Ελλαδα

Ελλάδα, μια «αγχωμένη» χώρα

Το αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας στο παρόν είναι αυτό που χτίζει την «ανοσία» απέναντι στο άγχος για το μέλλον

Σοφία Καλαμαντή
ΤΕΥΧΟΣ 899
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
UPD

H Ελλάδα η πιο «αγχωμένη» χώρα της Ευρώπης για το 2023, σύμφωνα με έρευνα, η νομιμότητα και η παραγωγική εύρεση λύσεων και αντιμετώπισης του άγχους.

Λίγο πριν την εκπνοή του έτους, μία ενδιαφέρουσα πληροφορία σχετικά με τη ζωή στην Ελλάδα ήρθε στο φως της εγχώριας επικαιρότητας: σύμφωνα με έρευνα, με βάση τα στοιχεία από τη Eurostat, τον δείκτη “Global Burden of Disease” και την έρευνα “World Emotional Temperature” η Ελλάδα αναδείχθηκε για το 2023 η πιο «αγχωμένη» χώρα της Ευρώπης. Η χώρα μας κατέλαβε την πρώτη θέση μεταξύ 35 χωρών στο ερώτημα ποια είναι η πιο αγχωτική χώρα για να ζει κανείς, καταδεικνύοντας πως τα ποσοστά άγχους, το στρες και η πίεση είναι τα υψηλότερα, μεταξύ των υπόλοιπων χωρών της Γηραιάς Ηπείρου αλλά και της Τουρκίας, η οποία ήρθε στη δεύτερη θέση σε επίπεδα άγχους. Την «πεντάδα του στρες» ήρθαν να συμπληρώσουν η Πορτογαλία, η Μάλτα και η Κύπρος. Στον αντίποδα, οι λιγότερο αγχωμένες χώρες, αναδείχθηκαν η Δανία (με διαφορά στην πρώτη θέση) και έπονται η Πολωνία, η Σλοβακία, η Τσεχία και η Ισλανδία. 

Μπορεί μία έρευνα να αποτελέσει πυξίδα για να προσδιορίσει μία ολόκληρη κοινωνία σε μία δεδομένη στιγμή, πόσο μάλλον να δώσει ενδείξεις για την κατάσταση κάθε κοινωνικού κυττάρου ξεχωριστά; Σίγουρα όχι. Θα χρειαζόταν πιθανότατα μία εθνογραφική μελέτη μεγάλης κλίμακας με αποκλειστική εστίαση στην ελληνική κοινωνία για να διαφανούν πιο καθαρά τα –πιθανά και ενδεχόμενα– δομικά και λειτουργικά αίτια αυτού του «μαζικού» άγχους. Αποτελεί όμως ενδιαφέρον στοιχείο ο χαρακτηρισμός «αγχωμένη» χώρα. Εάν μιλούσαμε για μία «θυμωμένη» ή «δυστυχισμένη» χώρα, ενδεχομένως τα πράγματα να ήταν κατά τι απλούστερα. Το να είναι κανείς θυμωμένος ή δυστυχισμένος εξαρτάται άμεσα από τις ισχύουσες συνθήκες, δηλαδή από το βιωμένο παρόν. Εάν είμαι θυμωμένος ή θλιμμένος, πιθανότατα μπορώ να προσδιορίσω το αίτιο  και την πηγή αυτού του αισθήματος, άρα να προσδιορίσω τι είναι αυτό που με ενοχλεί και να αποπειραθώ να το αλλάξω. Στην ψυχιατρική, όμως, το άγχος περιγράφεται συχνά ως «μία αρνητική προσδοκία για το μέλλον». Είναι μία κατάσταση που δεν αφορά μόνο ένα χρονικά προσδιορισμένο βίωμα στο τώρα, αλλά πλαισιώνει την εικόνα και την προοπτική που έχει το άτομο για το αύριο. Με τη σειρά του αυτό το αίσθημα γεννά τη σταθερή πίεση ή αλλιώς στρες στην καθημερινότητα. Αν κάποιος πιστεύει ότι τίποτα δεν θα πάει καλά είναι βέβαιον πως θα είναι συνεχώς πιεσμένος, εγκλωβισμένος υπό το βάρος μίας επαπειλούμενης αρνητικής εξέλιξης.

Οι προηγούμενοι μήνες στην Ελλάδα αποτέλεσαν καλά παραδείγματα αυτής της αρνητικής προσδοκίας, που επανέρχεται συνεχώς και γεννιέται από απροσδόκητες αρνητικές εξελίξεις. Από τις φυσικές καταστροφές του καλοκαιριού και του φθινοπώρου, στην έκρηξη της αποθήκης πυρομαχικών στην Αγχίαλο, στην επιδρομή των χούλιγκαν της Ντιναμό Ζάγκρεμπ, στον υπάλληλο της γνωστής εταιρείας που πέταξε αμέριμνα στη θάλασσα ένα αθώο άνθρωπο. Το δυστύχημα των Τεμπών είναι κάπως παλιότερο, αλλά φυσικά και δεν ξεχνιέται, ούτε η τραγωδία που έφερε μαζί. Όλα αυτά ενώ τα περιστατικά σχολικής βίας και οι συμμορίες ανηλίκων, όπως και τα περιστατικά έμφυλης βίας, είναι ταυτοχρόνως σταθερά παρόντα στην ειδησεογραφία. Τα τροχαία δυστυχήματα παραμένουν από τις πρώτες αιτίες θανάτων, ενώ κυριαρχεί η αίσθηση απουσίας κάθε ελέγχου και καθολικής ανομίας. Ο τσαμπουκάς, το νεύρο και η ψευτομαγκιά περιττεύουν στους ελληνικούς δρόμους, τόσο από οδηγούς όσο και από πεζούς. Οι συνθήκες αυτές συνεισφέρουν σε μία καθημερινότητα, όπου κάποιος νιώθει το λιγότερο ευάλωτος: σαν μία μορφή έμμεσης βίας να του ασκείται συνεχώς, χωρίς να μπορεί να κάνει κάτι για αυτό.

Το να καταφύγει κανείς στο απλουστευτικό και εν μέρει στρατευμένο σύνθημα «από τύχη ζούμε» που ακούστηκε τους προηγούμενους μήνες θα ήταν ένας μηδενιστικός, μιζεραμπιλιστικός τρόπος σκέψης. Έχει σημασία να εστιάσουμε στη σχέση της Ελλάδας με τη νομιμότητα για μία πιο παραγωγική εύρεση λύσεων και αντιμετώπισης του άγχους. Η νομιμότητα παραμένει μέχρι και σήμερα μία παρεξηγημένη έννοια. Η εφαρμογή των κανόνων περισσότερο τρομάζει ένα μέρος της κοινωνίας παρά το ανακουφίζει, μοιάζει σαν ο «νόμος και η τάξη» να αποτελούν το κατώφλι του αυταρχισμού, προορισμένου να σαμποτάρει την ελευθεριότητα και την ανεμελιά που διαχρονικά θεωρείται πως προσφέρει ο ευρωπαϊκός νότος. Όμως, το αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας στο παρόν είναι αυτό που χτίζει την «ανοσία» απέναντι στο άγχος για το μέλλον. Ας ευχηθούμε λοιπόν το νέο αυτό έτος να φέρει περισσότερη νομιμότητα και λιγότερη φτιαχτή ανεμελιά.