Δημογραφία και μεταναστευτικό: Πώς η Ελλάδα εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο συρρίκνωσης

Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια βαθιά αντίφαση που καθορίζει την πορεία της οικονομίας και της εθνικής ισχύος της. Από τη μια πλευρά, η χώρα βιώνει υπογεννητικότητα, μαζική έξοδο νέων και έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού. Από την άλλη, η μεταναστευτική πολιτική εφαρμόζεται με τρόπο αποσπασματικό, υπό την επίδραση της ακροδεξιάς και της ρητορικής της, περιορίζοντας τη δυνατότητα αποτελεσματικής ενσωμάτωσης και αξιοποίησης μεταναστών. Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος χαμηλής παραγωγικότητα, ανεπάρκειας εργατικού δυναμικού, αδυναμίας μετασχηματισμού της οικονομίας και, τελικά, συρρίκνωσης της εθνικής ισχύος.

Η υπογεννητικότητα και το brain drain

Από το 2010 έως σήμερα, ο ετήσιος αριθμός γεννήσεων στην Ελλάδα έχει μειωθεί κατά περίπου 38%. Το στοιχείο αυτό δεν είναι απλώς στατιστικό, αλλά αντικατοπτρίζει τη σύνδεση της οικονομικής κρίσης με την αδυναμία πολλών οικογενειών να αποκτήσουν παιδιά. Έτσι, η χώρα γερνάει δημογραφικά, ενώ ταυτόχρονα βλέπει τους νέους, μετά τις σπουδές τους, να εγκαταλείπουν την Ελλάδα αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες.

Το λεγόμενο brain drain δεν είναι τυχαίο: η οικονομία δεν έχει προσαρμοστεί ώστε να δημιουργεί θέσεις υψηλής αξίας που συνδέουν την ατομική εξέλιξη με συλλογικές προοπτικές ανάπτυξης. Η Eurostat δείχνει πως, ενώ σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης η απασχόληση νέων αποφοίτων φτάνει το 82,3% (2024), στην Ελλάδα οι ευκαιρίες παραμένουν ποιοτικά κατώτερες και ελάχιστα ελκυστικές. Επιπρόσθετα τα παιδιά δεύτερης γενιάς μεταναστών φεύγουν διπλά πιο εύκολα: έχουν και λιγότερη κοινωνική αποδοχή, σε μια κοινωνία που ενώ τους χρειάζεται δεν τους αντιμετωπίζει ισότιμα, και περισσότερη εξοικείωση με την ιδέα της μετανάστευσης. Έτσι η χώρα αιμορραγεί από δύο πλευρές, καθώς αντί να ενισχύει και να κρατά ανθρώπινο κεφάλαιο, το διώχνει. Η Ελλάδα χάνει την ελκυστικότητά της ως τόπος ζωής και δημιουργίας.

Η συμβολή των μεταναστών και οι χαμένες ευκαιρίες

Η δεκαετία του 1990 απέδειξε ότι η ενσωμάτωση μεταναστών μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης. Χιλιάδες άνθρωποι από τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη κάλυψαν κενά στην αγορά εργασίας, τροφοδότησαν την οικοδομή, τη γεωργία και τις υπηρεσίες, και παράλληλα στήριξαν το ασφαλιστικό σύστημα. Σε αντίθεση οι σημερινές πολιτικές χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα και αντιφάσεις, με αποκορύφωμα το νέο νόμο Πλεύρη, που αναστέλλει τις αιτήσεις ασύλου και οδηγεί τους αιτούντες στην φυλακή. Αυτό το μείγμα στέλνει μηνύματα εσωστρέφειας και αποκλεισμού, υπονομεύοντας την κοινωνική συνοχή και τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας.

Η απουσία μηχανισμών ένταξης, τα εμπόδια πρόσβασης στην εκπαίδευση και η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού οδηγούν σε διπλή απώλεια: οι μετανάστες συχνά παραμένουν εγκλωβισμένοι σε χαμηλής ποιότητας εργασίες χωρίς προοπτική, ενώ η χώρα χάνει την ευκαιρία να μετατρέψει το ανθρώπινο κεφάλαιο σε παράγοντα καινοτομίας και παραγωγικής αναβάθμισης. Σύμφωνα με την Eurostat, σχεδόν 10% του πληθυσμού της Ε.Ε. αποτελείται από άτομα γεννημένα εκτός αυτής (44,7 εκατομμύρια). Η Ελλάδα δεν μπορεί να αγνοήσει αυτή τη δεξαμενή δυναμικού αν θέλει να μείνει ανταγωνιστική.

Πολιτικές επιλογές και η ενίσχυση της ακροδεξιάς

Η τοποθέτηση σε κυβερνητικές θέσεις προσώπων με ισχυρό ακροδεξιό πολιτικό φορτίο, όπως ο Θάνος Πλεύρης, δεν είναι ουδέτερη πράξη οδηγεί σε:

• σε περιορισμό της ένταξης μεταναστών, άρα και σε συρρίκνωση της δημογραφικής βάσης,
• σε αποθάρρυνση επενδύσεων υψηλής αξίας, καθώς εδραιώνεται η πεποίθηση διακυβέρνησης χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και όραμα,
• σε αδυναμία καινοτομίας, αφού το εθνικιστικό κλείσιμο στενεύει τα δίκτυα διεθνούς συνεργασίας και αποθαρρύνει την εγκατάσταση ανθρώπων με δεξιότητες και τεχνολογική εξειδίκευση – όπως ερευνητές και «ψηφιακοί νομάδες» – οι οποίοι θα μπορούσαν να συμβάλουν καθοριστικά στην καινοτομία της ελληνικής οικονομίας,
• σε συρρίκνωση της οικονομίας, την απώλεια ατομικής-κρατικής ισχύος και την απομόνωση της χώρας στον παγκόσμιο ανταγωνισμό.

Συνέπεια είναι η οικονομία συνεχίζει να κινείται σε επίπεδα χαμηλής παραγωγικότητας και η εθνική ισχύς συρρικνώνεται, όχι μόνο σε οικονομικούς αλλά και σε γεωπολιτικούς όρους.

Συμπέρασμα

Η Ελλάδα χρειάζεται μια πολιτική που να συνδέει δημογραφία, μετανάστευση και ανάπτυξη σε ενιαίο όραμα. Η μείωση των γεννήσεων και η απώλεια νέων επιστημόνων δεν μπορεί να αντιστραφεί χωρίς στρατηγική ένταξης μεταναστών, χωρίς παραγωγική αναδιάρθρωση και χωρίς θεσμική σταθερότητα. Η εμπειρία της δεκαετίας του 1990 δείχνει ότι η ενσωμάτωση μπορεί να αποδώσει. Η επιλογή, όμως, να ενισχύονται ακροδεξιές ιδεολογίες εσωστρέφειας και αποκλεισμού καταδικάζει τη χώρα σε περαιτέρω συρρίκνωση. Η πραγματική εθνική ισχύς δεν οικοδομείται με ακροδεξιές πολιτικές και φοβικά αντανακλαστικά, αλλά με ανθρώπινο κεφάλαιο και ένα παραγωγικό μοντέλο που να συνδέει την ατομική πρόοδο με τη συλλογική ευημερία.