Οι 3+1 πυλώνες της βιωσιμότητας

Βιωσιμότητα. Ίσως η πιο “hot” λέξη των ημερών, τουλάχιστον του επιχειρηματικού λεξιλογίου. Γνωρίζουμε όμως τη σημασία αυτής της λέξης ή απλά τη χρησιμοποιούμε ως «καραμέλα» που την εξισώνουμε με την ανάπτυξη εν γένει;

Για να κατανοήσει κανείς τον όρο «βιωσιµότητα», θα πρέπει να λάβει υπόψη τις τρεις κύριες ζώνες επιρροής, τους λεγόµενους «Τρεις Πυλώνες της Βιωσιµότητας»: την περιβαλλοντική, την οικονοµική και την κοινωνική. Η βιωσιμότητα ως όρος συναντάται κυρίως στην εταιρική πολιτική στον επιχειρησιακό κόσμο. Συγκεκριμένα, η βιώσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει ότι μια εταιρεία πρέπει να συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική πρόοδο και να προωθεί την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Αυτές οι τρεις πτυχές είναι αλληλένδετες και αν συνδυαστούν και εφαρµοστούν στην πράξη µπορούν να δηµιουργήσουν µια σταθερή βάση για έναν βιώσιµο μέλλον -αλλά και παρόν- από το οποίο επωφελούμαστε όλοι: οι φυσικοί πόροι προστατεύονται, όπως και το περιβάλλον, η οικονοµία δεν πλήττεται και η ποιότητα της ζωής των πολιτών βελτιώνεται.

Περιβαλλοντική βιωσιµότητα

Προκειμένου να επιτευχθεί η περιβαλλοντική βιωσιµότητα, το φυσικό περιβάλλον θα πρέπει να διατηρεί την πλήρη λειτουργικότητα και τη χρηστικότητά του για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται θα πρέπει να ενθαρρύνουν την ισορροπία του φυσικού µας περιβάλλοντος, ενώ ταυτόχρονα να προωθούν θετικούς ρυθµούς ανάπτυξης. Εάν τα ήδη εφαρμοσμένα μέτρα είναι ανεπαρκή, τότε πρέπει να αντικαθίστανται με καινοτόμα και εναλλακτικά π.χ. ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ακόμη, πρέπει να λαµβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις κάθε ενέργειας ή απόφασης, με σκοπό όποιες ενέργειες διαταράσσουν την ισορροπία του περιβάλλοντος, να αποφεύγονται -ιδανικά-  ή να περιορίζονται. Τα ζητήματα που σχετίζονται µε την περιβαλλοντική διάσταση της βιωσιµότητας ποικίλουν από τη ρύπανση µέχρι τη διαχείριση των φυσικών πόρων. Ο κύριος σκοπός της περιβαλλοντικής βιωσιµότητας είναι η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον και επιπλέον η αποκατάσταση και η διαφύλαξη των φυσικών οικοσυστημάτων. Σίγουρα τα ζητήματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή βρίσκονται στο επίκεντρο της ατζέντας.

Οι εταιρείες πρέπει να θέτουν στόχους για τη βελτίωση των επιδόσεών τους σε περιβαλλοντικά θέματα και οι στόχοι αυτοί αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ). Οι σημαντικότερες προκλήσεις για τις εταιρείες στον τομέα αυτό είναι οι εξής:

1. Εξοικονόμηση και διατήρηση φυσικών ενεργειακών ή γεωργικών πόρων.
2. Αξιολόγηση του αποτυπώματος άνθρακα και μείωση των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και περαιτέρω επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης.
3. Πρόληψη της λειψυδρίας και μείωση της συνολικής σπατάλης για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές.

Οικονομική βιωσιμότητα

Πρόκειται για την ικανότητα µιας οικονομίας να στηρίξει ένα ορισµένο επίπεδο οικονοµικής παραγωγής επ’ αόριστον. Ο πυλώνας αυτός βασίζεται στην ικανότητα των επιχειρήσεων να συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση της χώρας. Πραγµατική βιωσιµότητα δεν προωθείται όταν λαµβάνεται υπόψη µόνο η οικονοµική ανάπτυξη. Ίσως έχετε ακούσει τη φράση -και συνήθη προσέγγιση του επιχειρηματικού κλάδου- "business as usual". Εν ολίγοις, σημαίνει ότι το κέρδος είναι η µόνη ανησυχία και ο στόχος των επιχειρήσεων με κάθε «κόστος». Ωστόσο, όταν οι καλές επιχειρησιακές πρακτικές ενσωματώνονται στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές πλευρές της βιωσιμότητας, το αποτέλεσµα είναι ευεργετικό.  Για παράδειγμα, η ανακύκλωση των προϊόντων και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αποτελούν θεμελιώδεις πτυχές της ανάπτυξης του οικονομικού πυλώνα. Ακόμη το πρότυπο ISO 50001 -πιστοποίηση που λαμβάνουν οι εταιρίες-, το οποίο επικεντρώνεται στην ενεργειακή απόδοση, στοχεύει στη βελτίωση αυτής, μειώνοντας παράλληλα την κατανάλωση ενέργειας και συμβάλλοντας έτσι στην οικονομική ανάπτυξη. Η αποτελεσματική εφαρμογή αυτού του προτύπου οδηγεί σε πιστοποίηση, που χρησιμεύει ως εγγύηση για τη βέλτιστη, προσιτή και καθαρή χρήση ενέργειας και «πόλο» επενδύσεων. Η ενίσχυση και προώθηση της οικονομικής βιωσιμότητας θα υλοποιηθεί µέσω της έρευνας, εκπαιδευτικών προγραµµάτων και ουσιαστικής ενηµέρωσης του κοινού.

Κοινωνική βιωσιμότητα

Η κοινωνική βιωσιµότητα έχει στόχο τη γενική βελτίωση της κοινωνίας. Σε γενικές γραµµές η κοινωνική διάσταση της βιωσιµότητας υποστηρίζει την ιδέα της δικαιοσύνης µεταξύ των γενεών, κάτι που σηµαίνει ότι οι µελλοντικές γενιές έχουν το δικαίωµα στην ίδια ή και καλύτερη ποιότητα ζωής µε τις σηµερινές. Η έννοια αυτή περικλείει επίσης πολλά άλλα θέµατα που άπτονται της κοινωνίας, όπως τα ανθρώπινα και εργασιακά δικαιώµατα, η ισότητα στην υγεία, η στήριξη της δικαιοσύνης και της κοινωνικής ευθύνης, η πολιτισµική επάρκεια και πολλά άλλα.

Οι βασικές αρχές στις οποίες βασίζεται ο κοινωνικός πυλώνας είναι οι εξής:

Καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων: βοήθεια στην επανένταξη, υποστήριξη της ισότητας των φύλων, μείωση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων, προώθηση της κατάρτισης, ενθάρρυνση του διαλόγου και εφαρμογή των παγκόσμιων κοινωνικών δικαιωμάτων. Με άλλα λόγια, ο στόχος είναι να επιδιωχθεί η παροχή βοήθειας στον παγκόσμιο πληθυσμό.

Συμβολή στην ευημερία των ενδιαφερομένων: ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου, ενθάρρυνση της ανταλλαγής πληροφοριών και της διαφάνειας, προσαρμογή του ωραρίου εργασίας ανάλογα με το προφίλ του εργαζομένου και προσβασιμότητα των χώρων σε άτομα με μειωμένη κινητικότητα.

Προώθηση της αλληλεγγύης: συμβολή στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων μέσω της συνεργασίας με τοπικές και διεθνείς ενώσεις και έργα, και προτεραιότητα στα προϊόντα δίκαιου εμπορίου που εγγυώνται ένα κατάλληλο εισόδημα για τους αγρότες και συμβάλλουν στην προώθηση της βιώσιμης γεωργίας.

Ως τέταρτος πυλώνας βιωσιμότητας αναγνωρίζεται συχνά ο πολιτισμός.

Η σύνδεση του πολιτισμού με τους τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης είναι σήμερα εμφανής μέσα από επιστημονικά άρθρα, καταγεγραμμένες πολιτικές και στόχους. Συγκεκριμένα, με τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει αποδειχθεί ότι περιορίζονται οι εκπομπές CO2, αντιμετωπίζεται η κλιματική αλλαγή και προσελκύονται επενδύσεις εφόσον έχει εξασφαλιστεί η σωστή περιβαλλοντική διαχείριση. Αυτό οδηγεί σε σταθερές και αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας που σχετίζονται με δραστηριότητες όπως η συντήρηση, οι κατασκευές, η παραγωγή τροφίμων, η παραδοσιακή θεραπεία και η φαρμακευτική, κάθε είδους χειροτεχνία και τέχνη γενικά και κυρίως ο τουρισμός. Ακόμη, η αναγνώριση και η διατήρηση της ποικιλομορφίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, σε συνδυασμό με τη δίκαιη πρόσβαση σε αυτήν και την ισότιμη κατανομή των οφελών που προκύπτουν από την εφαρμογή της, ενισχύει την αίσθηση του ανήκειν και του σεβασμού προς τους άλλους. Ενισχύει επίσης την αίσθηση του σκοπού και τη συλλογική ικανότητα για τη διατήρηση της κοινής ευημερίας. Όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν το ρόλο του πολιτισμού ως τέταρτο πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης. Επομένως είναι σημαντικό οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να αναπτύξουν μια σταθερή πολιτιστική πολιτική, συμπεριλαμβάνοντας την πολιτιστική διάσταση σε όλες τις δημόσιες ενέργειες.

Όλοι οι πυλώνες της βιωσιμότητας πρέπει να λαμβάνονται υπόψη συλλογικά. Η περιβαλλοντική διάσταση της βιωσιµότητας είναι εξίσου σηµαντική µε τους άλλους δύο πυλώνες και το αντίστροφο. Εάν στις στρατηγικές που ακολουθούνται αποκλείεται συνεχώς κάποιος από τους πυλώνες, διακυβεύεται σοβαρά η όλη πορεία προς τη βιωσιµότητα με κίνδυνο την κατάρρευσή της, καθώς και της ίδιας της κοινωνίας.