Σαν σήμερα 8 Νοεμβρίου 1977: Ο Μανόλης Ανδρόνικος ανακαλύπτει τον τάφο του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας στη Βεργίνα
Σαν σήμερα, 8 Νοεμβρίου το 1977, ο Μανόλης Ανδρόνικος φέρνει με τη σκαπάνη του στο φως μία από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις: τον τάφο του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας στη Βεργίνα.
«Ήμουν ευτυχισμένος βαθιά. Είχα, λοιπόν, βρει τον πρώτο ασύλητο μακεδονικό τάφο». Σε αυτές τις λίγες λέξεις ο Μανόλης Ανδρόνικος συμπυκνώνει το συναίσθημά του όταν αντίκρισε τον τάφο του Φιλίππου και προσθέτει: «Εκείνη τη στιγμή δεν ενδιαφερόμουν για τίποτε άλλο. Εκείνη τη νύχτα -όπως και όλες τις επόμενες- στάθηκε αδύνατο να κοιμηθώ περισσότερο από δυο τρεις ώρες».
Συγκεκριμένα, στο βιβλίο του «Το χρονικό της Βεργίνας», ο Μανόλης Ανδρόνικος περιγράφει τις στιγμές μετά το άνοιγμα της σαρκοφάγου και το δευτερόλεπτο που αντίκρισε τα καμένα οστά του Φιλίππου του Β'. «Γύρω στις 12, τα μεσάνυχτα, πήρα το αυτοκίνητο και πήγα να βεβαιωθώ αν οι φύλακες ήταν στη θέση τους. Το ίδιο έγινε και στις 2 και στις 5 το πρωί. Οπωσδήποτε, συλλογιζόμουν, μέσα στη σαρκοφάγο πρέπει να κρύβεται μια ωραία έκπληξη. Η μόνη δυσκολία που συναντήσαμε ήταν πως την ώρα που ανασηκώναμε το κάλυμμα, είδαμε καθαρά πια το περιεχόμενο και έπρεπε να μπορέσουμε να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας και να συνεχίσουμε τη δουλειά μας, μόλο που τα μάτια μας είχαν θαμπωθεί απ’ αυτό που βλέπαμε και η καρδιά μας πήγαινε να σπάσει από συγκίνηση. Μέσα στη σαρκοφάγο υπήρχε μια ολόχρυση λάρνακα. Επάνω στο κάλυμμά της ένα επιβλητικό ανάγλυφο αστέρι με δεκάξι ακτίνες, και στο κέντρο του ένας ρόδακας. Με πολλή προσοχή και περισσότερη συγκίνηση ανασήκωσα το κάλυμμα με το αστέρι πιάνοντάς το από τις δυο γωνίες της μπροστινής πλευράς. Όλοι μας περιμέναμε να δούμε μέσα σ’ αυτήν τα καμένα οστά του νεκρού. Όμως αυτό που αντικρίσαμε στο άνοιγμά της μας έκοψε για μιαν ακόμη φορά την ανάσα, θάμπωσε τα μάτια μας και μας πλημμύρισε δέος: πραγματικά μέσα στη λάρνακα υπήρχαν τα καμένα οστά. (…) Αλλά το πιο απροσδόκητο θέαμα το έδινε ένα ολόχρυσο στεφάνι από φύλλα και καρπούς βελανιδιάς που ήταν διπλωμένο και τοποθετημένο πάνω στα οστά. Ποτέ δεν είχα φανταστεί τέτοια ασύληπτη εικόνα. Μπορώ να φέρω στη συνείδησή μου ολοκάθαρα την αντίδραση που δοκίμασα καθώς έλεγα μέσα μου: “Αν η υποψία που έχεις, πως ο τάφος ανήκει στον Φίλιππο, είναι αληθινή -και η χρυσή λάρνακα ερχόταν να ενισχύσει την ορθότητα αυτής της υποψίας- κράτησες στα χέρια σου τη λάρνακα με τα οστά του. Είναι απίστευτη και φοβερή μια τέτοια σκέψη, που μοιάζει εντελώς εξωπραγματική”. Νομίζω πως δεν έχω δοκιμάσει ποτέ στη ζωή μου τέτοια αναστάτωση, ούτε και θα δοκιμάσω ποτέ άλλοτε».
Ποιος ήταν ο Μανόλης Ανδρόνικος
Ο Μανόλης Ανδρόνικος γεννήθηκε στην Προύσα στις 23 Οκτωβρίου 1919. Ο πατέρας του, Λεωνίδας, ήταν από τη Σάμο και η μητέρα του από την Ίμβρο. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή η οικογένειά εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Μπήκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 1936, όπου προσωπικότητες όπως αυτή του καθηγητή Κωνσταντίνου Ρωμαίου, του κίνησαν σε πρώτο στάδιο το αρχαιολογικό του ενδιαφέρον. Ενώ ήταν φοιτητής, ο Ανδρόνικος εργάστηκε σαν βοηθός δίπλα στον Ρωμαίο στην ανασκαφή της Βεργίνας. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του το 1941, διορίστηκε φιλόλογος σε γυμνάσιο του Διδυμότειχου. Στη συνέχεια διέφυγε στη Μέση Ανατολή, κατατάχτηκε στον Ελληνικό Στρατό και πήρε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις όπου υπηρέτησε ως λοχίας στο 8ό τάγμα της ΙΙ ταξιαρχίας η οποία εστάλη στην Τρίπολη της Κυρηναϊκής να φυλάει αιχμαλώτους λόγω ότι ήταν «δημοκρατική».
Μετά τον πόλεμο εργάστηκε στη σχολή «Σχοινά» της Θεσσαλονίκης και το 1949 διορίστηκε επιμελητής αρχαιοτήτων στην εφορεία Κεντρικής Μακεδονίας. Το 1952 έγινε καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το διάστημα 1954-1955 μετεκπαιδεύτηκε στην Οξφόρδη, δίπλα στον Σερ Τζον Μπίζλι (Sir John D. Beazley, 1954-1955). Το 1957 εξελέγη υφηγητής της Αρχαιολογίας (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) με τη διατριβή «Λακωνικά ανάγλυφα». Το 1961 εκλέχτηκε έκτακτος καθηγητής της Β΄ έδρας Αρχαιολογίας και το 1964 τακτικός καθηγητής στην ίδια έδρα. Αγαπούσε ιδιαίτερα τις τέχνες και τα γράμματα. Διάβαζε πολύ και υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Συλλόγου «Η τέχνη». Αγαπούσε την ποίηση του Κωστή Παλαμά, Γιώργου Σεφέρη και τον Οδυσσέα Ελύτη. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή του ως ιστορικού τέχνης.
Πραγματοποίησε πολλές ανασκαφικές έρευνες στη Βέροια, τη Νάουσα, το Κιλκίς, τη Χαλκιδική, τη Θεσσαλονίκη, αλλά το κύριο ανασκαφικό του έργο συγκεντρώθηκε στη Βεργίνα. Η Βεργίνα ανεσκάφη πρώτη φορά υπό του L. Heuzey το 1861 και μεταξύ των ανασκαφών υπήρξε και το Ανάκτορο. Ανασκαφές στην περιοχή έγιναν και κατά την περίοδο 1937-1940, από τον Κ. Ρωμαίο, ενώ η ανασκαφική εμπλοκή του Μ. Ανδρονίκου ξεκίνησε το 1949, αρχικά έως το 1960, όπου ειδικά στο Ανάκτορα συνεργάσθηκε με τους Γ. Μπακαλάκη εκ μέρους του ΑΠΘ και Χ. Μακαρονά από πλευράς Εφορίας Αρχαιοτήτων. Μέχρι το 1970, είχαν περατωθεί ουσιαστικά οι ανασκαφές στο Ανάκτορο, και αυτήν περίπου την εποχή ο N. Hammond υποστήριξε το ενδεχόμενο πως ανασκάπτονταν πιθανότατα οι Αρχαίες Αιγές. Με την μεταπολίτευση και συγκεκριμένα το 1976 ο Μ. Ανδρόνικος, άρχισε ν΄ ανασκάπτει την Μεγάλη Τούμπα.
Τι έφερε στο φως η σκαπάνη του Ανδρόνικου στη Βεργίνα
Τα ευρήματα στον τάφο του Φιλίππου του Β' ήταν εντυπωσιακά. Στο εσωτερικό του τάφου διασώζονταν πολυάριθμα κτερίσματα, μεταξύ των οποίων μοναδικά και ανεκτίμητης αξίας έργα τέχνης, τα οποία εκτίθενται στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας.
Η πληθύς και η αξία των κτερισμάτων και τα στοιχεία αφηρωισμού της ταφής, πολύ δύσκολα μπορεί να αποδοθεί σε έναν ένδοξο νεκρό ο οποίος δεν υπήρξε βασιλέας. Διατύπωσε την άποψη ότι στο μνημείο αυτό τάφηκε ο Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Μακεδονίας (359-336 π.Χ.). Από ορισμένους συναδέλφους του στην Ελλάδα του ασκήθηκε σκληρή έως αήθης κριτική, ενώ είναι χαρακτηριστικό πως τότε η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρία, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ακόμα και η Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, δεν του απέστειλαν συγχαρητήρια.
Γιατί αμφισβητείται ότι πρόκειται για τον τάφο του Φιλίππου του Β';
Από ορισμένους συναδέλφους του στην Ελλάδα του, ο Μανόλης Ανδρόνικος δέχθηκε σκληρή κριτική, ενώ είναι χαρακτηριστικό πως τότε η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρία, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ακόμα και η Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, δεν του απέστειλαν συγχαρητήρια. Παρότι έως και σήμερα η ταυτότητα του νεκρού αμφισβητείται, ωστόσο πλέον αυτό γίνεται από μία μερίδα αρχαιολόγων, μειοψηφίας ως προς αυτό στον επιστημονικό χώρο. το 2008, ο ιστορικός Μιλτιάδης Χατζόπουλος υποστήριξε ότι πρόκειται για τον τάφο του Φιλίππου Β΄. Το 2010, επιστημονική μελέτη των οστών που βρέθηκαν στον τάφο απέρριψε την περίπτωση να πρόκειται για τον Φίλιππο Γ΄ τον Αρριδαίο και υποστήριξε ότι τα ευρήματα είναι συμβατά μόνο με τον Φίλιππο τον Β΄.
Νεότερη επιστημονική έρευνα που δημοσιεύθηκε στο αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences υποστήριξε ότι ο τάφος που ο Ανδρόνικος απέδωσε στον Φίλιππο Β΄ ανήκει όντως στον Αρριδαίο. Ωστόσο νεότερη οστεολογική εξέταση των ευρημάτων του Τάφου ΙΙ, η οποία διεξήχθη από την ανασκαφική ομάδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και δημοσιεύθηκε το 2015-2016, οριοθέτησε ακριβέστερα την ηλικία του νεκρού στα 45+-4 έτη. Αυτό αποτελεί ένα χρονικό πλαίσιο το οποίο δεν μπορεί να υποστηρίξει ο Φίλιππος Γ΄ ο Αρριδαίος, όπως δεν μπορεί να τεθεί σε ένα μνημείο του γ΄ τετάρτου του 4ου αιώνα π.Χ., αφού έχασε την ζωή του το 317 π.Χ. Επιπλέον διαπιστώθηκε η ύπαρξη χρήσης χουντίτη, η οποία σαφώς παραπέμπει στον αφηρωισμό των ενδόξων βασιλέων κατά την παράδοση της "λευκοχέρας" Περσεφόνης. Σε συνδυασμό με την ύπαρξη ιππικών οστών τα οποία συγκροτούσαν τέθριππο και την ύπαρξη πυράς αλλά κ.ά. στοιχείων, ενισχύεται η άποψη πως ο νεκρός ήταν αφηρωισμένος και γνωρίζουμε πως ο Φίλιππος τιμώνταν το αργότερο από το 343 π.Χ. ως θεοποιημένος. Τα παραπάνω απορρίπτουν οριστικά την απόδοση στον Φίλιππο τον Γ΄. Η ίδια οστεολογική μελέτη κατέδειξε πως ο αφηρωισμένος νεκρός υπέφερε από χρόνιες μολύνσεις, ενδεχομένως από ενδοφθαλμίτιδα, μετά από τραύμα και πλήγμα βαθύ στο αριστερό μετακάρπιο.
Σαν σήμερα 8 Νοεμβρίου - Γεγονότα
392 - Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ θέτει εκτός νόμου τις αρχαίες θρησκείες.
960 - Οι Βυζαντινοί υπό τον Λέοντα Φωκά τον Νεότερο καταφέρνουν συντριπτική νίκη επί του Χαμδανίδη εμίρη Σαΐφ αλ-Ντάουλα στην Ανδρασσό.
1519 - Ο Ερνάν Κορτές εισέρχεται στην Τενοτστιτλάν και ο Αζτέκος ηγέτης Μοντεζούμα Β´ τον καλωσορίζει με μία μεγάλη γιορτή.
1520 - Λουτρό αίματος στη Στοκχόλμη: Μετά την εισβολή τους στη Σουηδία, οι Δανοί εκτελούν περίπου 100 άτομα.
1576 - Ογδοηκονταετής Πόλεμος: Ειρήνευση της Γάνδης. Οι επαρχίες της Ολλανδίας ενώνονται για να αντιταχθούν στην ισπανική κατοχή.
1602 - Ανοίγει τις πύλες του στο κοινό η Βιβλιοθήκη Μπόντλιαν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
1612 - Ισχυρός σεισμός σημειώνεται στην Κρήτη, προκαλώντας μεγάλες ζημιές.
1620 - Λαμβάνει χώρα κοντά στην Πράγα η μάχη του Λευκού Όρους, η οποία λήγει με νίκη των καθολικών.
1644 - Ο αυτοκράτορας Σουντσί, ο τρίτος αυτοκράτορας της δυναστείας των Τσινγκ, ενθρονίζεται στο Πεκίνο μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Μινγκ ως ο πρώτος αυτοκράτορας της δυναστείας των Τσινγκ που θα κυβερνήσει σε όλη την Κίνα.
1745 - Ο Κάρολος Εδουάρδος Στιούαρτ εισβάλλει στην Αγγλία μ' έναν στρατό περίπου 5.000 ανδρών.
1861 - Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος: Υπόθεση Τρεντ. Το USS San Jacinto σταματά το βρετανικό ταχυδρομικό πλοίο Trent και συλλαμβάνει δύο Συνομόσπονδους απεσταλμένους, πυροδοτώντας διπλωματική κρίση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των Η.Π.Α.
1889 - Η Μοντάνα γίνεται η 41η πολιτεία των Η.Π.Α.
1892 - Αρχίζει γενική απεργία στη Νέα Ορλεάνη, ενώνοντας για πρώτη φορά λευκούς και μαύρους συνδικαλιστές σε μία επιτυχημένη τετραήμερη γενική απεργία.
1895 - Καθώς πειραματίζεται με την ηλεκτρική ενέργεια, ο Βίλχελμ Κόνραντ Ρέντγκεν ανακαλύπτει τις ακτίνες Χ.
1901 - Ευαγγελικά: Αιματηρά επεισόδια ξεσπούν στην Αθήνα με αφορμή τη μετάφραση των Ευαγγελίων στη δημοτική γλώσσα.
1912 - Απελευθέρωση της Φλώρινας και της Μυτιλήνης.
1923 - Πραξικόπημα της μπιραρίας: Στο Μόναχο, ο Αδόλφος Χίτλερ ηγείται των Ναζί σε μία ανεπιτυχή προσπάθεια να ανατρέψει τη γερμανική κυβέρνηση.
1926 - Ιδρύεται ο Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος Ελλήνων Λευκωσίας (ΑΠΟΕΛ).
1936 - Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος: Τα στρατεύματα του Φράνκο αποτυγχάνουν στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τη Μαδρίτη αλλά θα ξεκινήσουν την 3ετή πολιορκία της πόλης.
1939 - Δύο Βρετανοί πράκτορες της Secret Intelligence Service συλλαμβάνονται από τους Γερμανούς στο Φένλο.
1939 - Στο Μόναχο, ο Αδόλφος Χίτλερ γλιτώνει από απόπειρα δολοφονίας ενώ γιόρταζε την 16η επέτειο από το πραξικόπημα της μπιραρίας.
1940 - Ελληνοϊταλικός Πόλεμος: Η ιταλική εισβολή στην Ελλάδα αποτυγχάνει καθώς οι ελληνικές μονάδες αποκρούουν τους Ιταλούς στη μάχη Ελαίας - Καλαμά.
1942 - Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Η Γαλλική Αντίσταση πραγματοποιεί χτύπημα στο Αλγέρι, στο οποίο 400 Γάλλοι πατριώτες εξουδετερώνουν, μετά από 15 ώρες μάχης, το 19ο Σώμα Στρατού της Γαλλίας του Βισύ και συλλαμβάνουν αρκετούς στρατηγούς, επιτρέποντας την άμεση επιτυχία της επιχείρησης Πυρσός στο Αλγέρι.
1950 - Πόλεμος της Κορέας: Η Αμερικανική Πολεμική Αεροπορία καταρρίπτει δύο βορειοκορεάτικα αεροπλάνα στην πρώτη αερομαχία με αεροσκάφη τζετ στην ιστορία.
1957 - Η πτήση 7 της Pan American εξαφανίζεται μεταξύ Σαν Φρανσίσκο και Χονολουλού. Συντρίμμια και σώματα ανακαλύπτονται μία εβδομάδα αργότερα.
1957 - Το Ηνωμένο Βασίλειο πραγματοποιεί την πρώτη του επιτυχημένη δοκιμή βόμβας υδρογόνου στο Κιριτιμάτι στον Ειρηνικό Ωκεανό.
1963 - Ορκίζεται η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου. Ο Στέφανος Χ. Στεφανόπουλος δεν συμμετέχει στην κυβέρνηση και αρνείται την αντιπροεδρία, ως άνευ περιεχομένου.
1965 - Ιδρύεται το Βρετανικό Έδαφος Ινδικού Ωκεανού, αποτελούμενο από το αρχιπέλαγος Τσάγκος και τα νησιά Αλντάμπρα, Φαρκουχάρ και Ντεσρότσες.
1965 - Καταργείται επίσημα η θανατική ποινή στο Ηνωμένο Βασίλειο, εκτός από περιπτώσεις προδοσίας, "πειρατείας με βία" (πειρατεία με την πρόθεση πρόκλησης θανάτου ή σοβαρής σωματικής βλάβης), εμπρησμού στα βασιλικά ναυπηγεία και κατασκοπείας, καθώς και άλλων αξιόποινων πράξεων του στρατιωτικού δικαίου. Η θανατική ποινή θα καταργηθεί σε όλες τις περιπτώσεις το 1998.
1966 - Ο πρώην γενικός εισαγγελέας της Μασαχουσέτης Έντουαρντ Μπρουκ γίνεται ο πρώτος Αφροαμερικανός που εκλέγεται στη Γερουσία των Η.Π.Α. από την εποχή της Ανασυγκρότησης.
1968 - Αεροπειρατεία σε αεροσκάφος της Ολυμπιακής Αεροπορίας, λίγο μετά την απογείωσή του από το Αεροδρόμιο Ορλύ των Παρισίων με προορισμό την Αθήνα. Οι δύο Ιταλοί δράστες συλλαμβάνονται και κινδυνεύουν με λιντσάρισμα από τους εξαγριωμένους επιβάτες.
1972 - Το HBO αρχίζει το πρόγραμμά του με την προβολή της ταινίας Οι Ατρόμητοι, με πρωταγωνιστές τους Πωλ Νιούμαν και Χένρι Φόντα.
1977 - Ο Έλληνας αρχαιολόγος και καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μανόλης Ανδρόνικος ανακαλύπτει τον τάφο του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας στη Βεργίνα.
1987 - Εκρήγνυται βόμβα στο Ενισκίλεν, στη Βόρεια Ιρλανδία, κατά τη διάρκεια τελετής απόδοσης τιμών σε όσους έχασαν τη ζωή τους σε πολέμους όπου συμμετείχαν οι βρετανικές δυνάμεις. Δώδεκα άνθρωποι σκοτώνονται και εξήντα τρεις τραυματίζονται.
1996 - Ένα λεπτό κίτρινο σουηδικό γραμματόσημο του 19ου αιώνα πωλείται σε δημοπρασία για 2,26 εκατομμύρια δολάρια και έτσι γίνεται το πολυτιμότερο γραμματόσημο στον κόσμο.
2002 - Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ανοίγει τον δρόμο στις ΗΠΑ του Τζορτζ Μπους για επέμβαση στο Ιράκ.
2003 - Το Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας συγκλονίζεται από πολύνεκρη επίθεση αυτοκτονίας, που αποδίδεται σε βομβιστές-καμικάζι μέλη της Αλ Κάιντα.
2016 - Εκλογές στις ΗΠΑ. Ο Ντόναλντ Τραμπ εκλέγεται 45ος Πρόεδρος των ΗΠΑ και γίνεται ο πλουσιότερος πρόεδρος στην ιστορία της χώρας.
Σαν σήμερα 8 Νοεμβρίου - Γεννήσεις
30 - Νέρβας, Ρωμαίος αυτοκράτορας
1563 - Ερρίκος Β΄, δούκας της Λωρραίνης
1622 - Κάρολος Ι΄ Γουσταύος, βασιλιάς της Σουηδίας
1656 - Έντμουντ Χάλλεϋ, Άγγλος αστρονόμος και μαθηματικός
1715 - Ελισάβετ Κριστίνα, βασίλισσα της Πρωσίας
1843 - Μόριτζ Πας, Γερμανός μαθηματικός
1847 - Μπραμ Στόκερ, Ιρλανδός συγγραφέας
1848 - Γκότλομπ Φρέγκε, Γερμανός μαθηματικός και φιλόσοφος
1855 - Νικόλαος Τριανταφυλλάκος, Έλληνας πολιτικός
1885 - Γιώργος Μπουζιάνης, Έλληνας ζωγράφος
1895 - Φώτης Κόντογλου, Έλληνας συγγραφέας και ζωγράφος
1898 - Κάρλ φον Λε Σουϊρ, Γερμανός στρατηγός
1899 - Αγγέλα Παπάζογλου, Ελληνίδα τραγουδίστρια
1900 - Μάργκαρετ Μίτσελ, Αμερικανίδα συγγραφέας
1903 - Ηλίας Κυριακόπουλος, Έλληνας νομικός και πολιτικός
8°
