Γρηγόρης Βαλλιανάτος: Προσπαθώ εδώ και χρόνια να ανοίξω μια συζήτηση για το ΚΕΘΕΑ

Με αφορμή την κριτική που έχει ασκήσει στο ΚΕΘΕΑ, ο γνωστός ακτιβιστής και σύμβουλος Κοινωνικής Πολιτικής στον Δήμο Αθηναίων Γρηγόρης Βαλλιανάτος μιλά στην A.V για την εξάρτηση, τα θεραπευτικά προγράμματα και τον προσωπικό του στόχο για αλλαγές στις δομές απεξάρτησης, λίγες ημέρες μετά την ποινή που του επιβλήθηκε από το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο.

«Σήμερα είναι μια ιστορική ημέρα. Είναι η πρώτη φορά που στα δικαστήρια θα ακουστεί η μέθοδος που χρησιμοποιεί το ΚΕΘΕΑ για να “θεραπεύει” κόσμο. Πολύς κόσμος υποφέρει. Υπάρχει μια ομερτά. Είμαι χαρούμενος, που έστω και υπό αυτές τις συνθήκες, μετά από 40 χρόνια λειτουργίας θα ακουστούν αυτά τα πράγματα, τα οποία εγώ χαρακτηρίζω εξευτελιστικά και ανάρμοστα». Αυτό δήλωσε ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος το πρωί της 27ης Μάη, οπότε και βρέθηκε στα δικαστήρια της πρώην Σχολής Ευελπίδων, για την εκδίκαση της μήνυσης που κατέθεσαν εναντίον του 12 νοσηλευτές του ΚΕΘΕΑ, κατηγορώντας τον για συκοφαντική δυσφήμιση, εξύβριση και απειλή. Σε λιγότερο από δύο μήνες μετά, καταδικάστηκε σε 52 μήνες φυλάκισης-μια ποινή που δικαιούται να εξαγοράσει. Η μήνυση αφορούσε ανάρτηση που είχε κάνει ο ίδιος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το 2019, στην οποία ασκούσε έντονη κριτική στο ΚΕΘΕΑ και συγκεκριμένες πρακτικές του. Ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος εξηγεί στην A.V ότι με αυτή την ενέργεια θέλησε να προκαλέσει δημόσιο διάλογο και να αναδείξει ζητήματα, που κατά την άποψή του, παραμένουν αθέατα γύρω από τις θεραπευτικές μεθόδους του οργανισμού.

Πώς ξεκίνησε η υπόθεση με το ΚΕΘΕΑ και η αντιπαράθεσή σου μαζί του;
Εδώ και πάρα πολλά χρόνια, προσπαθώ να ανοίξω μια δημόσια συζήτηση σε σχέση με τις μεθόδους θεραπείας για την απεξάρτηση στην Ελλάδα, εκπορευόμενος από την δική μου προσωπική εμπειρία ζωής (μάνα ρέιβερ!), αλλά και την εμπλοκή μου στον πολιτικό και ακτιβιστικό στίβο. Από το 2024, είμαι σύμβουλος κοινωνικής πολιτικής του Χάρη Δούκα στον Δήμο Αθηναίων. Αλλά, όλο αυτό ξεκινά χρόνια πίσω, από το 2019 ειδικά, οπότε και εξελέγην πρόεδρος στο διοικητικό συμβούλιο του Δικτύου για το δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία, που είναι ένα δευτεροβάθμιο όργανο της κοινωνίας των πολιτών που ασχολείται με αστέγους-εκεί έγινα και επίσημα αποδέκτης παραπόνων και καταγγελιών που έχω προωθήσει σε πρωτόκολλα, με κάθε νόμιμο και προβλεπόμενο τρόπο, προς επίλυση από τους αρμόδιους. Το ΚΕΘΕΑ έχει μια άποψη για την απεξάρτηση, αλλά έχει εξειδικευτεί σε μια πολύ ύπουλη πρακτική και εθνική και διεθνή. Πρόκειται για μια δημόσια υπηρεσία, είναι μέτοχος στο Δημόσιο, διαχειρίζεται 20 με 30 εκατομμύρια τον χρόνο και έχει δράση και εγκαταστάσεις σε πανελλαδικό επίπεδο. Το ΚΕΘΕΑ διαθέτει εξουσία και έχει τη δυνατότητα, ούτως ειπείν, να απολαμβάνει ένα είδος ασυλίας για τα πεπραγμένα και τις πρακτικές του.

Εσύ τι γνωρίζεις προσωπικά για το ΚΕΘΕΑ;
Θα ήθελα να μου επιτραπεί ένας πρόλογος, που λειτουργεί ως πλαίσιο της απάντησης στην ερώτηση. Προσωπικά, λοιπόν, παρακολουθώ όλους τους διεθνείς οργανισμούς, τους κανονισμούς τους, την εξέλιξή τους, αρχής γενομένης από τον HIV-όχι μόνος, με τους συνεργάτες μου. Διαθέτω τη γνώση για να κατανοήσω τις μεθόδους που μετέρχονται οι οργανισμοί, οι οποίοι είναι συνεχώς εν εξελίξει και δεν τα κάνουν πάντα όλα τέλεια, χρειάζεται έλεγχος και έρευνα. Το ΚΕΘΕΑ έχει καταφέρει να επενδύσει σε ένα βαθύ ταμπού της κοινωνίας, να παίζει με τον αμφιλεγόμενο για ορισμένους από εμάς όρο «καθαρός» (αλήθεια, ένας χρήστης ουσιών δεν είναι «καθαρός», μεγάλη κουβέντα, θα μπορούσαμε να συζητάμε για πάντα) και να παριστάνει, διεθνώς, τη ΜΚΟ. Αλήθεια, ο κόσμος ξέρει ότι το ΚΕΘΕΑ, αν και δημόσια υπηρεσία, εκλέγει τους διευθυντές του; Δεν ξέρω πού αλλού συμβαίνει αυτό το πράγμα. Η θεωρητική του προσέγγιση εμπλέκει σημαντικά την οικογένεια και τον περίγυρο των χρηστών. Συμβαίνει, λοιπόν, το εξής: ένα τεράστιο ποσοστό των ανθρώπων που προσεγγίζουν το ΚΕΘΕΑ, δεν τα καταφέρνουν. Οι οικογένειές τους, όμως, είναι εξαρτημένες από τον μηχανισμό αυτού του συστήματος και το ΚΕΘΕΑ πατά πάνω στην ενοχή, τη λύπη τους και τον πόνο τους, χωρίς να έχει καταφέρει να θεραπεύσει ουσιαστικά το τεράστιο πρόβλημα που βλέπουμε σήμερα στους δρόμους της πόλης. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει ένα θεραπευτικό, υποτίθεται πρόγραμμα, δημοσίου οργανισμού, που δρα δηλαδή στο όνομα του ελληνικού λαού, που να αποκαλεί έναν άνθρωπο (ταπεινωμένο και διαλυμένο ψυχολογικά άνθρωπο, κατά τις καταθέσεις των ίδιων των μηνυτών μου!) πρεζάκι. Λένε κι άλλα: «εδώ που ήρθες, πρεζάκι, δεν θα με κοιτάξεις στα μάτια ξανά ποτέ, θα κοιτάς κάτω και δεν θα κοιτάς ή θα μιλάς με κανέναν άλλο χωρίς άδεια». Ακολουθούν συγκεκριμένες θεραπευτικές, κατά την άποψή τους, μεθόδους που θεωρώ απάνθρωπες και εξευτελιστικές -ο δικηγόρος μου τις θεωρεί βασανιστήρια.

Έχεις καταγράψει δημόσια τις δέκα «θεραπευτικές» μεθόδους που μετέρχονται στο ΚΕΘΕΑ. Μπορείς να τις επαναλάβεις;
Φυσικά. Έχουμε και λέμε:

Θεραπευτικές μέθοδοι στα κλειστά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ είναι:

1. Οι θεραπευόμενοι κοιτάζουν πάντα κάτω και ποτέ στα μάτια.
2. Οι θεραπευόμενοι δεν μπορούν να μιλάνε μεταξύ τους.
3. Οι θεραπευόμενοι που αφαιρούνται φοράνε στον λαιμό συνέχεια ρολόγια-ξυπνητήρια που χτυπούν για να συνέρχονται.
4. Οι θεραπευόμενοι που έχουν μπερδεμένα συναισθήματα φοράνε στον λαιμό κουβάρια σπάγκου μέχρι να ξεμπερδευτούν.
5. Οι θεραπευόμενοι που λένε παιδικές ανοησίες φοράνε πιπίλες μωρού.
6. Οι θεραπευόμενοι που λένε βλακείες χωρίς βαρύτητα φοράνε σακίδιο με μπάλα του μπόουλινγκ στην πλάτη, συνέχεια.
7. Οι θεραπευόμενοι ενώ βρίσκονται ακόμη σε θεραπευτικό πρόγραμμα διαπομπεύονται κατά παράβαση του ιατρικού απορρήτου και των προσωπικών δεδομένων σε δημόσιες εκδηλώσεις.
8. Οι θεραπευόμενοι που έχουν αντιρρήσεις για το πρόγραμμα υφίστανται τον εξευτελισμό της κόκκινης καρέκλας.
9. Οι θεραπευόμενοι καθαρίζουν τις υγειονομικές εγκαταστάσεις της μονάδας με μπατονέτα που καθαρίζουμε τα αυτιά.
10. Οι θεραπευόμενοι σκάβουν σε χωράφια μέρα ή νύχτα τον λάκκο τους.

Λοιπόν, σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα, αν είχαν διαπιστωθεί σε θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης οι κακοποιήσεις που διαπιστώνονται στην Ελλάδα στο ΚΕΘΕΑ, οι υπεύθυνοι θα είχαν χάσει τις άδειές τους και θα ήταν στη φυλακή. Το ΚΕΘΕΑ, όμως, λειτουργεί ως παρακράτος. Και αυτό θέλω να το γράψεις έτσι ακριβώς όπως το λέω. Μέσα εκεί δρουν σχεδόν ανενόχλητοι και ανεξέλεγκτοι άνθρωποι αγράμματοι, ανίκανοι και επικίνδυνοι. Έχουν τρουπώσει και κάνουν το κομμάτι τους, εναντίον αθώων.

Γνωρίζεις, φυσικά, τα αντεπιχειρήματα. Ότι αρκετοί άνθρωποι έχουν σωθεί, ότι οι πρακτικές που ακολουθούνται είναι, εμπεριστατωμένα, αποτελεσματικές…
Η απεξάρτηση είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση που θα έπρεπε για κάθε πρόσωπο να είναι μοναδική και ανεπανάληπτη, όχι ενιαία - γιατί έτσι, είναι λογικό να μην πετυχαίνει στο κάθε άτομο. Ξέρεις, κάποτε και η λοβοτομή ήταν τρόπος ιατρικής θεραπείας, το ξύλο εκπαιδευτική μέθοδος και, σύμφωνοι, κάποια άτομα μπορεί να βγήκαν αλώβητα μετά από αυτό ή, τέλος πάντων, να στάθηκαν στην κοινωνία. Αυτό όμως δεν μπορεί να είναι το επιχείρημά μας, το επιχείρημα ενός δημόσιο οργανισμού τον 21ο αιώνα, σε μια ευρωπαϊκή χώρα. Είναι αποτυχία από τους 100 που  μπαίνουν για θεραπεία, να βγαίνουν οι 5 καλά. Και οι άνθρωποι του ΚΕΘΕΑ το θεωρούν επιτυχία. Μου φαίνεται αδιανόητο. Οι υπόλοιποι 95 οδηγούνται στους δρόμους, στους μπάτσους, στην αστεγία, στην αυτοκτονία. Οι άστεγοι χρήστες ουσιών στην Ελλάδα πεθαίνουν σε υπερπολλαπλάσιο ποσοστό από ό, τι σε όλες τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Ποιος ασχολείται με αυτό, όμως;

Ποιες είναι οι επί της ουσίας διαφορές στις προσεγγίσεις των προγραμμάτων που γνωρίζουμε όλοι για χρήστες ουσιών; ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ, 18 άνω… Συμφωνείς με την ενοποίησή τους;
Το ΚΕΘΕΑ θεωρεί ότι η απεξάρτηση ξεκινά από όταν το άτομο σταματήσει τις ουσίες-τι συμβαίνει, δηλαδή, από εκεί και πέρα στην ζωή του. Ο ΟΚΑΝΑ σου λέει ότι η απεξάρτηση είναι θέμα βιολογικό και δίνει αποκατάστατα μέχρι την απομείωση ή την καλύτερη οργάνωση λήψης ουσιών από τον οργανισμό. Το 18 Άνω (πριν συγχωνευθεί κι αυτό) επένδυε σε μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, για την αντιμετώπιση του στερητικού συνδρόμου από την διακοπή χρήσης ουσιών. Στην πιάτσα, όμως, υπάρχει (ή έστω υπήρχε) μια σχέση μεταξύ τους: όλοι πάνε σε όλα. Αυτό είναι μια απόδειξη ότι κανένα δεν είναι ουσιαστικά αποτελεσματικό. Το ΚΕΘΕΑ είναι η μεγάλη δεξαμενή, μιας που θεωρείται, εντός πολλών εισαγωγικών, το πιο «ηθικό» από όλα. Τα δικαστήρια, ας πούμε, όταν θέλουν να δώσουν μια εναλλακτική θητεία σε κάποιον ποινικό χρήστη, τον στέλνουν αποκλειστικά στο ΚΕΘΕΑ. Από το 2019, η Κυβέρνηση επιχείρησε να εφαρμόσει το αγγλικό μοντέλο ενοποιημένων προγραμμάτων και θεραπειών και να τα ενώσει όλα σε ένα, ο περίφημος ΕΟΠΑΕ (Εθνικός Οργανισμός Πρόληψης και Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων). Αυτό πραγματοποιήθηκε επισήμως, η έναρξη του διοικητικού του συμβουλίου δηλαδή, από πρώτης Φεβρουαρίου του 2025. Στόχος, θεραπεία στα μέτρα του καθενός χρήστη-σε καμία περίπτωση, δεν περιλαμβάνει βασανιστήρια, αλλά σκοπεύει να αντιμετωπίζεται η κάθε εξάρτηση υπό πρίσμα ολιστικό, φροντίδας, συνεχές με γνώμονα τις εξατομικευμένες ανάγκες του κάθε εξαρτημένου. Βεβαίως, ελέγχουμε κάθε μέρα την πρόοδό του ως οργανισμού. Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, πέντε χρόνια θητείας, δεν έκανε τίποτα σχετικά με το επίμαχο αυτό θέμα.

Εσύ για ποιο λόγο επέλεξες να αναδείξεις αυτό το θέμα με δημόσιες δηλώσεις;
Προσπαθώ εδώ και χρόνια να ανοίξω μια συζήτηση για το ΚΕΘΕΑ, ως δημόσια υπηρεσία. Μάταια, που θα πει, κανένα αποτέλεσμα. Έκρινα λοιπόν, με βάση την εγκύκλιο παιδεία μου και την εμπειρία μου, ότι καλύτερος τρόπος για να το κάνω είναι να γράψω δημοσίως κάτι πολύ σκληρό και αν την πατήσουν, την πάτησαν. Όπερ και εγένετο. Εννοώ, μου έκαναν μήνυση. Το 2019 κάνω την πρώτη ανάρτηση όπου τους κατηγορώ ανοιχτά και, έκτοτε, αρχίζει να ξηλώνεται το πουλόβερ. Φυσικά, τα δικαστήρια καθυστερούν, περάσαμε και έναν Covid, και με αυτά και με εκείνα, φτάσαμε 2025. Πλέον, διαπιστώνουν οι άνθρωποι του ΚΕΘΕΑ ότι έχουν να κάνουν με έναν σκληρό καριόλη, εξ ου και άρχισαν να τα μασάνε, να τα γυρίζουν, να χρησιμοποιούν διάφορους φίλους και σπιούνους-τώρα, πρέπει και θέλω να τους πάρει ο διάολος. Κατηγορώ τους γιατρούς και τους νοσηλευτές, όμως στο δικαστήριο δεν προσήλθε κανένας γιατρός και νοσηλευτής, παρά δώδεκα απλοί εργαζόμενοι. Άρα, υπάρχει ένα τεράστιο νομικό θέμα: πώς με μηνύεις για δυσφήμιση όταν λέω κάτι για κάποιον που δεν είσαι εσύ; Πώς σε συκοφαντώ εσένα ακριβώς; Εν τω μεταξύ, η δίκη (που κατέληξε στην επιβολή εξαγοράσιμης ποινής 52 μηνών) δεν ασχολήθηκε με την ουσία της υπόθεσης, με το έγκλημα δηλαδή που με επιχειρήματα και αποδείξεις κατηγορώ κάποιους ότι διαπράττουν, αλλά με το αδίκημα της υποτιθέμενης προσβολής και συκοφαντίας μου εναντίον τους.

Ουσιαστικά, έχασες τη δίκη.
Γνωρίζω, βέβαια, καλά ότι το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο δεν μπορεί να αποφασίσει, έτσι απλά, ότι το ΚΕΘΕΑ κάνει εγκλήματα. Άρα, για το Δευτεροβάθμιο (γιατί θα συνεχίσω) έχω και άλλα στοιχεία να εισφέρω. Οι μάρτυρες που ακούσαμε ήταν ο Μάριος ο Ατζέμης, ένας άνθρωπος που παρακολουθεί όλα τα διεθνή fora με συνέπεια και γνώση, ως εμπειρογνώμων για τις πολιτικές για τα ναρκωτικά σε αρκετές οργανώσεις. Χρήστης επίσης, ο ίδιος για πολλά χρόνια, άστεγος, στον δρόμο και αυτή τη στιγμή αντιπρόεδρος του Κέντρου Πρόληψης του Δήμου Αθηναίων και σύμβουλος του Χάρη Δούκα σε τέτοια θέματα. Επίσης, η ποιήτρια Δάφνη Χρονοπούλου, πρόεδρος του Δικτύου Ομότιμων Χρηστών Ψυχοδραστικών Ουσιών και εκπροσωπεί πολύ κόσμο, έχει σοβαρές καταγγελίες και πλήρη γνώση πραγμάτων που συμβαίνουν. Αυτοί οι δύο μάρτυρες δεν είναι τυχαία πρόσωπα. Και έπονται και άλλοι, με ακόμα πιο επίμαχες μαρτυρίες, στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο.

Ο Δήμαρχος της Αθήνας σε στηρίζει σε όλο αυτό εσένα και τους συνεργάτες σου;
Ξεκάθαρα και by the book! Ο Χάρης Δούκας δεν θα ανεχθεί άλλο αυτήν την δυστυχία των χρηστών, ως μπαλάκια από δομή σε δομή κι έπειτα, σε χειρότερη κατάσταση από πριν, στον δρόμο. Ο δήμαρχος μού δείχνει εμπιστοσύνη, με περιβάλλει με την αγάπη του και δεν έχω απολύτως κανένα παράπονο. Δίνει και αυτός την δική του μάχη. Είναι ο μόνος δήμαρχος που έχει δηλώσει ότι θα αντιμετωπίσει το θέμα ουσιαστικά και με ρίσκο και ότι θα κάνει τομές.

Και η κυβέρνηση, τι θέση έχει σε και για όλα αυτά;
Ουσιαστικά, αδιαφορεί. Αλλά επειδή το σούσουρο έχει βγει και εκτός συνόρων, πια, μέσω οργανισμών και οργανώσεων, ξέρει ότι όλο αυτό δεν μπορεί να πάει πολύ μακριά. Έστω και για τα μάτια του κόσμου, νιώθει την υποχρέωση να κάνει κάτι. Και ένα πρώτο πράγμα ίσως είναι ο ΕΟΠΑΕ.

Έχεις λάβει νέες πληροφορίες από πρώην θεραπευόμενους μετά τη δημοσιοποίηση της υπόθεσης;
Κάθε μέρα, δημοσίως και ιδιωτικώς, μού έρχονται ιστορίες θυμού και θλίψης. Προσωπικά βιώματα ανθρώπων, εμπειρίες που έχουν ως συγγενείς χρηστών, πολλά πράγματα. Όλα θα έχουν την χρησιμότητά τους στο Εφετείο.

Κανείς θα έλεγε ότι ως άνθρωπος με δημόσιο λόγο και έργο θα μπορούσες να ασχοληθείς και με άλλα ζητήματα που καίνε την κοινωνία. Υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος που ασχολείσαι με το ΚΕΘΕΑ;
Ναι. Ότι με αυτό το θέμα δεν ασχολούνται άλλοι και νιώθω ότι το προφίλ μου θα λειτουργήσει πιο αποτελεσματικά. Πιστεύω πολύ στους νέους ανθρώπους και επιθυμώ να αφήσω μια κληρονομιά στον συγκεκριμένο αγώνα. Είναι πολύ ευαίσθητο και σοβαρό θέμα η απεξάρτηση-και δεν ασχολούνται με αυτήν σοβαρά ούτε οι δεξιοί, ούτε οι αριστεροί. Κάνουν συνεχώς στραβά μάτια, για διάφορους λόγους και στοχεύσεις η κάθε μεριά. Στο ζήτημα των γάμων των ομοφυλόφιλων, ας πούμε, έδωσα επίσης μεγάλη μάχη και αποδείχτηκα σωστός. Και τώρα, παλεύω να κάνω το ίδιο. Να σταματήσουν τα εγκλήματα στον ΚΕΘΕΑ, αλλιώς δεν θα ησυχάσουμε. Εννοώ και ο Μάριος Ατζέμης. Έχω πάει και θα πάω άπειρες φορές στα δικαστήρια. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, έχω βάλει πάρα πολλή ενέργεια και πιστεύω πως η ενέργεια αυτή θα δικαιωθεί.