Explainer | Τα «ακανθώδη» ζητήματα που απειλούν να εκτροχιάσουν μια ειρηνευτική συμφωνία Ουκρανίας - Ρωσίας

Η Ρωσία, οι ΗΠΑ και η Ουκρανία συμφωνούν ότι μια συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία πλησιάζει, αλλά σύμφωνα με τον Ντόναλντ Τραμπ παραμένουν «ένα ή δύο πολύ ακανθώδη ζητήματα».

Δύο από τα πιο δύσκολα ζητήματα στο σχέδιο των 20 σημείων της Ουάσιγκτον αφορούν το έδαφος και την τύχη του μεγαλύτερου πυρηνικού εργοστασίου της Ευρώπης, το οποίο βρίσκεται επί του παρόντος υπό ρωσική κατοχή. Το Κρεμλίνο συμφωνεί με τον Τραμπ ότι οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται «σε τελικό στάδιο» και το επόμενο βήμα του Ζελένσκι είναι να συναντηθεί με Ευρωπαίους ηγέτες στη Γαλλία στις 6 Ιανουαρίου, αλλά οποιοδήποτε από τα σημεία τριβής θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο μια συμφωνία.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν έχει υποχωρήσει από την μαξιμαλιστική του απαίτηση για ολόκληρη την βιομηχανική Ντονμπάς της Ουκρανίας, αν και ο Ουκρανός Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει προσφέρει έναν συμβιβασμό. Οι ρωσικές δυνάμεις καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής του Λουχάνσκ στα ανατολικά, αλλά λίγο περισσότερο από το 75% του Ντόνετσκ, και ο Πούτιν τα θέλει όλα, συμπεριλαμβανομένων των υπόλοιπων πόλεων της «ζώνης φρουρίου» Σλαβιάνσκ και Κραματόρσκ.

«Δεν μπορούμε απλώς να αποσυρθούμε. Δεν είναι μόνο ο νόμος. Ζουν άνθρωποι εκεί, 300.000 άνθρωποι... Δεν μπορούμε να χάσουμε αυτούς τους ανθρώπους», είπε ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ο Ζελένσκι έχει προτείνει οι ουκρανικές δυνάμεις να αποσυρθούν από την περιοχή για να δημιουργήσουν μια αποστρατιωτικοποιημένη ή ελεύθερη οικονομική ζώνη που θα αστυνομεύεται από την Ουκρανία, εάν και οι Ρώσοι αποσυρθούν. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τον Πούτιν να συμφωνεί με οτιδήποτε από αυτά, και οι Ρώσοι στρατηγοί του έχουν πει ότι καταλαμβάνουν γρήγορα ουκρανικά εδάφη.

Και οι δύο πλευρές υποφέρουν από εξάντληση. Αναλυτές από το Ινστιτούτο Μελέτης του Πολέμου έχουν εκτιμήσει ότι οι ρωσικές δυνάμεις θα χρειαστούν μέχρι τον Αύγουστο του 2027 για να κατακτήσουν το υπόλοιπο Ντόνετσκ, εάν είναι σε θέση να διατηρήσουν τον τρέχοντα ρυθμό προέλασής τους - κάτι που δεν είναι δεδομένο. Ο συμβιβασμός του Ζελένσκι θα απαιτούσε επίσης από τα ρωσικά στρατεύματα να εγκαταλείψουν άλλες περιοχές της ουκρανικής επικράτειας όπου διατηρούν περιορισμένη παρουσία, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών Χάρκοβο και Σούμι στα βόρεια, Ντνιεπροπετρόφσκ στα ανατολικά και Μιοκολάιφ στα νότια.

Χωρίς καμία κίνηση στο Ντόνετσκ, η πιθανότητα ειρηνευτικής συμφωνίας φαίνεται μη ρεαλιστική, αλλά ένας ρωσικός συμβιβασμός μπορεί να μην είναι εκτός συζήτησης. Ο απεσταλμένος του Κρεμλίνου Γιούρι Ουσακόφ δήλωσε πρόσφατα ότι «είναι απολύτως πιθανό να μην υπάρχουν στρατεύματα στο Ντονμπάς, ούτε ρωσικά ούτε ουκρανικά», αν και ήταν ανένδοτος στην άποψη ότι η περιοχή θα αποτελέσει μέρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Ο τεράστιος πυρηνικός σταθμός της Ουκρανίας στα χέρια των Ρώσων

Από τον Μάρτιο του 2022, η Ρωσία έχει καταλάβει το μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο της Ευρώπης στο Ενερχοντάρ, στις όχθες του ποταμού Ντνίπρο. Ωστόσο, οι έξι πυρηνικοί αντιδραστήρες του εργοστασίου της Ζαπορίζια δεν παράγουν ηλεκτρική ενέργεια - όλοι βρίσκονται σε κατάσταση διακοπής λειτουργίας για περισσότερα από τρία χρόνια - και η εξωτερική ενέργεια που παρέχεται από την Ουκρανία διατηρεί το εργοστάσιο σε λειτουργία για να αποφευχθεί μια τήξη.

Για να επαναλειτουργήσει, χρειάζονται σημαντικές επενδύσεις, εν μέρει για την ανοικοδόμηση του κατεστραμμένου υδροηλεκτρικού φράγματος Kakhovka που χρησιμοποιούνταν για την παροχή νερού ψύξης για το εργοστάσιο. Η Ουκρανία πιστεύει ότι η περιοχή θα πρέπει επίσης να αποστρατιωτικοποιηθεί και να μετατραπεί σε ελεύθερη οικονομική ζώνη.

Η πρόταση των ΗΠΑ, σύμφωνα με τον Ζελένσκι, είναι οι ΗΠΑ να διαχειρίζονται το εργοστάσιο ως κοινή επιχείρηση με τη Ρωσία και την Ουκρανία. Το Κίεβο έχει δηλώσει ότι αυτό είναι μη ρεαλιστικό και αντ' αυτού οι ΗΠΑ και η Ουκρανία θα μπορούσαν να το διαχειριστούν από κοινού με αναλογία 50-50, με τις ΗΠΑ να αποφασίζουν πού θα πηγαίνει η μισή ενέργεια - υπονοώντας τη Ρωσία.

Έλλειψη αμοιβαίας εμπιστοσύνης 

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς σημαντική πρόοδο στα μεγαλύτερα σημεία τριβής όταν δεν υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη. Όταν ο Τραμπ υπαινίχθηκε αυτή την εβδομάδα ότι ο Πούτιν «θέλει να δει την Ουκρανία να πετυχαίνει... συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας ενέργειας... σε πολύ χαμηλές τιμές», ο Ζελένσκι σαφώς δεν το πίστεψε - δεν θεωρεί τον Πούτιν σοβαρό για την ειρήνη. «Δεν εμπιστεύομαι τους Ρώσους και... δεν εμπιστεύομαι τον Πούτιν, και δεν θέλει επιτυχία για την Ουκρανία», δήλωσε ο Ουκρανός ηγέτης.

Η Ρωσία έχει επίσης δείξει ελάχιστη εμπιστοσύνη στο Κίεβο - κατηγορώντας τις ουκρανικές δυνάμεις ότι στόχευσαν με μη επανδρωμένα αεροσκάφη μια κατοικία του Πούτιν στην περιοχή του Νόβγκοροντ, αν και δεν έδωσε κανένα στοιχείο για την επίθεση. Η Ουκρανία αρνείται ότι κάτι τέτοιο συνέβη και πιστεύει ότι αποτελεί ρωσικό πρόσχημα για περαιτέρω ρωσικές επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια στο Κίεβο.

Άλλα σημεία τριβής που θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν τη συμφωνία

Το Κίεβο ζήτησε από τους ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης εγγυήσεις ασφαλείας για να διασφαλίσει μια απάντηση τύπου ΝΑΤΟ σε περίπτωση περαιτέρω ρωσικής επίθεσης. Η Ουκρανία επιδιώκει επίσης να διατηρήσει έναν στρατό 800.000 ανδρών. Αν και οι ΗΠΑ και η Ευρώπη μπορεί να υπογράψουν μια συμφωνία για την ασφάλεια, η Ρωσία δεν θα δεχτεί ευρωπαϊκά στρατεύματα στην Ουκρανία.

Η Ρωσία απορρίπτει επίσης την υποψηφιότητα της Ουκρανίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί επίσης ένα πιθανό σημείο τριβής, ίσως λιγότερο για τη Ρωσία από ό,τι για τις χώρες που βρίσκονται μπροστά από την Ουκρανία στην ουρά για να ενταχθούν στην ΕΕ. Λίγοι πιστεύουν ότι αυτό θα συμβεί πολύ σύντομα.

Θα μπορούσαν οι Ουκρανοί να διεξάγουν ψηφοφορία για μια συμφωνία;

Ο Ουκρανός ηγέτης επικαλέστηκε δημοσκοπήσεις που δείχνουν ότι το 87% των Ουκρανών επιθυμεί ειρήνη, ενώ ταυτόχρονα το 85% απορρίπτει την αποχώρηση από το Ντονμπάς. Πιστεύει λοιπόν ότι καμία απόφαση ούτε για την τύχη του Ντόνετσκ ούτε για το ευρύτερο σχέδιο των 20 σημείων δεν μπορεί να ληφθεί χωρίς λαϊκή ψήφο και εκεχειρία 60 ημερών για την προετοιμασία του. Αυτό επίσης αποτελεί πιθανό σημείο τριβής, καθώς το Κρεμλίνο υποστηρίζει ότι μια προσωρινή εκεχειρία θα παρέτεινε μόνο τη σύγκρουση και θα οδηγούσε σε νέες εχθροπραξίες. Αλλά χωρίς μια τέτοια ψηφοφορία, ο Ζελένσκι πιστεύει ότι μια συμφωνία δεν θα είχε καμία ισχύ, κάτι που απλώς έρχεται να προστεθεί στη λίστα των ακανθωδών ζητημάτων που πρέπει να επιλυθούν.

Πηγή: BBC