Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© Λάζαρος Γραικός
Ελλαδα

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»

Ταξιδέψαμε ως τη Βέροια για να συναντήσουμε την αρχαιολόγο που, με νωπές τις δόξες από τα επιτεύγματά της στο Ανάκτορο των Αιγών, μας διηγήθηκε Μακεδονικά έπη. 
4754-202316.jpeg
Στέφανος Τσιτσόπουλος
ΤΕΥΧΟΣ 899
15’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
UPD

Αγγελική Κοτταρίδη: Συνέντευξη με την αρχαιολόγο και Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας για το Ανάκτορο των Αιγών, τον Φίλιππο, τον Μέγα Αλέξανδρο, την Πεφωτισμένη Ηγεμονία.

Στον δρόμο για τις Αιγές, καθώς οδηγούμε υπό συνθήκη βροχής και ομίχλης από τη Θεσσαλονίκη για τη Βέροια με τον φωτογράφο Λάζαρο Γραικό, συζητάμε για μερικά από τα επικά που συνέβησαν εκεί στα βάθη των αιώνων και του αφηγούμαι ιστορίες από την αρχαία πόλη που αξιώθηκε να γίνει λίκνο γέννησης σπουδαίων ανθρώπων και πολιτισμού. Πηγαίνουμε να συναντήσουμε την Αγγελική Κοτταρίδη.

Πατρίδα των Μακεδόνων, ο τόπος των Αιγών απλώθηκε ως τα πέρατα της γης, όμως κάποια στιγμή έσβησε από τον χάρτη. Το ξαναζωντάνεμά του από την Αγγελική Κοτταρίδη δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί στα 50 λεπτά οδήγησης που απέχει η Θεσσαλονίκη από τη Βέροια, όπου μας περιμένει η μεγαλύτερη (κατά τη γνώμη μου) εν ζωή Ελληνίδα αρχαιολόγος.

Σαράντα πέντε χρόνια πίσω από το σήμερα, οι αξίνες και το θαύμα της ανασκαφής του Μανόλη Ανδρόνικου και των συνεργατών του έφεραν στο φως τεκμήρια για όσα υπήρχαν έως τότε μόνο στη φαντασία, τη διαίσθηση και την ενόρασή του. Τσακίζοντας τη λήθη, αποτινάσσοντας τα σκοτάδια και εξορύσσοντας μεγαλειώδη κατάλοιπα ενός πολιτισμού που ήταν για αιώνες χαμένος σαν τη μυθική Ατλαντίδα, ο Ανδρόνικος και οι συνεργάτες του αποκατέστησαν την αλήθεια της Ιστορίας. Και είμαι σίγουρος πως στο μέλλον αυτός ο πολιτισμός θα δώσει τροφή για σενάριο στους νέους Στίβεν Σπίλμπεργκ και Φρανκ Μίλερ.

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

Η Αγγελική Κοτταρίδη, νεαρή φοιτήτρια τότε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, ζόρικια Θεσσαλονικιά και Ανωπολίτισσα («στην οδό Επαμεινώνδα γεννήθηκα και τα βαφτίσια μου γιορτάστηκαν στην ταβέρνα του Βλάχου»), ήταν μέλος εκείνης της ντριμ τιμ. Η συμμετοχή της στο έπος του Ανδρόνικου καθόρισε τη συνέχεια όλης της μετέπειτα ζωής της. Στο πέρασμα των χρόνων, με επιμονή, υπομονή, τρέλα, γνώση, όραμα και πείσμα, αυτό που κατάφερε η μέχρι προσφάτως Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας (αφυπηρέτησε μέσα στο 2023) μαζί με τους συνεργάτες της δεν έχει προηγούμενο. Επαναφέροντας ολιστικά στο προσκήνιο την πόλη των Αιγών και ανασταίνοντας τον μύθο των Μακεδόνων με τεκμήρια και αποδείξεις αδιάσειστες, η Κοτταρίδη διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά, τις περγαμηνές και το κύρος της επιστημονικότητας, ώστε να της αποδώσω τον τίτλο της Starcheologist, κατά το «Starchitects», όρο που χρησιμοποιούμε για τους παγκοσμίως συγκλονιστικούς αρχιτέκτονες. Με ζήλο, πάθος αλλά και «άγνοια κινδύνου, που ακόμα με διακατέχει», όπως λέει, κατάφερε να κάνει τις Αιγές διάσημες στα πέρατα του κόσμου.

Φτάσαμε στη Βέροια. Συνεχίζει να βρέχει. Ανταμώνουμε στου Κριαρά, μια ιστορική μπουγατσερί-ρεβανερί (εκ του ρεβανί, της τοπικής σπεσιαλιτέ), στο τέρμα της Μητροπόλεως, στην πλατεία Ωρολογίου. Μας υποδέχεται εγκάρδια χαρίζοντάς μας γενναιόδωρα τον χρόνο της, παρά τη μεγάλη της κούραση: Λίγες μόνον ώρες πέρασαν από τη στιγμή που έσβησαν οι κάμερες και πανεπιτυχώς έληξαν η γιορτή και τα κολακευτικά σχόλια όλων που, προεξάρχοντος του Κυριάκου Μητσοτάκη, τίμησαν το τελευταίο της μεγάλο επίτευγμα. Αποστολή εξετελέσθη. Η Αγγελική Κοτταρίδη για πολλοστή φορά φώτισε λεπτομέρειες της έδρας του βασιλικού οίκου των Τημενιδών, το λίκνο και το διαχρονικό θεσμικό, θρησκευτικό και πολιτισμικό κέντρο των αρχαίων Μακεδόνων.

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ/ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΗΤΣΟΣ

© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ/ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΗΤΣΟΣ

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΗΡΑΣ

© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΗΡΑΣ

Ταυτίζοντας τη ζωή και το έργο της με τη μελέτη, την ανάδειξη και την αναστύλωση της ιστορίας και των μνημείων των Αιγών (από το 1996 περιλαμβάνονται στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCΟ), σε πολύχρονη συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, η επικεφαλής της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας, τις τελευταίες δεκαετίες, πετραδάκι πετραδάκι υλοποίησε ένα ευρύ πρόγραμμα έργων, που ο συνολικός σχεδιασμός τους είχε εξαρχής ως στόχο τη συστηματική και ολοκληρωμένη προστασία, αποκατάσταση και απόδοση στο κοινό ενός ιδιαίτερα εκτενούς χώρου. Σήμερα, υπό τη μορφή ενός τεράστιου αρχαιολογικού πάρκου με σύγχρονες και υψηλού επιπέδου υποδομές και υπηρεσίες και με μια ενιαία και ολοκληρωμένη παροχή γνώσης και εμπειρίας, η ιστορία της πόλης των Αιγών, όπως και οι μεγάλες στιγμές των βασιλέων της, Φίλιππου Β΄ και του γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, εκτίθεται στο πρότυπο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών, που έχει την υπογραφή της. Η λέξη «Μουσείο» ας κατανοηθεί και με την αρχαία σημασία του όρου, του κατοικητηρίου των Μουσών δηλαδή.

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΗΡΑΣ

© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΗΡΑΣ

«Πώς είπατε;» Δείχνει έκπληκτη και απορεί με τον χαρακτηρισμό Starcheologist. Δικαίως, δεν υπάρχει τέτοιο λήμμα, δικής μου έμπνευσης είναι η λέξη! Άλλωστε, η ίδια είναι το αντίθετο της σταρ, κρατά χαμηλό προφίλ, μιλώντας παθιασμένα μόνο για το αντικείμενό της. «Ξέρετε ποια ήταν η πιο συγκινητική στιγμή, τώρα που όλα τελείωσαν; Ήταν η μέρα που σηκώσαμε τον πρώτο κίονα του περιστυλίου του Ανακτόρου. Τρεις μόνο σπόνδυλοι από τους οκτώ είχαν ανυψωθεί, και εγώ με ύψος 1.60 να στέκομαι δίπλα στον κίονα δακρυσμένη. Τότε ένιωσα πως ναι, ναι, τα καταφέραμε. Καταφέραμε να νικήσουμε τον Μέτελλο, τον Ρωμαίο εκείνο βάνδαλο, που κατέστρεψε την πόλη με επιθυμία και στόχο να ρημαχτούν και να ξεχαστούν οι Αιγές. Καταφέραμε να ακυρώσουμε τους Ρωμαίους και να ξανασηκώσουμε το ανάστημα του μνημείου. Των Αιγών, επιμένω να χρησιμοποιώ την αρχαία ονομασία τους και όχι την ονομασία Βεργίνα».

Από το Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών ξεκινά η φυσική και νοηματική πύλη εισόδου στην ιστορία και στον πολιτισμό της μυθικής πόλης των Αιγών. Το έργο ζωής της Κοτταρίδη περιλαμβάνει την ενοποίηση του Μουσείου των Βασιλικών Τάφων (κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1990 αποτελώντας το κέλυφος προστασίας των βασιλικών τάφων της συστάδας του Φιλίππου Β’, αλλά και εκθεσιακό χώρο των μοναδικών θησαυρών που έφερε στο φως ο Μανόλης Ανδρόνικος), με το αρχαιολογικό πάρκο της Νεκρόπολης (έκτασης σχεδόν 550 στρεμμάτων, αποδόθηκε στο κοινό ως επισκέψιμος δενδροφυτεμένος χώρος, αρχαιολογικής και φυσιολατρικής περιήγησης το 2021), συν φυσικά το μεγαλοπρεπές Ανάκτορο, που υποδειγματικά αποκατεστημένο αποδόθηκε πριν λίγες μέρες μετά από την ολοκλήρωση του τιτάνιου αναστηλωτικού έργου που εξελισσόταν από το 2007 έως σήμερα, με διαδοχική χρηματοδότηση από διάφορα ΕΣΠΑ συνολικού ύψος 20.000.000 ευρώ.

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

Το Ανάκτορο ή και «Βασίλειον καθίδρυμα» των Αιγών, σύμβολο της Μακεδονικής ηγεμονίας του 4ου αιώνα π.Χ., με εμβαδό 15.000 τ.μ. και συνολική έκταση με τον περιβάλλοντα χώρο που φτάνει τα 25.000 τ.μ., υπήρξε ένα τεράστιο οικοδόμημα. Το μεγαλύτερο της κλασικής περιόδου στην Ελλάδα, κατά την υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη. «Για να έχουμε μέτρο σύγκρισης», δηλώνει η υπουργός που δεν κατάφερε να παραστεί στα εγκαίνια του λόγω covid, «επιτρέψτε μου να πω ότι 15.000 τετραγωνικά περίπου είναι το Μουσείο της Ακρόπολης. Η σύλληψη του Ανακτόρου φαίνεται να έγινε από τον Φίλιππο στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης του Βασιλείου των Μακεδόνων. Διακρίνεται από εξωστρέφεια και δυναμική αλληλεπίδραση με το σώμα των πολιτών, αλληλεπίδραση που αντανακλάται και στην ίδια τη σχεδίαση του συγκροτήματος, που αντλεί στοιχεία αρχιτεκτονικά και εννοιολογικά από τις πόλεις-κράτη της Νότιας Ελλάδας, συναρμόζοντας την έδρα της βασιλικής εξουσίας με την Αγορά, τον τόπο συνάθροισης των πολιτών. Το εμβληματικό αυτό οικοδόμημα, στο μέγα περιστύλιο, του οποίου το φθινόπωρο του 336 π.Χ. ο Αλέξανδρος ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Μακεδόνων, προτού ξεκινήσει τη μεγάλη του πορεία προς την Οικουμένη, μετά την καταστροφή του από τους Ρωμαίους, το 148 π.Χ., και τη λιθολόγησή του επί αιώνες, αποτελούσε έναν τεράστιο σωρό διάσπαρτων ερειπίων». Ο μελετητής της αρχαίας αρχιτεκτονικής Wolfram Hoepfner το αποκάλεσε ο «Παρθενώνα της Μακεδονίας». 

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΗΤΣΟΣ/ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ/EUROKINISSI)

© ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΗΤΣΟΣ/ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ/EUROKINISSI)

Και να ο λόγος στην Αγγελική Κοτταρίδη: «Αποτελεί έργο σπουδαίου αρχιτέκτονα του 4ου αιώνα π.Χ., που δεν αποκλείεται να είναι ο Πύθεος, όπως εικάζω, έχοντας στον νου μου τη μαρτυρία του Ρωμαίου Βιτρούβιου, που ασχολήθηκε εκτενώς μαζί του. Λειτουργούσε ως διοικητικό κέντρο του Βασίλειου, ενώ κατασκευαστικά όπως και ιδεολογικά αποτέλεσε πρότυπο για τα ανάκτορα της ελληνιστικής επικράτειας. Δεν ήταν το σπίτι του βασιλιά, αλλά το κέντρο διοίκησης που αφορούσε σε όλους τους πολίτες των Αιγών, που η συμμετοχή τους στη λήψη των αποφάσεων ήταν το άλφα και το ωμέγα για να γίνει πράξη το στιλ διακυβέρνησης του Φιλίππου, αυτό που ονομάζεται Πεφωτισμένη Ηγεμονία, δηλαδή, και κατάφερε να το επιβάλει μαζί με την πεφωτισμένη ομάδα του. Οι Μακεδόνες είχαν ως πολίτευμα τη Βασιλεία και η αρχή της Πεφωτισμένης Ηγεμονίας τους έλκει καταγωγή από τον Πλάτωνα.

»Ο Πλάτωνας μαζί με τον δάσκαλό του, Σωκράτη, ήταν οι καλύτεροι Αθηναίοι, δεν ήταν; Ειδικά ο Πλάτωνας που έζησε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και την πτώση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, εκεί δηλαδή όπου ο ηγέτης ήταν κληρωτός, οραματίστηκε μιαν άλλου τύπου ηγεσία. Αυτήν που ο επικεφαλής με τους συν αυτώ συμβούλους της αυλής έπρεπε να εκπαιδευτούν για να κυβερνήσουν. Ήταν πολύ πρωτοποριακός θεωρώ ο Πλάτωνας, γιατί σε αντίθεση με την καθεστηκυία αθηναϊκή αντίληψη, που ήθελε τις γυναίκες να λουφάζουν στον γυναικωνίτη σιωπηλές, εκείνος προασπιζόταν τη μόρφωση για όλους. Κοιτάξτε, λοιπόν, τη μορφή που παίρνει εμπράκτως μέρος της Πλατωνικής θεωρίας στο πεδίο της Μακεδονικής Πόλης. Όντως εδώ οι γυναίκες Μακεδόνισσες ήταν ελεύθερες και δυνατές, ενώ κάποιες τους αργότερα, στα χρόνια της ελληνιστικής οικουμένης, διοίκησαν κιόλας.

»Δείτε, επίσης, την επιρροή του Πλάτωνα και στο πεδίο της αρχιτεκτονικής. Στην Αθήνα, ο Παρθενώνας είναι ένας ναός αφιερωμένος σε μια θεότητα, ανηγηρμένος με προορισμό να τον βλέπει και να τον χαίρεται μόνο η θεά. Οι πολίτες να μην μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν. Όμως το ανάκτορο των Αιγών δεν έχει προηγούμενο. Είναι λειτουργικό γιατί απευθύνεται στους πολίτες, που μπαίνουν μέσα και συναθροίζονται. Χωρά 8.000 ανθρώπους, διαθέτει αγορά και ανδρώνα για τους 300 καλεσμένους που συντρώνε στα συμπόσια, τους “Βασιλικούς ποτούς”. Να σημειωθεί επίσης πως, σε αντίθεση με τα αθηναϊκά, στα μακεδονικά συμπόσια δεν συμμετέχουν μόνο οι πλούσιοι Ιππείς, που έχουν την πολυτέλεια και το χρήμα για να διαθέτουν άλογα, αλλά εταίροι του βασιλιά, επομένως και επί ίσοις όροις σύντροφοι, γίνονται και οι Πεζικάριοι ή και Πεζεταίροι, όπως τους αποκαλούν. Αυτή είναι η αρχή της Πεφωτισμένης Ηγεμονίας: Ο Φίλιππος είναι πρώτος των πρώτων αλλά και ταυτόχρονα ένας ίσος μεταξύ άλλων ίσων. Το περιστύλιο, τόπος συνάθροισης του Ανακτόρου, συγκεντρώνει όλες τις δραστηριότητες που είχε την εποχή εκείνη μια πολιτική αγορά. Ο Πύθεος θεωρώ πως συγχώνευσε, με τρόπο εξαιρετικά εφευρετικό, παραδοσιακά στοιχεία και ριζοσπαστικές επινοήσεις σε ένα κτίριο που άρχισε να κατασκευάζεται στα μέσα του 4ου αι. και ολοκληρώθηκε το 336 π.Χ., όταν ο Φίλιππος Β΄, στο αποκορύφωμα του εορτασμού της παντοδυναμίας του, δολοφονήθηκε, καθώς έμπαινε στο γειτονικό θέατρο. Κτίριο λιτό και λειτουργικό και συγχρόνως μνημειακό και επιβλητικό, το αρχετυπικό παλάτι χαρακτηρίζεται από πολυτέλεια υλικών, εφευρετικότητα και άρτια εκτέλεση. Με το μνημειώδες πρόπυλο, που παραπέμπει σε ιερό, τις εντυπωσιακές διώροφες στοές της πρόσοψης που ανοίγονται στην πόλη και προσκαλούν τους πολίτες να κάνουν χρήση του χώρου τους, το μέγα περιστύλιο, γύρω από το οποίο οργανώνονται οι χώροι των συμποσίων, τη θόλο που κατά τις επιγραφές ήταν ιερό του Πατρώου Ηρακλή, τη βιβλιοθήκη/αρχείο και το μικρότερο δυτικό περιστύλιο που εξυπηρετούσε βοηθητικές χρήσεις τύπου παλαίστρα, το “Βασίλειον” καθίδρυμα των Αιγών στέγαζε όλες εκείνες τις δομές που ήταν απαραίτητες για την άσκηση της πολυεπίπεδης δημόσιας εξουσίας».

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

Εδώ, στο μεγάλο του περιστύλιο ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Μακεδόνων ο Αλέξανδρος Γ΄ και έτσι ξεκινά η πορεία που θα αλλάξει τον κόσμο. Της ζητώ να ανακαλέσει εκείνες τις κρίσιμες μέρες και ώρες.

«Τη νύχτα που πέθανε ο Φίλιππος και στο κατόπι του στέφθηκε ηγέτης ο Μέγας Αλέξανδρος τη γνωρίζουμε καλά από δύο πηγές, με πρώτη τη μαρτυρία του Διόδωρου του Σικελιώτη. Δύο χρόνια μετά το 336 και τη Μάχη της Χαιρώνειας, ο Φίλιππος έστειλε στρατό που πολιορκούσε το Βυζάντιο και την Πέρινθο, μια πόλη στα παράλια του Μαρμαρά. Θέλοντας να ετοιμάσει την εκστρατεία ενάντια στον Δαρείο και ως φοβερός «image maker» του εαυτού του, προετοίμασε μια γιορτή που την ονειρεύτηκε σαν την εορτή των εορτών, διαλέγοντας επί τούτου να τελεστεί στα τέλη του Οκτωβρίου και τις αρχές Νοεμβρίου. Τότε δηλαδή που εορταζόταν η Μακεδονική Πρωτοχρονιά. Παντρεύει, λοιπόν, την Κλεοπάτρα, αδελφή του Αλέξανδρου και κόρη της Ολυμπιάδας (ομομήτρια και ομοπάτριά του δηλαδή) με τον θείο της, Αλέξανδρο της Ηπείρου. Ο Ηπείρου ήταν αδελφός της Ολυμπιάδας – οι γάμοι τότε ήταν ένα καθαρόαιμο πολιτικό εργαλείο στόχευσης. Και έτσι λαμβάνει χώρα και εξελίσσεται το μεγάλο σόου. Δώδεκα νέοι κουβαλούν δώδεκα αγάλματα, ένα για κάθε Θεό. Ένας δέκατος τρίτος κουβαλά το δικό του, αφού ο Φίλιππος λατρεύεται ως απόγονος του Δία. Άοπλος, ο βασιλιάς δέχεται ξαφνικά επίθεση από τον συνωμότη Παυσανία. Ο Παυσανίας τον μαχαιρώνει ανηλεώς, αίματα, αλαλούμ, ο προδότης εκμεταλλεύεται την αναμπουμπούλα αρπάζει ένα άλογο και καλπάζει για να εξαφανιστεί στο δάσος. Χάνει, όμως την ισορροπία του, πέφτει και, ω, η έκπληξη: Αντί οι Μακεδόνες να τον συλλάβουν, τον μαχαιρώνουν επίσης. Σημάδι πως η συνωμοσία εναντίον του Φίλιππου υφάνθηκε εκ των έσω του βασιλείου. Εκείνοι που φοβήθηκαν πως ο Παυσανίας θα ομολογούσε ήταν εκείνοι που του έκλεισαν το στόμα. Ο δε Αλέξανδρος μη νομίζετε πως ήταν δεδομένο πως θα γινόταν βασιλιάς. Το δικαίωμα της διεκδίκησης του τίτλου μπορεί μεν να κυκλοφορούσε εντός της οικογένειας, όμως ο νέος Ηγεμόνας έπρεπε να γίνει πανηγυρικά αποδεκτός και από όλους τους υπόλοιπους, που αν δεν συμφωνούσαν μπορούσαν να τον καταψηφίσουν».

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΗΡΑΣ

© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΗΡΑΣ

Στη  Μακεδονία του παλιού  καιρού

Η Αγγελική Κοτταρίδη συνεχίζει να φέρνει στο φως από τα έγκατα της γης και της λήθης ιστορίες και αγγίγματα, ψιθύρους και όνειρα, χαρές, καημούς και πάθη προγόνων από μια αρχαία πόλη που όχι μόνο μας την αποκάλυψε, αλλά την έστησε ώστε να μας μιλά πλέον ολοένα και καθαρότερα για τα μεγαλειώδη που συντελέστηκαν εντός της. Η παλίμψηστη, μεγάλη εικόνα του Πολυκεντρικού Μουσείου αυτό ακριβώς πραγματεύεται οπτικά: τη διαδικασία ανάστασης των Αιγών που η ταυτότητά της ελευθερώθηκε. Η καθημερινότητα και οι ιερές μέρες/στιγμές/τελετουργίες της, το φως των λυχναριών της πόλης και η νυχτερινή μοναξιά της, οι γεννήσεις και οι θάνατοι, οι μάχες και οι ειρηνικές της περίοδοι, όλα ανασυντέθηκαν. Οι Αιγές επανασυστήνονται μέσα από αγάλματα και προτομές, καρφιά, σίδερα και πηλούς, ύλες που άλλες συναρμολόγησαν σπίτια και άλλες μεταμορφώθηκαν σε σπαθιά, τόξα, δόρατα και κράνη. Κοσμήματα και μαγειρικά σκεύη, αντικείμενα που το καθένα τους, χρησιμοποιημένο από εκείνους τους Μακεδόνες και τις Μακεδόνισσες που τα είδωλά τους κοσμούν τις σκηνές των αμφορέων, στήνουν ένα μεγαλειώδες σκηνικό. Η Κοτταρίδη αναβίωσε σκηνές από τον δημόσιο χώρο της πόλης αλλά και τα εσωτερικά των σπιτιών της: τραπέζια και συμπόσια, κρατήρες και ανάκλινδρα, κανάτια και ποτήρια γεμάτα κρασί, στιγμές απόλαυσης με τις γυναίκες να φορούν τα καλύτερα μύρα και τους άντρες να γιορτάζουν την επιστροφή από το κυνήγι ή τον πόλεμο. Αργαλειοί και στημόνια, πόρπες και αρύβαλοι, αλάβαστρα και μαρμάρινα πινάκια, χρυσά διακοσμητικά επίπλων, χρυσόδετες σφραγίδες και λέβητες, τρίποδες και σκεύη λουτρού, τα πάντα στο Μουσείο των Αιγών είναι σημάδια και μαρτυρίες ενός πολιτισμού που, οργανωμένος με το αρχαϊκό σύστημα των γενεών, για να μη διαλυθεί, έπρεπε αμέσως μετά τη δολοφονία του Φιλίππου να εκλέξει για βασιλιά-ηγέτη τον πιο γενναίο, τον πιο σοφό, τον καλύτερο πολεμιστή. Και ο Μέγας Αλέξανδρος τα κατάφερε, η περιπέτεια συνεχίζεται. Μια περιπέτεια όμως που διχάζει. Μέγας στρατηλάτης ή σφαγέας των λαών;

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

Πέρα από  τη δεξιά και πέρα από την αριστερά

«Τα τελευταία 14 χρόνια, λόγω του Ψηφιακού Μουσείου, το πρότζεκτ που θα ανασυστήσει όλη την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου με φιλμογραφημένο όλο το ταξίδι, διάβασα σχεδόν ό,τι έχει γραφτεί για εκείνον και τον αφορά. Έτσι αυτό που κατάλαβα είναι πως ο Αλέξανδρος είναι μια οθόνη προβολής, όπου άλλος προβάλλει τα βάσανά του και άλλος την ελπίδα του. Όμως, όλοι οι σοβαροί ερευνητές προσπαθούμε πρώτα να καθαρίσουμε το πεδίο της όρασής μας, βγάζοντας τα όποιου χρώματος γυαλιά φοράμε, αν θέλουμε να θεωρούμαστε σοβαροί. Μόνο έτσι θα καταλάβουμε και θα αποκωδικοποιήσουμε τι μας λένε οι πηγές και μόνο οι πηγές. Αν και, μην ξεχνάτε, και οι πηγές απόψεις μεταφέρουν. Οι πηγές είναι μεν αρχαία κείμενα, αλλά και αυτές διαμεσολαβημένα μεταφέρουν το μήνυμα. Επομένως, μόνο με την αντικειμενική μαρτυρία διαπιστώνεται η αλήθεια τους και αντικειμενική μαρτυρία δεν είναι άλλη από τα αρχαία ευρήματα. Τουτέστιν, δεν μπορώ να πάρω τις πέτρες και να τις κάνω ό,τι θέλω, γιατί, αν βάλω δυο παράταιρες τη μια πάνω στην άλλη, απλά δε θα καθίσουν. Το ίδιο συμβαίνει και με τους σπόνδυλους των κιόνων και με αυτό θέλω να σας πω πόσο συγκεκριμένα είναι τα αρχαία ευρήματα και πόσο η αλήθεια τους θέτει όρια ως προς την ερμηνεία τους, αποδυναμώνοντας έτσι τον κίνδυνο της προβολής επάνω τους είτε ανύπαρκτων θεωριών είτε ενορχηστρωμένων φαντασιώσεων. Υπήρχε για χρόνια, φερειπείν, μια άλλη συζήτηση που είχε να κάνει με το αν ο Μέγας Αλέξανδρος καβάλησε το καλάμι, απαιτώντας να του απευθύνονται ως “θεό”. Πως έπαθε μεγαλομανία, έτσι διέδιδαν διάφοροι. Και αρκετοί το ασπάστηκαν, έως ότου η σκαπάνη έβγαλε επιγραφές από τα χώματα της εποχής που ζούσε, τεκμηριώνοντας πως το να σε αποκαλέσουν “θεό” τότε ισοδυναμούσε με μια εσαεί απόδοση τιμής προς το πρόσωπό σου. Μέσω δηλαδή της αιώνιας μνήμης σε καθιστούσαν τιμητικά αθάνατο, αφού αυτός ήταν ο σκοπός των αρχαίων μας: να νικήσουν τον θάνατο, να τον υπερβούν.

»Γενικά υπάρχουν πολλές παρεξηγήσεις για το τι συνέβη εδώ στις Αιγές, καθώς οι πολλοί σκέφτονται και ερμηνεύουν με τους όρους περί εθνικών κρατών. Από τον 10ο αιώνα και μετά σφράγισαν το μυαλό μας τα εθνικά κράτη: σκεφτόμαστε με όρους συνόρων και διαβατηρίων. Μάθαμε να ταυτίζουμε το έθνος με το κράτος, χωρίς να υπολογίζουμε πως οι Αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν ποτέ ένα κράτος. Για τρία χρόνια, ναι, κατάφερε να τους συγκροτήσει ο Φίλιππος και για άλλα δύο το συνέχισε ο Αλέξανδρος, όμως δεν υπήρχε μια ενιαία εθνική ταυτότητα. Ειδικά ο Αλέξανδρος, παρότι προέλασε στην Ασία με Θηβαίους, Αργίτες και Μακεδόνες, εκεί, στον Γρανικό, στην Ίσσο, τα Γαυγάμηλα, στις πιο σκληρές μάχες, τους πιο επικίνδυνους αντίπαλους του τους βρήκε στη φάλαγγα των Ελλήνων μισθοφόρων. Είχαν αρχηγό τον Μέμνωνα, τον πιο αδίστακτο στρατηγό του Δαρείου, και ο Αλέξανδρος τους κατηγορούσε, πώς είναι δυνατόν αυτόν, τον εντολοδόχο των Ελλήνων, να τον πολεμάνε άλλοι Έλληνες! Βέβαια, και αυτοί αργότερα αλλαξοπίστησαν και έγιναν δικοί του μισθοφόροι.

»Ένα άλλο στοιχείο που επίσης πρέπει να αποτάξουμε, αν θέλουμε να αντιληφθούμε επακριβώς τι άνθισε εδώ, είναι η μονοδοξία που εδραιώθηκε από τον 13ο και 14ο αιώνα και μετά. Πως δηλαδή υπάρχουν μόνο απόλυτες και μοναδικές θεότητες, είτε ο Χριστός, είτε ο Γιαχβέ, είτε ο Μωάμεθ. Ε, άλλη μια τρανή απόδειξη για το πόσο πιο ανοιχτός ήταν ο αρχαίος κόσμος, είναι ο Αλέξανδρος, που, όπου πηγαίνει, αποδέχεται και τιμά τον θεό του απέναντι. Δεν κάνει σταυροφορία, γιατί απλούστατα δεν υπήρχε η έννοια της σταυροφορίας και της μανιχαϊστικής θρησκευτικής μισαλλοδοξίας στους Μακεδόνες».

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

© ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ

Απλά μαθήματα πολιτικής οικονομίας

«Η οικονομία της Μικράς Ασίας μέχρι να εκστρατεύσει ο Αλέξανδρος ήταν ανταλλακτική, τουτέστιν ακερματική: έκοβαν νόμισμα μόνο για να πληρώνουν σε χρήμα τους μισθοφόρους. Ο στρατηλάτης, στο ξεκίνημά του, είχε οικονομικά καύσιμα μόνο για δυο-τρεις μήνες. Το φαντάζεστε; Άρα, έπρεπε να νικά και να επεκτείνεται συνεχώς και ευτυχώς που στις Σάρδεις βρήκε νομίσματα και στην Περσέπολη κατάκτησε πολλούς θησαυρούς, φορτία με χρυσό και ασήμι, που αυτά τον βοήθησαν να κόψει χρήμα και να συνεχίσει να προελαύνει. Γιατί, σε αντίθεση με τους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες, οι Μακεδόνες δεν έκαναν πλιάτσικο. Δεν εξόντωναν έναν τόπο εφορμώντας σαν ακρίδες, το μόνο χρήμα που ερχόταν στη Μακεδονία ήταν αυτό που μου αρέσει να αποκαλώ “το εφάπαξ συνταξιοδοτικό πρόγραμμα των βετεράνων που αποσύρονταν”. Έτσι ακόμα και μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, ακόμα και στα τρία ελληνιστικά βασίλεια που προέκυψαν, το σύστημα διακυβέρνησης που διαδέχτηκε την αυτοκρατορία του συνέχισε να μην είναι απομυζητικό. Τους το δίδαξε. Τα λεφτά χρησίμευαν για τους μισθούς των μισθοφόρων αλλά και για να εκπαιδεύονται οι ντόπιοι, που τους ενσωμάτωνε στον στρατό του, όπως, για παράδειγμα, τους 30.000 επίγονους Πέρσες που μυήθηκαν στον ελληνικό τρόπο μάχης, μετά από σκληρή εκπαίδευση».

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΗΡΑΣ

© ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΗΡΑΣ

Αθήνα - Αιγές: Δύο εντελώς άλλες πόλεις και  πολιτεύματα

Μας γυρίζει ξανά πίσω, σε εκείνη τη σημαδιακή μέρα της στέψης του Αλέξανδρου. «Ο Αρριανός διασώζει έναν λόγο συγκλονιστικό που ξεσηκώνει και συνεγείρει τους Μακεδόνες, παρότι ο Αλέξανδρος μίλησε σκληρά και μαστιγωτικά. Τσομπαναραίους με γιδοπροβιές τους αποκάλεσε, ούτε λίγο ούτε πολύ, που φοβόντουσαν τους Θράκες και τις επιδρομές τους, μέχρι ο Φίλιππος να τους κατεβάσει από τα βουνά στους κάμπους και να τους κάνει πολίτες, αστούς που έμαθαν να φορούν χλαμύδες. Όμως, εκτός από τα στολίδια, ο Φίλιππος τους χάρισε νόμους και χρηστά ήθη. Αυτό για μένα είναι η πεμπτουσία για το τι έκαναν οι δυναστείες των Μακεδόνων στις Αιγές: έδιναν στον κόσμο τη δυνατότητα να ζήσει καλύτερα δημιουργώντας πόλεις και αναπτύσσοντας την οικονομία. Αυτή η πρωτοπορία στην πολιτική σκέψη είναι πρωτοφανής αλλά και έμπρακτα εφαρμοσμένη.

»Ο Αλέξανδρος, όπου πηγαίνει, ανοίγει δρόμους και χτίζει γέφυρες, ανοίγει τον Τίγρη, φτάνει ως τον Περσικό, βρίσκει νερό και φτιάχνει λιμάνια και εμπορικούς σταθμούς. Οι Ελληνίδες Πόλεις, όπως λέγονται, είναι πόλεις με αυτοδιοικητικό ελληνικό σύστημα, διαθέτουν Βουλή, Δήμο, άρχοντες, αξιώματα και φυσικά γυμνάσια, που είναι ο μοχλός που δημιουργεί την ελληνική οικουμένη. Δυστυχώς, όμως, όλα τα παραπάνω είναι γνώσεις που η αλήθεια τους τεκμηριώθηκε τον 21ο αιώνα, δεν πέρασαν ακόμα στο δημοτικό, το γυμνάσιο. Ακόμα και στο πανεπιστήμιο στηθοδερνόμαστε με γνώσεις από εγχειρίδια της δεκαετίας του ’80. Ειδικά δε σήμερα, που μας κατατρύχει και το post-colonial syndrome, άσ’ τα να πάνε με το τι ακούγεται. Μόνο που οι τύψεις των Άγγλων και των Γάλλων, που τον 19ο αιώνα οι πρόγονοί τους “οικειοποιήθηκαν” τον Αλέξανδρο και τις κατακτήσεις του, αφορούν αυτούς και όχι εμάς.

»Οι Μακεδόνες δεν πλιατσικολόγησαν ποτέ, όπως η Western India Company, μεταφέροντας τον πλούτο που βρήκαν στην Ινδία στις Αιγές. Γενικότερα, υπήρχε μια στρέβλωση ως προς τα έργα και τις ημέρες των Μακεδόνων, ειδικά αν διαβάσεις Δημοσθένη ή Πολύβιο. Και αυτό είναι πολύ λάθος, γιατί –πώς να σας το εκφράσω;– είναι σαν να μαθαίνεις την πολιτεία του Ελευθέριου Βενιζέλου από τις διηγήσεις των οπαδών του Βασιλιά. Ο Δημοσθένης δεν ήταν ιστορικός, αλλά πολιτικός και ρήτορας, οι επί πληρωμή λίβελοί του είχαν στόχο να χτυπήσουν τον Φίλιππο, γιατί υπήρχε ένα χάσμα ανάμεσα στην Αθήνα της αμεσοδημοκρατίας με τη Μακεδονία της Βασιλείας. Η Αθήνα όντως είχε μια πολιτική που σήμερα κάποιος μπορεί να την αποκαλέσει αποικιοκρατική, καθώς απομυζούσε τους συμμάχους της και έσφαζε ό,τι δεν τη βόλευε…»

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΑΠΕ ΜΠΕ/ΑΠΕ ΜΠΕ/STR

Το χρυσό στεφάνι βαλανιδιάς του βασιλιά των Μακεδόνων Φιλίππου Β' που εντόπισε το 1977 ο καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος.

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© ΑΠΕ ΜΠΕ/ΑΠΕ ΜΠΕ/STR

Το χρυσό στεφάνι βαλανιδιάς του βασιλιά των Μακεδόνων Φιλίππου Β' που εντόπισε το 1977 ο καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος.

Η κοιλιά του (Μακεδόνα!) αρχιτέκτονα

25 χιλιάδες θραύσματα έφερε στην επιφάνεια η ανασκαφή της. Κατά μόνας θραύσματα, κομμάτια που έπρεπε να συνδυαστούν και να συγκολληθούν, άπειρα ξενύχτια προκειμένου να λυθούν δυσεπίλυτα παζλ. Όπως εκείνο για την Αθηναϊκή Στοά Αττάλου. Θυμάται: «Το 2007, στο συνέδριο των αρχαιολόγων, τους δήλωσα πως η Αττάλου είναι αντίγραφο των Αιγών. Οι συνάδελφοι επιμένουν πως η Στοά είναι του 2ου αιώνα, αλλά επιμένω και εγώ τεκμηριώνοντας πως είναι του 4ου. Μάλιστα τα τσιμέντα του ανακτόρου, από ελαφρόπετρα (θηραϊκή γη), ασβέστιο και άμμο, το υδατοστεγές δηλαδή κονίαμα, έως τότε θεωρούσαμε πως το επινόησαν οι Ρωμαίοι. Μόνο που μετά τη χημική ανάλυση αποδείχτηκε ότι και αυτό το υλικό ήταν άλλη μια μακεδονική επινόηση του 350. Η θαυμαστή Μακεδονική αρχιτεκτονική γίνεται ακόμα πιο ορατή όταν πετά κανείς πάνω από τη Βόρεια Συρία. Βλέποντας από ψηλά την Αντιόχεια με αεροπλάνο, είναι σαν να βλέπεις την Ημαθία και την Πέλλα. Χαλέπι ίσον Βέροια, Ούρφα ίσον Έδεσσα!»

Αγγελική Κοτταρίδη: «Νιώθω τυχερή που μιλάω την ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια»
© Λάζαρος Γραικός

© Λάζαρος Γραικός

Η Κοτταρίδη μιλά όπως γράφει: θερμά, ιδιόρρυθμα, ποιητικά, όλα όμως στο κελαρυστά ρέον λέγειν και γράφειν της είναι στηριγμένα και τεκμηριωμένα επακριβώς «ως και το τελευταίο κόμμα. Προσωπικά νιώθω τυχερή που μιλάω τη ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια και όχι στη γραμμή οποιουδήποτε αίματος. Και θέλω πάντα όλοι να θυμούνται πως όσα εξελίχθηκαν κάποτε εδώ, ήταν ζεματιστά σαν θέατρο και κορυφαία σαν τραγωδία».

Κι εμείς; Δυο ώρες με την Αγγελική Κοτταρίδη και είναι σαν μια μαγική δύναμη να μας διακτίνισε σε εκείνους τους χρόνους. Μιλούσε, περιέγραφε και ήταν σαν να άκουγα την κλαγγή των όπλων και τις επευφημίες που συνόδεψαν τη στέψη. Συνέντευξη τέλος, θερμές ευχαριστίες, ώρα για φωτογράφηση. Διαλέγει να σταθεί ενώπιον ενός Οθωμανικού μνημείου, εντός Βέροιας, που στα σπλάχνα του τρέχουν εργασίες αναστήλωσης. Κάτοικοι της πόλης περνούν από μπροστά μας. Άλλοι σταματούν και της δίνουν συγχαρητήρια, μιας και λίγες ώρες πριν ο νομός τους πρωταγωνιστούσε εξαιτίας της στα κεντρικά δελτία ειδήσεων, ενώ άλλοι της χαμογελούν, νεύοντας και χαιρετώντας διακριτικά μέσα από τα διερχόμενα αυτοκίνητα.

ΕΓΓΡΑΦΕΙΤΕ ΣΤΟ NEWSLETTER ΜΑΣ

Tα καλύτερα άρθρα της ημέρας έρχονται στο mail σου

Δειτε περισσοτερα