Σχολικός εκφοβισμός: Το πρόσφατο περιστατικό σε ιδιωτικό σχολείο της Αθήνας και ο ρόλος του σχολείου και των καθηγητών.
Πάνε 4 χρόνια τώρα που ένας μαθητής, κάπου στην Αθήνα, αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή του. Κρεμάστηκε από το μπαλκόνι του σπιτιού του, διότι σύμφωνα με το σημείωμα που άφησε, δεν άντεξε το bullying που του έκαναν οι συμμαθητές του. Είχε τη δύναμη να απαγχονιστεί αλλά δεν είχε τη δύναμη να τους αντιμετωπίσει. Οποία μοναξιά, οποία απόγνωση! Είναι εδώ που η κοινωνία, το εκπαιδευτικό σύστημα, το σχολείο, η οικογένεια, οι φίλοι αποτυγχάνουν. Μια τρυφερή ψυχούλα πέταξε για το επέκεινα και είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι. Τι απομένει; Υπάρχει σωτηρία;
Αυτά που έγραφα το μακρινό 2018 ήρθαν και πάλι στην επιφάνεια, όταν διάβασα για ένα ακόμα περιστατικό σκληρού σχολικού εκφοβισμού και μάλιστα σε πολύ καλό ιδιωτικό σχολείο της Αττικής. Όχι σε κάποια δύσκολη, υποβαθμισμένη περιοχή, σε κάποιο «εγκαταλελειμμένο» δημόσιο σχολείο, αλλά στο ακριβώς αντίθετο. Και αναρωτιέμαι πώς ξέφυγε η κατάσταση; Πώς το ίδιο το σχολείο δεν το πήρε χαμπάρι για να το σταματήσει; Πώς δεν μπήκαν σε λειτουργία τα λογικά αντανακλαστικά; Πού χάθηκε το μέτρο και ποιος έχει την ευθύνη;
Χρόνια τώρα στα Γυμνάσια και τα Λύκεια, βγαίναμε στα διαλείμματα να κάνουμε τη λεγόμενη «εφημερία» στο προαύλιο και τους διαδρόμους. Μην πέσουν, μη χτυπήσουν, μην τσακωθούν, μην πηδήσει τα κάγκελα κανένας εξωσχολικός και τα πειράξει, μη γίνουν ζημιές, μην καπνίζουν, μην κάνουν χρήση ουσιών. Και αμέσως είχαμε εικόνα. Μόλις έβλεπες ένα παιδί μόνο του σε μια γωνιά της αυλής και το ξανάβλεπες και την επόμενη, καταλάβαινες ότι κάτι τρέχει. Κάτι το απασχολούσε ή μήπως κάποιους φοβότανε; Ήταν άρρωστο, είχε οικογενειακά προβλήματα, ήταν απογοητευμένο από κάτι ή με κάποιους είχε τσακωθεί; Και αμέσως το πλησίαζες. Δήθεν αδιάφορα και χαλαρά έπιανες κουβέντα, το ανέκρινες με τον τρόπο σου. Και μετά ρωτούσες τους συναδέλφους, τον υπεύθυνο της τάξης, ενημέρωνες τον ψυχολόγο του σχολείου –ναι έχουμε πια ψυχολόγους–, το συζητούσες με τον διευθυντή μέχρι να φτάσεις να φωνάξεις τους γονείς. Πάντως δεν το άφηνες να περάσει έτσι, δεν έκανες τον «Κινέζο». Και όταν ανακάλυπτες ότι τρέχει κάτι σοβαρό δεν το έσπρωχνες κάτω από το χαλί. Άνοιγες θέμα. Με αυτή την απλή και αυτονόητη τακτική προλάβαινες τα χειρότερα.
Όλα πάντοτε ξεκινάνε από λεκτικό bullying για να καταλήξουν στη χειροδικία. Και γιατί όχι και στο βασανιστήριο. Όλα τα «παιχνίδια» έχουν πίστες. Ποτέ δεν είναι απλό παιχνίδι, μια πλάκα, μια καζούρα μεταξύ φίλων για την ομάδα που έχασε ή για ένα δεσμό που δεν περπάτησε. Είναι κάτι πιο σκοτεινό και απειλητικό, είναι η στοχοποίηση. Αν οι θύτες επιμείνουν, αν είναι πολλοί και ιδιαίτερα σκληροί, τότε καταλήγει να γίνει εφιάλτης. Διότι είναι κάθε μέρα, επί 6 ώρες, επί 5 ημέρες την εβδομάδα, επί 8 μήνες τον χρόνο. Και όχι μόνο μέσα στο σχολείο αλλά και το απόγευμα στο φροντιστήριο, στη βόλτα, στο πάρτι. Δεν σε αφήνουν σε χλωρό κλαρί.
Είναι η εξουσιαστική λογική των θυτών, ότι σε «έχουν». Τους ανήκεις, σε διαφεντεύουν, μπορούν να σε τρελάνουν, να σε χτυπήσουν, να σε σημαδέψουν, να σε ξεφτιλίσουν. Και είσαι μόνος σου. Το πιθανότερο είναι ότι και οι φίλοι σου τους φοβούνται και δεν θέλουν να μπλέξουν. Ίσως πάλι να μην έχεις πολλούς φίλους και γι’ αυτό έγινες στόχος. Και ντρέπεσαι να το πεις στους γονείς σου μη σε χαρακτηρίσουν οι άλλοι ως κότα, που φώναξες τη μάνα σου να καθαρίσει. Αλλά δεν τολμάς να τους πας και στον γυμνασιάρχη, διότι θα σε πουν «καρφί» και θα το κάνεις ακόμα χειρότερο. Θα σε κατασπαράξουν. Ζεις μια κόλαση χωρίς κανέναν λόγο. Και είσαι απροστάτευτος.
Όσα αναφέρω είναι συνήθη σε όλα τα σχολεία. Ναι, υπάρχουν δεκαπεντάχρονα και μεγαλύτερα που φέρονται έτσι. Έχουν γραφτεί τόμοι για τον σχολικό εκφοβισμό, τους τρόπους και τις τακτικές και τα παντός είδους ελατήρια - ρατσιστικά, οικονομικά σεξουαλικά, οπαδικά κ.λπ. Εδώ και χρόνια έχει προστεθεί και ο διαδικτυακός σχολικός εκφοβισμός (cyber bullying) που σήμερα κάνει θραύση. Και αφορά κορίτσια και αγόρια. Αλλά αν ο θύτης δεν σε αγγίξει, ώστε να νιώσει την απτή ικανοποίηση ότι σε ελέγχει, δεν ησυχάζει. Και οι θύτες πηγαίνουν πάντοτε πολλοί εναντίον ενός. Είναι χουλιγκάνικη τακτική με ολοκληρωτικά, φασιστικά χαρακτηριστικά της απόλυτης εξουσίας που κάνουν το θύμα να νιώθει απόλυτα παγιδευμένο και έρμαιο των διαθέσεών τους. «Του κατέβασαν και το παντελόνι» διαβάζω. Φυσικά τα σεξουαλικά χαρακτηριστικά δεν θα μπορούσαν να λείπουν. Για να μη γράψω ότι είναι κυρίαρχα σ’ αυτές τις περιπτώσεις.
Και το σχολείο τι κάνει; Ξέρει, δεν ξέρει ή αδιαφορεί; Ασχολείται ή κοιτάζει τη δουλειά του; Ή μήπως είναι κι αυτό στα καθήκοντά του; Ή μήπως δεν θέλει να μπλέξει; Θυμάμαι κάποτε σ’ ένα σχολείο που, όποτε φώναζαν τους γονείς για τις «σκανταλιές» του παιδιού τους, εκείνοι έκαναν ότι τηλεφωνούσαν επί τόπου στο υπουργείο για να καταγγείλουν τους καθηγητές που συκοφαντούσαν το παιδάκι τους. Και φυσικά έφευγαν λέγοντας στον διευθυντή ότι θα τον στείλουν, που αλλού; Μα στον Έβρο. Το σχολείο ξέρει. Μην πιστέψετε ποτέ και επ’ ουδενί ότι οι καθηγητές δεν ξέρουν. Το πρώτο που ξέρει είναι το σχολείο. Όταν πρόκειται για ένα συστηματικό γεγονός βίας και εκφοβισμού που εμπλέκονται πολλοί, φυσικά και ξέρει. Και είναι στο χέρι του να το αφήσει να συνεχίζεται ελπίζοντας ότι θα σβήσει ή να επέμβει και να το λύσει. Όπως ξέρει και τον βαθμό βαρβαρότητας του γεγονότος. Μια απλή πλάκα ή κανονικό λεκτικό και σωματικό bullying; Ξέρει βέβαια ότι μπορεί και να βρεθεί μπλεγμένο σε δικαστικές ιστορίες, αν θελήσει να το σταματήσει. Αλλά αυτό είναι το τίμημα του λειτουργήματος. Οι περισσότεροι το αποφεύγουν.
Μια λύση του δράματος είναι η αλλαγή του σχολικού περιβάλλοντος. Αλλά ο νόμος εδώ προστατεύει τον θύτη μιας και, αν δεν θέλει να φύγει, θα είναι πολύ δύσκολο για το σχολείο να αποδείξει ότι είναι αναγκαίο. Γι’ αυτό συνήθως εγκαταλείπει το θύμα, αλλάζει σχολείο, υποχωρεί, κρύβεται και αν είναι τυχερό κάπου εκεί τελειώνει ο εφιάλτης του, διότι οι θύτες θα βρουν άλλον του χεριού τους να συνεχίσουν το έργο τους. Εκτός αν τα πράγματα εκτραχυνθούν, επέμβει η αστυνομία, όπως έγινε στο πρόσφατο γεγονός, και η υπόθεση γίνει viral – πράγμα σπάνιο, αφού συνήθως όλα διευθετούνται άτυπα και «φιλικά». Κάτω από το βρομερό χαλί της υποκρισίας. Μόνο που μένουν ουλές, βαθιές πληγές στις ψυχές των θυμάτων που θα τις κουβαλάνε ως φορτίο για πολλά χρόνια, ίσως για πάντα.
Ο σχολικός εκφοβισμός, παρά τα όσα αντίθετα λέγονται, δεν είναι και τόσο κατακριτέος για πολλούς. Αποτελεί ένα ακόμα δείγμα εκβαρβαρισμού και λουμπενοποίησης ικανού μέρους της κοινωνίας. Και γι’ αυτό πολλαπλασιάζεται ραγδαία. Σχεδόν θεωρείται ως εκδήλωση νεανικής βίας με αντισυστημικό χαρακτήρα και συμπορεύεται με την πολιτική και την οπαδική βία. Δεν θεωρείται κάτι για το οποίο αυτός που τον ασκεί θα πρέπει να ντρέπεται. Θεωρείται μαγκιά, νταηλίκι, επίδειξη δύναμης, καλαμπούρι και δυστυχώς γίνεται αποδεκτός από πολλά παιδιά. Εδώ ακούς συχνά το φρικαλέο «αφού το θύμα είναι ανήμπορο, καλά να πάθει».
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια μαύρη σελίδα της σχολικής ζωής. Οι εκπαιδευτικοί έχουν δύναμη και μπορούν να τον σταματήσουν. Μπορούν να τον συντρίψουν. Δεν είναι θέμα μόνο της πολιτείας, είναι πρωτίστως θέμα της σχολικής κοινότητας. Αρκεί να υπάρχει η ανάλογη πολιτική βούληση, η διάθεση να σπάσουν αυγά και η απόφαση να επέμβουν δραστικά, κύρια και έγκαιρα εκεί όπου συμβαίνει. Διότι και οι θύτες παιδιά είναι, θύματα της ιδεολογίας της βίας και κάποιοι πρέπει να φροντίσουν για τη σωτηρία τους. Αν δεν το κάνουν οι γονείς τους, ας το κάνουν οι δάσκαλοι. Αν έχουν βέβαια την αίσθηση της αποστολής.
