Διεθνές Συνέδριο για τον Θρησκευτικό Φονταμενταλισμό στην Αλεξανδρούπολη - Τα βασικά συμπεράσματα

Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το Διεθνές Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Αλεξανδρούπολη στις 13 και 14 Ιουνίου με θέμα «Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός: Γένεση και Εξέλιξη ενός Φαινομένου».

Το Συνέδριο που έριξε φως στις πολλαπλές πτυχές ενός πολυσύνθετου και επίκαιρου φαινοµένου έγινε υπό τη διοργάνωση του Διεθνούς Παρατηρητηρίου Θρησκευτικού Φονταμενταλισμού (ΔΠΘΦ) και τη στήριξη της Ιεράς Μητρόπολης Αλεξανδρουπόλεως, της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης και του Δήμου Αλεξανδρούπολης.

Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος: Ο διαθρησκειακός διάλογος ως «αντίδοτο» στις φονταμενταλιστικές τάσεις

Κατά την έναρξη, τις εργασίες του Συνεδρίου χαιρέτησε ο Παναγιώτατος  Οικουµενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολοµαίος, ο οποίος τόνισε τη δυναµική επανεµφάνιση των θρησκειών αλλά και τις παραµορφώσεις του θρησκευτικού φαινοµένου, παράδειγµα των οποίων αποτελεί και ο θρησκευτικός φονταµενταλισµός.

Οι παραµορφώσεις αυτές, επεσήµανε ο Παναγιώτατος, απειλούν την ειρηνική συνύπαρξη των λαών, σε αντίθεση µε τον ειλικρινή διαθρησκειακό διάλογο, ο οποίος αποτελεί «αντίδοτο» στις φονταµενταλιστικές τάσεις και αφορµή συνάντησης του πλούτου κάθε Θρησκείας µε το σύγχρονο πολιτισµό. Γι’ αυτό και χαρακτήρισε σπουδαίο το έργο που αναλαµβάνει το Διεθνές Παρατηρητήριο Θρησκευτικού Φονταµενταλισµού, σε τούτη την κρίσιµη χρονική στιγµή.

Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυµος: Ανάγκη ανάδειξης των θρησκευτικών κοινοτήτων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης σε συνεκτικό ιστό ενότητας

Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, κ. κ. Ιερώνυµος Β΄, επεσήµανε µε τη σειρά του, την ανάγκη ανάδειξης των θρησκευτικών κοινοτήτων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης σε συνεκτικό ιστό ενότητας των νέων κοινωνιών που δηµιουργούνται από τις µετακινήσεις χιλιάδων ανθρώπων και χαιρέτησε την πρωτοβουλία του Συνεδρίου ως αντανάκλαση ορθόδοξου χριστιανικού ήθους και εκκλησιαστικής ταυτότητας, καθώς επίσης και ως δράση προώθησης της κοινωνικής ειρήνης και ενότητας.

Τον ενθουσιασµό τους για τη διεξαγωγή του Συνεδρίου, αλλά και τη στήριξή τους στο Διεθνές Παρατηρητήριο Θρησκευτικού Φονταµενταλισµού, εξέφρασαν στους χαιρετισµούς τους, ο Υφυπουργός Παιδείας, Θρησκευµάτων και Αθλητισµού, κ. Νικόλαος Παπαϊωάννου και ο Γενικός Γραµµατέας Θρησκευµάτων του ίδιου Υπουργείου, κ. Γεώργιος Καλαντζής, τονίζοντας µε έµφαση, πως το Παρατηρητήριο συµβάλλει και θα συµβάλλει και στο µέλλον µε τις δράσεις του, στην πρόληψη φαινοµένων βίας και µισαλλοδοξίας, ενισχύοντας µε τον τρόπο αυτό την Εθνική, αλλά και τη Διεθνή Στρατηγική Παιδείας, που κινούνται στην ίδια κατεύθυνση, προς όφελος της ειρηνικής συνύπαρξης όλων των πολιτών.

Στην ίδια γραµµή κινήθηκαν και οι χαιρετισµοί των τοπικών αρχόντων, του Περιφερειάρχη Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, κ. Χριστόδουλου Τοψίδη και του Δηµάρχου Αλεξανδρούπολης, κ. Γιάννη Ζαµπούκη, οι οποίοι τόνισαν τη σηµασία της ίδρυσης του Παρατηρητηρίου στην ευαίσθητη περιοχή της Θράκης, η οποία αποτελεί παράδειγµα ειρηνικής συµβίωσης Ελλήνων πολιτών διαφορετικών θρησκευτικών ταυτοτήτων ( Χριστιανοί, του Μουσουλµάνοι, Εβραίοι και Αρµένιοι).

Ακολούθως, ο οικοδεσπότης και πρόεδρος Παρατηρητηρίου, Σεβασµιώτατος Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, Τραϊανουπόλεως και Σαµοθράκης, κ. κ. Άνθιµος, αφού ευχαρίστησε όλους τους συµµετέχοντες, διευκρίνισε πως η ίδρυση του Ιδρύµατος δεν αποτελεί απόπειρα αστυνόµευσης της πνευµατικότητας της κοινωνίας αλλά µέρος της προσπάθειας αντίστασης των τοπικών µητροπόλεων σε φαινόµενα θρησκευτικού φανατισµού και κυρίως, ουσιαστική ανταπόκριση στην ευαγγελική επιταγή της αγάπης µέσω του υγιούς προβληµατισµού, της συµπερίληψης και του διαλόγου.

Το Διεθνές Παρατηρητήριο στοχεύει στην ανάδειξη του δηµιουργικού χαρακτήρα των Θρησκειών 

Στην πορεία ο Σεβασµιώτατος κήρυξε την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου. Στην κεντρική εισήγηση τού Συνεδρίου, µετά το πέρας των χαιρετισµών, ο διευθυντής του Παρατηρητηρίου, καθηγητής Χρυσόστοµος Σταµούλης, αναφέρθηκε στην ιστορική προέλευση και τις αιτίες γένεσης του θρησκευτικού φονταµενταλισµού, επεσήµανε τους κινδύνους που εµφωλεύουν σε αυτόν, τόσο για τις ίδιες τις θρησκευτικές κοινότητες όσο και για το σύνολο του πολιτισµού και τόνισε πως φαινόµενα βίας, µεσσιανισµού, φανατισµού και αποκλεισµού του διαφορετικού, δυναµιτίζουν τα θεµέλια της Εκκλησίας. Γι’ αυτόν το λόγο, σηµείωσε χαρακτηριστικά, το Διεθνές Παρατηρητήριο στοχεύει ακριβώς στην ανάδειξη του δηµιουργικού χαρακτήρα των Θρησκειών και της συµβολής της υγιούς θρησκευτικότητας στην ενότητα των δηµοκρατικών κοινωνιών.

Η πρώτη ηµέρα των εργασιών ολοκληρώθηκε µε µία συνεδρία, κατά την οποία οι οµιλητές προχώρησαν στην αναζήτηση πρώιµων µορφών «θρησκευτικού φονταµενταλισµού» στους πρώτους αιώνες της ιστορίας της Εκκλησίας, αλλά και στην ανάδειξη του κινδύνου που εµπερικλείει η συµπόρευση του φονταµενταλισµού µε τον εθνοφυλετισµό, κάτι που, όπως διαπιστώθηκε, συναντάται συχνά σε Ορθόδοξες Εκκλησίες και οµάδες πιστών της διασποράς, αλλά και σε Εκκλησίες άλλων δογµάτων. Οι εισηγητές αναφέρθηκαν τόσο στην αλληλεπίδραση ΜΜΕ και φονταµενταλισµού και τις πολλαπλές διαστάσεις της σχέσης αυτής µε τις συνέπειές τους, όσο και στα αποτελέσµατα που επιφέρει ο φονταµενταλισµός στις ζωές των πιστών, όταν εµπλέκεται στη θρησκευτική πολιτική (Καθηγητές Χ. Κουτρής, Β. Κουκουσάς, Χ. Φραγκονικολόπουλος).

Στις πρώτη πρωινή συνεδρία της δεύτερης ηµέρας του Συνεδρίου, παρουσιάσθηκε η σύνδεση θρησκευτικού φονταµενταλισµού και θρησκευτικής πολιτικής, µνηµονεύτηκαν οι προσπάθειες της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην αναχαίτιση της διαιρετικής επίδρασης των φονταµενταλιστικών τάσεων στην κοινωνία, την Εκκλησία και τον πολιτισµό, µέσω των αποφάσεών της, κατά την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης και αναλύθηκαν, µέσα από το πρίσµα της Κοινωνιολογίας του Χριστιανισµού, οι πολυεπίπεδες επιπτώσεις της µεταφοράς της ρητορικής µίσους και της επακόλουθης θρησκευτικής σύγκρουσης στον κυβερνοχώρο (Καθηγητές Γ. Λιάντας, Σ. Τσοµπανίδης, Χ. Τσιρώνης).

Στη δεύτερη πρωινή συνεδρία, εξετάστηκαν ειδικότερες περιπτώσεις, όπως το παράδειγµα των Δυτικών Βαλκανίων, επισηµάνθηκε η επίδραση της πολιτικής αστάθειας αλλά και η ταύτιση της θρησκευτικής µε την εθνική ταυτότητα στην τροφοδότηση των τάσεων ανάπτυξης του θρησκευτικού φονταµενταλισµού στην περιοχή, αλλά ταυτόχρονα αναδείχθηκε, µέσα από την περίπτωση του µακαριστού Πατριάρχη Σερβίας κυρού Παύλου, η καταλυτική δύναµη του προσώπου του θρησκευτικού ηγέτη στην ανάσχεση της µισαλλοδοξίας και του εθνικού θρησκευτικού παροξυσµού. Εξόχως σηµαντική υπήρξε και η αναφορά σε µια αργή αλλά σταθερή διαµόρφωση ενός αντικανονικού εκκλησιολογικού ήθους, αποτέλεσµα µιας φονταµενταλιστικής έκφανσης ιδεολογικοποίησης της εκκλησιολογίας, η οποία εκφράζεται µέσα από φαινόµενα όπως ο αντιθεσµισµός, ο γεροντισµός κ.ά. (Καθηγητές D. Đukić, Α. Αθανασιάδης, S. Ribolov).

Στην τρίτη πρωινή συνεδρία, το φαινόµενο του φονταµενταλισµού προσεγγίστηκε αρχικά µέσα από το πρίσµα της παιδαγωγικής θεωρίας, οπότε και τονίστηκε η σηµασία της εκπαίδευσης στη διαµόρφωση δηµοκρατικής συνείδησης και η ανάγκη για διάλογο και συνύπαρξη στο δηµόσιο χώρο. Έπειτα αναλύθηκε ο «πειρασµός του Απόλυτου» και η γοητεία που ασκεί η απόλυτη βεβαιότητα στον σύγχρονο θρησκευτικό λόγο· βεβαιότητα που µε τις παθολογίες της, οδηγεί σχεδόν πάντα σε αποκλεισµό και βία. Σχετική µε το θέµα αυτό ήταν και η ακόλουθη αναφορά στις εκφάνσεις του φονταµενταλισµού στο χώρο της υγείας, µέσω των περιπτώσεων απόρριψης ιατρικών πρακτικών εξαιτίας θρησκευτικών πεποιθήσεων κατά την πανδηµία covid-19.

Προς αντιρρόπηση, ωστόσο, των παραπάνω παθολογικών πτυχών του φονταµενταλισµού, παρουσιάστηκε ακολούθως µια ειρηνική ερµηνεία του Ισλάµ, η οποία ανέδειξε τη «συνάντηση των πολιτισµών», ως ικανό αντίδοτο στην πολεµική χρήση της θρησκείας (Καθηγητές Α. Στογιαννίδης, Π. Παναγιωτόπουλος, Κ. Νιζάµης, Ο. Χαµζά). Το απόγευµα της ίδιας ηµέρας, στην τέταρτη συνεδρία, µέσα από το διαδικτυακό φαινόµενο των «Ortho-Bros» στις ΗΠΑ και τα νέου τύπου φονταµενταλιστικά κινήµατα, συζητήθηκε το πώς η ψηφιακή τεχνολογία συµβάλλει στην αναπαραγωγή φονταµενταλιστικών, αντι-φιλελεύθερων και πατριαρχικών προτύπων στην Ορθοδοξία και διερευνήθηκε ο τρόπος µέσω του οποίου, απ’ τη διαλεκτική θρησκευτικού φονταµενταλισµού και λαϊκισµού, οι δύο λόγοι ενοποιούνται σε πολιτικά συµφραζόµενα και καταλήγουν στην ιεροποίηση του λαού και την πολιτικοποίηση της πίστης (Β. Μπέµπης, Σ. Κοσκινά).

Η πέµπτη και τελευταία συνεδρία των εργασιών ασχολήθηκε µε τη σχέση θρησκευτικού φονταµενταλισµού και τέχνης. Αφορµές για συζήτηση δόθηκαν από την εξέταση των µηχανισµών ελέγχου και λογοκρισίας που επιβάλλονται από τις Εκκλησίες στην κινηµατογραφική τέχνη, από την πρόταση της λογοτεχνίας ως ενός ακόµη αντίδοτου στον φονταµενταλισµό µέσα από την ενθάρρυνση για διάλογο, ενσυναίσθηση και αποδοχή της διαφορετικότητας και από την ανάδειξη, τέλος, του ρόλου του σύγχρονου φονταµενταλισµού στην ενσάρκωση µιας φαντασίωσης για αδιαµεσολάβητη από την ανθρώπινη νόηση –και γι’ αυτό, µη παραδοσιακή- κατανόηση της πραγµατικότητας (Δ. Χατζή, Π. Θωµά, Κ. Λερούνης).

Η παρουσία του θρησκευτικού φονταµενταλισµού στη δηµόσια πλατεία

Το Συνέδριο ολοκληρώθηκε µε τη Στρογγυλή Τράπεζα κατά την οποία οι εκλεκτοί συνοµιλητές, από διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες (Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, Τραϊανουπόλεως και Σαµοθράκης κ. Άνθιµος, Σοφολογιώτατος Τοποτηρητής Μουφτής Κοµοτηνής κ. Τζιχάτ Χαλήλ, Αιδέσιµος ποιµένας της Ευαγγελικής Εκκλησίας Αλεξανδρούπολης κ. Στάθης Τανατζής), συζήτησαν µε τον κ. Νικόλα Πρεβελάκη, Associate Senior Lecturer on Social Studies, στο Πανεπιστήµιο του Harvard, για την παρουσία του θρησκευτικού φονταµενταλισµού στη δηµόσια πλατεία, φέρνοντας στο προσκήνιο πρακτικές που διαβρώνουν την προσπάθεια για ειρήνη, αλληλεγγύη, σεβασµό και ελευθερία, αλλά και πράξεις που αναδεικνύουν πως η συνεργασία των Θρησκειών, στο πλαίσιο της θρησκευτικής ελευθερίας των δηµοκρατικών κοινωνιών, µπορεί να αναδείξει τις Θρησκείες σε συνεκτικό αρµό που συµβάλλει στη συγκρότηση της ενότητας του σύγχρονου πολιτισµού.

Επισηµάνθηκε επίσης η ανάγκη βαθύτερης κατανόησης του φαινοµένου, των λόγων που σήµερα οδηγούν σε µια αυξητική του έκρηξη και προτάθηκε το άνοιγµα του Παρατηρητηρίου στην καταγραφή και µελέτη συγκεκριµένων παραδειγµάτων, µε διάθεση συµβολής στη θεραπεία των αρνητικών συνεπειών τους εντός του πολιτισµού και της ιστορίας.