό θέλησαν να αποτίνουν φόρο τιμής στους πεσόντες, αλλά και σε όσες με ζωογόνο δύναμη έμειναν στον τόπο τους και τον σήκωσαν πάλι ψηλά.

«Η δενδροφύτευση από τους απογόνους των μαρτύρων αποτελεί πράξη διαδοχής των νέων κατοίκων της πόλης στον αγώνα για τη δικαίωση των Καλαβρυτινών για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν εις βάρος τους. Και επιπλέον είναι μία πρόταση για την ενίσχυση της παγκόσμιας ειρήνης, που μπορεί να επιτευχθεί μέσω της διατήρησης της μνήμης, της μελέτης της ιστορίας και της έρευνας για την πρόοδο της μεταπολεμικής Καλαβρυτινής κοινωνίας», μας ανέφερε η Νάντια Κωνσταντίνου, Γενική Γραμματέας της ΕΘΚΟ.

Συγκινεί η κ. Αγάθη Καλλιοτζή, επιζήσασα, σήμερα 86 ετών, αναφερόμενη στη δύναμη της Καλαβρυτινής γυναίκας: «Εμείς που επιζήσαμε της καταστροφικής μανίας αυτού του πολέμου, που δεινοπαθήσαμε να ορθοποδήσουμε, που είπαμε το "ποτέ ξανά" ευχόμαστε να αποδοθεί η δέουσα τιμή στη μάρτυρα και ηρωίδα Καλαβρυτινή γυναίκα και μάνα για όσα τραγικά έζησε και για ό,τι με θυσίες πέτυχε. Χρειάζονται οι εμπνευσμένοι νέοι που θα το θέσουν αυτό σκοπό της ζωής τους».

Για την ανάγκη να μείνει ζωντανή η μνήμη έκανε λόγο και ο κ. Παναγιώτης Ντάνος, επιζήσας, σήμερα 87 ετών: «Στα Καλάβρυτα η μνήμη του Ολοκαυτώματος μένει ζωντανή χάρη στη διαρκή, κοινή προσπάθεια των επιζησάντων και των απογόνων τους. Η πρωτοβουλία για εθελοντική δενδροφύτευση στην κοινότητα συνεχίζει αυτή την παράδοση με σεβασμό και συνέπεια» και τονίζει ότι, όπως τους δίδαξαν οι Καλαβρυτινές γυναίκες, η συνεργασία και η συλλογικότητα είναι ο πιο ουσιαστικός τρόπος να τιμούμε το παρελθόν, να δίνουμε νόημα στο παρόν και να χτίζουμε ένα μέλλον ειρηνικό και φωτεινό.

Τα Καλάβρυτα σήμερα, μια κοινωνία με ελεύθερο και φιλοπρόοδο πνεύμα, είναι σύμβολο ψυχικής ανθεκτικότητας και τούτο οφείλεται εν πολλοίς στις ηρωικές γυναίκες της εποχής εκείνης που έμειναν μόνες, αλλά στάθηκαν στα πόδια τους, μεγάλωσαν και σπούδασαν τα παιδιά τους και είδαν τον τόπο τους να ανθίζει ξανά.

Συνυπάρχουν λοιπόν εδώ η μνήμη της οδύνης με την βιωμένη αναγέννηση, όπως άλλωστε συμβαίνει και με την ίδια τη ζωή, τις αντιθέσεις της, το φως και τα σκοτάδια της.

Κι ο λευκός Σταυρός στον τόπο της εκτέλεσης θα θυμίζει το μαρτυρικό τέλος των εκτελεσθέντων, τη βαριά μοίρα όσων έμειναν πίσω, αλλά και τη δύναμη της θέλησης για ζωή και την πανανθρώπινη ανάγκη για συμπόρευση και ειρήνη.