Νεκροψίες - νεκροτομές και άλλες στιγμές από την καθημερινότητα ενός ιατροδικαστή
Σε ένα βάζο επέπλεε στη φορμόλη από τη δεκαετία του ’20 το κεφάλι ενός άνδρα που τον είχαν σκοτώσει με τσεκούρι. Τα μαλλιά του και το ξανθό μουστάκι του φαίνονταν καθαρά. Στο διπλανό βάζο ένα μωρό που το σκότωσε η μάνα του μετά τη γέννα τη δεκαετία του '20. Αν είχε ζήσει σήμερα θα ήταν 90 ετών, αλλά είναι ένα νεκρό μωρό στη φορμόλη με ένα μεγάλο τραύμα από μαχαίρι στο πρόσωπο.
Βρισκόμουν στο Εγκληματολογικό Μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1932 από τον καθηγητή της Ιατροδικαστικής και μανιώδη συλλέκτη πειστηρίων εγκλήματος Ιωάννη Γεωργιάδη και ανήκει στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Με συνόδευσε η διευθύντριά του από το 2004 καθηγήτρια Τοξικολογίας Μαρία Στεφανίδου - Λουτσίδου. Σε μία γωνιά απειλητική μια γκιλοτίνα του 1830, την οποία έφερε στο Ναύπλιο ο πατέρας του βασιλιά Όθωνα, Λουδοβίκος Α' για την εκτέλεση βαρυποινιτών και η χρήση της οποίας απαγορεύτηκε το 1913. Και δίπλα της τα ταριχευμένα κεφάλια διαβόητων ληστών. Του Γιαγκούλα, του Μπαμπάνη, του Καραπάνου και άλλων. Ήταν όλοι τους επικηρυγμένοι και όταν σκοτώνονταν, οι αρχές έστελναν τα κεφάλια τους εδώ για ταυτοποίηση. Ο ιατροδικαστής Βασίλης Κωνσταντέλος τα φρόντισε και σήμερα στέκουν εκεί, με την έκφραση της αγωνίας και του τρόμου του θανάτου.
Σε έναν τοίχο ανατριχιαστικές φωτογραφίες του Αθανασόπουλου – εδώ είχε γίνει η νεκροτομή του. Το 1931 η γυναίκα του και η πεθερά του τον σκότωσαν, διαμέλισαν το πτώμα του, το έκαψαν και το πέταξαν στην κοίτη του ποταμού Ιλισσού. Χέρια και πόδια κομμένα από τη ρίζα σε ένα έγκλημα που έμεινε γνωστό ως «το έγκλημα του Χαροκόπου». Χειρόγραφες επιστολές ψυχασθενών που καταγράφουν την έξαρση της στιγμής, αντικείμενα που έγιναν φονικά όπλα, κανονικά όπλα, ληγμένες από το πέρασμα των χρόνων ηρωίνες, κοκαΐνες και χάπια και κάτι που έμοιαζε με μικρούς καμβάδες ζωγραφικής. Ήταν το δέρμα με τατουάζ νεκρών φυλακισμένων που είχαν καταλήξει εδώ και που μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’40 συνηθιζόταν να τους γδέρνουν: το δέρμα αφαιρούνταν και αφηνόταν στον αέρα να στεγνώσει. Ένα από αυτά είχε πάνω του εκπληκτικά ζωγραφισμένες γυναικείες φιγούρες, ενώ διακρίνονταν και οι θηλές των μαστών.
Έναν ιατροδικαστή, παρακαλώ
Αν μια γυναίκα πέσει θύμα βιασμού είναι κρίσιμο να επισκεφθεί τον ιατροδικαστή μέσα στις πρώτες 72 ώρες. Μέχρι τότε πρέπει να μην πλυθεί και τα ρούχα που φορούσε την ώρα του βιασμού να τα βγάλει και να τα βάλει σε ένα καθαρό σάκο, π.χ. απορριμμάτων, για να εξεταστούν και αυτά. «Η γυναίκα αυτή θα υποστεί και έναν δεύτερο βιασμό. Αν ζει στην Κέρκυρα θα πρέπει να κάνει άπλυτη ένα μεγάλο ταξίδι μέχρι τα Γιάννενα, αν είναι από τη Σάμο μέχρι τον Πειραιά, γιατί οι ελλείψεις σε ιατροδικαστές είναι τραγικές. Στην Περιφέρεια Ηπείρου υπάρχει ένας, στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων κανένας» λέει ο πρόεδρος της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρείας (hsfm.gr) Γρηγόρης Λέων. Σύμφωνα με το νόμο, κάθε βίαιος, αιφνίδιος και ύποπτος θάνατος (εγκλήματα, αυτοκτονίες, θάνατοι από χρήση ουσιών, τροχαία, εργατικά ατυχήματα, πνιγμοί κ.λπ.) υποχρεωτικά εξετάζεται από δημόσιο ιατροδικαστή και γίνεται νεκροτομή. «Αν κάποιος σκοτωθεί σε τροχαίο στην Καλαμάτα, θα πρέπει η σορός του να ταξιδέψει μέχρι την Κόρινθο για να εξεταστεί. Υπάρχουν κι αυτοί που κερδίζουν από αυτή την υπόθεση, το θέμα όμως είναι ότι οι άνθρωποι, πολύ περισσότερο σήμερα, δεν μπορούν να πληρώσουν τα έξοδα μιας ακόμα κηδείας επειδή η πολιτεία δεν φροντίζει να έχει τουλάχιστον έναν ιατροδικαστή σε κάθε νομό».
Ο Ηλίας Μπογιόκας είναι ιατροδικαστής από το 1993 και τα τελευταία χρόνια προϊστάμενος της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Πειραιά. «Έχεις σημειωματάριο;» με ρωτάει. «Έχω». «Γράφε, λοιπόν. Η Ιατροδικαστική σαν επιστήμη, με τη βοήθεια των βιολογικών, τοξικολογικών και ιστολογικών εργαστηρίων, προσπαθεί να βοηθήσει τις νομικές επιστήμες στην απόδοση δικαιοσύνης. Από την εμπειρία μου παρομοιάζω την ειδικότητά μου με τους πρωτόγονους τροφοσυλλέκτες που έπαιρναν από τη γη και τα δέντρα την τροφή τους. Έτσι κι εμείς, ως σύγχρονοι συλλέκτες στοιχείων και ευρημάτων, τα θέτουμε στη διάθεση της δικαιοσύνης ώστε να αξιολογηθούν, να διερευνηθούν και να αξιοποιηθούν καταλλήλως».
Κάπου εκεί μας διακόπτει το τηλέφωνο και επιβεβαιώνονται τα περί ελλείψεων. Ήταν από την Ικαρία, όπου τις προηγούμενες ημέρες δύο άνδρες σκοτώθηκαν σε εργατικό ατύχημα και οι σοροί τους θα μεταφέρονταν στον Πειραιά.
«Συνεχίζω» λέει ο Ηλ. Μπογιόκας. «Ο περισσότερος κόσμος πιστεύει ότι η ειδικότητα της Ιατροδικαστικής είναι θανατολογία και πτώματα, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ταυτόχρονα υπάρχει η Ιατροδικαστική του ζώντος οργανισμού, π.χ. η αξιολόγηση κακώσεων και πιθανής αναπηρίας σε εργατικά ατυχήματα, η εξέταση ενδοοικογενειακής βίας, η εξέταση κακώσεων κατά τη συμπλοκή ανθρώπων και βέβαια το μεγάλο κεφάλαιο του βιασμού». Νεκροτομείο, ιατρείο για ζωντανούς, δικαστήρια και καταθέσεις είναι η καθημερινότητα για έναν ιατροδικαστή και ρωτάω τον κ. Μπογιόκα αν είναι δύσκολο το επάγγελμα. «Σχεδόν σε κάθε επάγγελμα εξαρτάται από τον άνθρωπο, αν το κάνει σαν λειτούργημα ή σαν δημοσιοϋπαλληλίκι. Αν δεις την Ιατροδικαστική με το μάτι του δημοσίου υπαλλήλου και μόνο, απλά δεν θα αντέξεις».
Σε κάθε εγκληματική ενέργεια η πρώτη δουλειά του ιατροδικαστή είναι η αυτοψία του χώρου, «ο οποίος πολλές φορές μπορεί να μας αποκαλύψει την αιτία θανάτου ή άλλες χρήσιμες πληροφορίες» λέει ο Γρηγόρης Λέων. Για παράδειγμα, η θερμομέτρηση του πτώματος και του χώρου μπορούν να προσδιορίσουν το πότε ακριβώς επήλθε ο θάνατος. Σημαντικό στοιχείο είναι και οι πτωματικές υποστάσεις: όταν κάποιος πεθαίνει, το αίμα συγκεντρώνεται χαμηλά και εκεί το δέρμα φαίνεται μελανό. Αν, για παράδειγμα, μια σωρός βρίσκεται ανάσκελα, το αίμα θα συγκεντρωθεί στην πλάτη, στο πίσω μέρος των ποδιών κ.λπ. Αν υπάρχουν πτωματικές υποστάσεις και σε σημεία που δεν θα έπρεπε, μπορεί να είναι σημάδι ότι το έγκλημα έγινε αλλού και το πτώμα μεταφέρθηκε εκεί.
Το δεύτερο σημείο εξέτασης γίνεται στο νεκροτομείο. Πρώτα γίνεται η νεκροψία, δηλαδή η διαδικασία πριν ο ιατροδικαστής ακουμπήσει το νυστέρι. Εκεί, θα καταγράψει χαρακτηριστικά όπως η ηλικία, το βάρος, αν το θύμα φέρει προηγούμενες κακώσεις ή διάφορους ιατρικούς χειρισμούς. Αν το θύμα πυροβολήθηκε ο ιατροδικαστής θα εξετάσει την απόσταση ή τη φορά της σφαίρας, αν αυτή μπήκε στο σώμα από πάνω προς τα κάτω κ.λπ. Αυτό, λέει ο κ. Λέων, μπορεί να βοηθήσει στην ανακριτική διαδικασία. Μπορεί δηλαδή ο φερόμενος ως δράστης να υποστηρίξει ότι το θύμα βρισκόταν σε ευθεία μπροστά και τον απειλούσε, αλλά να αποδειχθεί ότι όχι μόνο δεν ισχύει αυτό αλλά και ότι το θύμα ήταν γονατιστό και ίσως και να παρακαλούσε για τη ζωή του.
Ρωτάω τον ιατροδικαστή αν υπάρχει το τέλειο έγκλημα. «Αν όλοι οι εμπλεκόμενοι παράγοντες, οι προανακριτικές και ανακριτικές διαδικασίες και ο ιατροδικαστής κάνουν σωστά τη δουλειά τους δεν υπάρχει τέλειο έγκλημα, τα πάντα μπορούν να εξιχνιαστούν». Τελευταία διαδικασία είναι η νεκροτομή.
Φοιτητής σε νεκροτομή
Κάθε φοιτητής Ιατρικής θα παρακολουθήσει στο έκτο έτος υποχρεωτικά το μάθημα της Ιατροδικαστικής. Ο εκτοετής φοιτητής Κωνσταντίνος Ηλιακόπουλος, ο οποίος σκέφτεται να ακολουθήσει την ειδικότητα του χειρουργού ΩΡΛ, διηγείται την εμπειρία του: «Το μάθημα είναι υποχρεωτικό και έχει διάρκεια μίας εβδομάδας, όπου εκτός των θεωρητικών μαθημάτων παρακολουθούμε και δύο νεκροτομές. Δεν είναι η πρώτη μας εμπειρία με νεκρό άνθρωπο, γιατί στο δεύτερο έτος στο μάθημα της Ανατομίας έχουμε αντιμετωπίσει ξανά κάτι τέτοιο, όμως η εμπειρία εκείνη είναι πολύ διαφορετική. Στην Ανατομία μελετάμε ανθρώπους που έχουν δωρίσει το σώμα τους στην επιστήμη, που μπορεί να βρίσκονταν δύο χρόνια στη φορμόλη και μοιάζουν, πλέον, περισσότερο με λείψανα. Στη νεκροτομή όμως ο άνθρωπος μπορεί να έχει πεθάνει μόλις λίγες ώρες πριν και είναι σα να κοιμάται. Το μάθημα γίνεται σε ένα μικρό αμφιθέατρο με τρεις σειρές. Στη μέση βρίσκονται η σωρός, ο καθηγητής και δύο βοηθοί του και τριγύρω οι φοιτητές. Για κάποιον που δεν είναι εξοικειωμένος οι εικόνες είναι πολύ σκληρές γιατί ο νεκροτόμος ανοίγει με τρυπάνι το θώρακα και το κρανίο και στη συνέχεια προχωρά σε εκτομή όλων των ζωτικών οργάνων, των πνευμόνων, της καρδιάς, του ήπατος, των νεφρών και τα τεμαχίζει, προκειμένου να διαπιστωθεί αν υπήρχαν βλάβες, ενώ στη συνέχεια στέλνει δείγματα για ιστολογική εξέταση. Ακόμη, λαμβάνει βιολογικά υγρά όπως αίμα, ούρα, χολή, για τοξικολογικές εξετάσεις. Παραδοσιακά σε κάθε έτος θα υπάρξουν φοιτητές που θα ζαλιστούν και θα βγουν έξω, που θα φορτιστούν συναισθηματικά και θα βάλουν τα κλάματα. Η διαδικασία είναι αρκετά σκληρή για τους πιο ευαίσθητους, ενώ φτάνει στα όρια των αντοχών τους τους περισσότερους. Εκτός από την εικόνα είναι και η οσμή του αίματος που μπορεί να σε επηρεάσει. Στο προηγούμενο έτος οι φοιτητές είχαν παρακολουθήσει τη νεκροτομή ενός νεαρού παιδιού που είχε σκοτωθεί σε τροχαίο. Αυτές είναι ακόμα πιο δύσκολες εικόνες, να βλέπεις ένα συνομήλικό σου να βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση».
Στα αζήτητα
Σωροί ανθρώπων μεταφέρονται στα νεκροτομεία και δεν τους αναζητά κανείς. «Πάντα υπήρχαν άνθρωποι στα αζήτητα αλλά τώρα είναι περισσότεροι, είναι το σύγχρονο φαινόμενο της πτώσης του επιπέδου ζωής άρα και του επιπέδου θανάτου» λέει ο Ηλίας Μπογιόκας. Σύμφωνα με τον ιατροδικαστή, η σωρός μπορεί να έχει ταυτοποιηθεί αλλά να μην έρχεται κανείς να τη ζητήσει «είτε γιατί δεν υπάρχουν συγγενείς είτε γιατί δεν έχουν λεφτά για να τη θάψουν». Τόσο σε αυτή την περίπτωση όσο και στις περιπτώσεις σωρών που δεν έχουν ταυτοποιηθεί, αν περάσουν 40 ημέρες στο ψυγείο ο εισαγγελέας θα δώσει εντολή να ταφούν δημοσία δαπάνη, στην άκρη κάποιου μεγάλου νεκροταφείου.
Δες και αυτά
● Στο Εγκληματολογικό Μουσείο φιλοξενούνται περισσότερα από 1.500 αντικείμενα εγκληματολογικού, ιατροδικαστικού, τοξικολογικού και γενικότερου ενδιαφέροντος, που πιστοποιούν την άσκηση βίας. Η είσοδος είναι ελεύθερη μόνο κατόπιν συνεννόησης, λόγω της ιδιαιτερότητας των αντικειμένων. Μικράς Ασίας 75, Γουδή, 210 7462406, www.criminology-museum.uoa.gr
● Στην Αθήνα λειτουργούν και ιδιωτικά γραφεία ιατροδικαστών, οι οποίοι αναλαμβάνουν διάφορες υποθέσεις, μεταξύ αυτών και ιατρικών λαθών. Ο Γρ. Λέων σημειώνει ότι αν κάποιος θεωρεί ότι έχει πέσει θύμα ιατρικού σφάλματος, πριν κάνει οποιαδήποτε νομική ενέργεια θα πρέπει να επισκεφθεί έναν ιατροδικαστή, ο οποίος βάσει των ιατρικών δεδομένων θα τον συμβουλεύσει αν υπάρχουν ικανά στοιχεία για να προχωρήσει μια νομική διαδικασία. Στην περίπτωση που αποφασιστεί να υπάρξει νομική συνέχεια, ο ιατροδικαστής θα συντάξει συγκεκριμένη γνωμοδότηση.
