Πώς το «βαθύ λαρύγγι» της δολοφονημένης Μαλτέζας δημοσιογράφου από προστατευόμενος μάρτυρας έγινε πρωτοσέλιδο

Με αφορμή την ημερίδα της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου «Μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers): Δημοσιογραφία και έννομη τάξη», η Μαρία Εφίμοβα, η γυναίκα που βοήθησε με τις πληροφορίες της τη δημοσιογράφο Δάφνη Καρουάνα Γκαλίτσια να ξεσκεπάσει την τεράστια υπόθεση ξεπλύματος βρόμικου χρήματος από την Τράπεζα Πιλάτους με τη συμμετοχή της συζύγου του πρωθυπουργού της Μάλτας μίλησε για το πώς ενώ ήταν προστατευόμενη μάρτυρας εν μία νυκτί βρέθηκε να πρωταγωνιστεί στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων.

Η Μαρία Εφίμοβα η οποία μετά την αποκάλυψη της υπόθεσης φοβούμενη για τη ζωή της ήρθε στη χώρα μας, καθώς ο σύζυγός της είναι Έλληνας, και διέμενε στην Κρήτη, όπου και πληροφορήθηκε εκεί τη δολοφονία της Γκαλίτσια.

Όπως περιέγραψε η ίδια, όταν μετέβη στις αρμόδιες εισαγγελικές και δικαστικές αρχές για να καταθέσει, ο δικαστής που είχε αναλάβει την υπόθεση την ρώτησε αν επιθυμεί να παραμείνει σε καθεστώς προστασίας ή να δημοσιευτεί το όνομά της. Η Εφίμοβα επέλεξε το πρώτο. Ωστόσο την επόμενη ημέρα, είδε το όνομά της να φιγουράρει σε φιλοκυβερνητικές εφημερίδες με πηχυαίους τίτλους αρνητικούς.

Εντέλει, η διαρροή αποκαλύφθηκε πως έγινε από τη βοηθό του δικαστή, η οποία απολύθηκε. Βέβαια, το κακό είχε γίνει…

Η Μαρία Εφίμοβα κατηγορείται στη Μάλτα για χαμηλού ύψους υπεξαίρεση (5.000 ευρώ) και εναντίον της έχει εκδοθεί Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης. Στις 14 Ιουνίου 2018 αναμένεται η έκδοση της απόφασης του Αρείου Πάγου σχετικά με την έκδοσή της στη Μάλτα. Η ίδια τόνισε ότι εάν επιστρέψει η ζωή της απειλείται. Έχει δώσει κατάθεση στις αρχές της Μάλτας σχετικά με την πιθανή διάπραξη ποινικών αδικημάτων από τα στελέχη της τράπεζας και δύναται να δώσει εκ νέου κατάθεση, αν βρεθεί ασφαλής τρόπος. 

Στην εκδήλωση μίλησε και η πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Κλειώ Παπαπαντολέων η οποία επισήμανε εισαγωγικά ότι αφορμή ήταν η υπόθεση της Μαρίας Εφίμοβα, της οποίας ζητείται η έκδοση από την Ελλάδα στη Μάλτα επειδή συνέβαλε στην αποκάλυψη ενός σκανδάλου διαφθοράς που άγγιξε την κορυφή της πολιτικής ηγεσίας της Μάλτας. Μέχρι σήμερα ο χώρος των δικαιωμάτων είχε ασχοληθεί με ζητήματα που συναρθρώνονται γύρω από το θέμα των whistleblowers, όπως η ελευθερία της έκφρασης και του τύπου, το δικαίωμα στην ενημέρωση, τα δικαιώματα των κατηγορουμένων. Ποτέ όμως δεν είχε ανοίξει αυτό καθεαυτό το θέμα των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος. Το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στον ιδιότυπο ρόλο που έχουν πλέον τα πρόσωπα αυτά στην κοινωνία και στην έννομη τάξη, που μέχρι τώρα τα αντιμετωπίζει μάλλον με αμηχανία.

Ο δημοσιογράφος Γιάννης Παπαδόπουλος αναφέρθηκε στο τίμημα της αποκάλυψης της αλήθειας και στην ελλιπή προστασία των πληροφοριοδοτών. Τόνισε τις υποθέσεις τριών γνωστών μαρτύρων στην Αμερική, τον τρόπο που αντιμετωπίστηκαν από τους καταγγελλόμενους (απειλές, εκφοβισμοί, απόπειρες αποδόμησης της προσωπικότητας) και την έλλειψη παροχής προστασίας από τις αρμόδιες αρχές. Πρόκειται για τον Daniel Ellsberg, ο οποίος το 1971 διέρρευσε 47 τόμους με απόρρητα έγγραφα της CIA για τον πόλεμο στο Βιετνάμ,  τον Jeffrey Wigand, που προέβη σε αποκαλύψεις σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της καπνοβιομηχανίας Brown & Williamson και τον αστυνομικό Frank Serpico, που αποκάλυψε την έκταση της διαφθοράς στην αστυνομία. Παρά τα εμπόδια δεν μετάνιωσαν για τις αποκαλύψεις στις οποίες προέβησαν, μετάνιωσαν που δεν μίλησαν νωρίτερα. Η ελλιπής προστασία των πληροφοριοδοτών εμφανίστηκε  και στην περίπτωση των προστατευόμενων μαρτύρων στη δίκη της Χρυσής Αυγής. 

Η κα Φερενίκη Παναγοπούλου-Κουτνατζή, επίκουρη καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ανέλυσε τη συνταγματική θεώρηση του θεσμού  του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος. Αναφέρθηκε στο νομοθετικό πλαίσιο και στο πεδίο εφαρμογής του. Υπογράμμισε ότι το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο είναι ατελές: δεν προσφέρει επαρκή προστασία σε όσους καταγγέλλουν περιπτώσεις διαφθοράς, έχει περιορισμένο πεδίο εφαρμογής και καλύπτει μόνο περιπτώσεις δωροδοκίας εν στενή εννοία χωρίς να καλύπτει υπό τη σκέπη του όλο το φάσμα της διαφθοράς. Ακόμη, σημείωσε ότι είναι πλέον ξεπερασμένη η διάκριση μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού συμφέροντος ιδίως στο πλαίσιο της ιδιωτικοποίησης της οικονομίας. Ο θεσμός του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος απορρέει από την ελευθερία εκφράσεως και κατοχυρώνεται στην αρχή της διαφάνειας, η οποία επιβάλλει  τη δημοσιοποίηση ενεργειών που έρχονται σε αντίθεση με το δημόσιο συμφέρον. Αναφέρθηκε επίσης στη νομολογία του ΣτΕ και του ΕΔΔΑ, σχετικά με το δικαίωμα δικαστικής προστασίας του καταγγελλόμενου, θίγοντας το ζήτημα της ανωνυμίας του μάρτυρα, τη χρήση παρανόμως κτηθέντων αποδεικτικών μέσων, το δικαίωμα αναφοράς στις αρχές και την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τονίζοντας την ανάγκη προστασίας τόσο του καταγγελλομένου όσο και του καταγγέλλοντος Τέλος, επεσήμανε ότι πέραν από την ανάγκη νομοθετικής θωράκισης του θεσμού απαιτείται η κατάλληλη εκπαίδευση, προκειμένου οι πολίτες να αισθάνονται ότι η πράξη καταγγελίας συνιστά μια θετική ενέργεια σε όφελος της κοινωνίας.

Ακολούθησε εκτενής συζήτηση με το κοινό και αναφέρθηκε μεταξύ άλλων η πρόθεση παριστάμενων βουλευτών να αναδείξουν κοινοβουλευτικά τη σημασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος και ιδίως την περίπτωση Εφίμοβα.